با اینکه نخستین شاءن نزول - همانگونه که گفتیم - در بسیاری از منابع اسلامی آمده ولی جای گفتگو و چون و چرا و نقاط مبهم در آن وجود دارد از جمله :
1 - از تعبیرات مختلف این حدیث - با تفاوتهائی که دارد - به خوبی استفاده می شود که پیامبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) تحت تاءثیر موج شایعه قرار گرفت تا آنجا که با
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 392@@@
یارانش در این زمینه به گفتگو و مشاوره نشست و حتی برخورد خود را با عایشه تغییر داد، و مدتی طولانی از او کناره گیری نمود، و رفتارهای دیگری که همه حاکی از این است که پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) طبق این روایت شایعه را تا حد زیادی پذیرا شد.
این موضوع نه تنها با مقام عصمت سازگار نیست، بلکه یک مسلمان با ایمان و ثابت القدم نیز نباید این چنین تحت تاثیر شایعات بی دلیل قرار گیرد، و اگر شایعه در فکر او تاءثیر ناخودآگاهی بگذارد در عمل نباید روش خود را تغییر دهد و تسلیم آن گردد، تا چه رسد به معصوم که مقامش روشن است .
آیا می توان باور کرد که عتابها و سرزنشهای شدیدی که در آیات بعد خواهد آمد که چرا گروهی از مؤمنان تحت تاءثیر این شایعه قرار گرفتند؟ چرا مطالبه چهار شاهد ننمودند؟ شامل شخص پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) نیز بشود؟! این یکی از ایرادهای مهمی است که ما را در صحت این شاءن نزول لااقل گرفتار تردید می کند.
2 - با اینکه ظاهر آیات چنین نشان می دهد که حکم مربوط به ((قذف )) (نسبت اتهام عمل منافی عفت ) قبل از داستان افک نازل شده است، چرا پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) در همان روز که چنین تهمتی از ناحیه عبدالله بن ابی سلول و جمعی دیگر پخش شد، آنها را احضار نفرمود و حد الهی را در مورد آنها اجرا نکرد؟ (مگر اینکه گفته شود که آیه قذف و آیات مربوط به افک همه یکجا نازل شده و یا به تعبیر دیگر آن حکم نیز به تناسب این موضوع تشریع گردیده که در این صورت این ایراد منتفی می شود ولی ایراد اول کاملا به قوت خود باقی است ).**المیزان جلد 15 صفحه 111.***
و اما در مورد شاءن نزول دوم، مشکل از این بیشتر است چرا که :
اولا: مطابق این شاءن نزول کسی که مرتکب تهمت زدن شد، یک نفر
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 393@@@
بیشتر نبود، در حالی که آیات با صراحت می گوید گروهی در این مساءله فعالیت داشتند، و شایعه را آنچنان پخش کردند که تقریبا محیط را فرا گرفت، و لذا ضمیرها در مورد عتاب و سرزنش مؤمنانی که در این مساءله درگیر شدند همه به صورت جمع آمده است، و این با شاءن نزول دوم به هیچوجه سازگار نیست .
ثانیا: این سؤال باقی است که اگر عایشه مرتکب چنین تهمتی شده بود و بعدا خلاف آن ثابت گردید چرا پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) حد تهمت بر او اجرا نکرد؟
ثالثا: چگونه امکان دارد پیامبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) تنها با شهادت یک زن حکم اعدام را در مورد یک متهم صادر کند، با اینکه رقابت در میان زنانی که دارای یک همسرند عادی است، این امر ایجاب می کرد که احتمال انحراف از حق و عدالت یا حداقل اشتباه و خطا در حق او بدهد.
به هر حال آنچه برای ما مهم است این شاءن نزولها نیست، مهم آن است که بدانیم از مجموع آیات استفاده می شود که شخص بی گناهی را به هنگام نزول این آیات متهم به عمل منافی عفت نموده بودند، و این شایعه در جامعه پخش شده بود.
و نیز از قرائن موجود در آیه استفاده می شود که این تهمت درباره فردی بود که از اهمیت ویژه ای در جامعه آن روز برخوردار بوده است .
و نیز گروهی از منافقان و بظاهر مسلمانها می خواستند از این حادثه بهره برداری غرض آلودی به نفع خویش و به زیان جامعه اسلامی کنند که آیات فوق نازل شد و با قاطعیت بی نظیری با این حادثه برخورد کرد، و منحرفان بد زبان و منافقان تیره دل را محکم بر سر جای خود نشاند.
بدیهی است این احکام شاءن نزولش هر که باشد انحصار به او و آن زمان و مکان نداشته، و در هر محیط و هر عصر و زمان جاری است .
بعد از همه این گفتگوها به سراغ تفسیر آیات می رویم تا ببینیم چگونه قرآن با فصاحت و بلاغت تمام، این حادثه خاص را پیگیری و مو شکافی نموده و در
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 394@@@
نهایت حل و فصل کرده است .
تفسیر: