این سوره در حقیقت از دو بخش تشکیل یافته ، بخشی که در آن روی سخن به شخص پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) است و دستوراتی را در زمینه تسبیح پروردگار ، و ادای رسالت ، به او می دهد ، و اوصاف هفتگانه ای از خداوند بزرگ در این رابطه می شمرد .
و بخش دیگری که از مؤمنان خاشع ، و کافران شقی ، سخن به می آورد ، و عوامل سعادت و شقاوت این دو گروه را به طور فشرده در این بخش بیان می کند .
و در پایان سوره اعلام می دارد که این مطالب تنها در قرآن مجید نیامده است ، بلکه حقایقی است که در کتب و صحف پیشین ، صحف ابراهیم و موسی ، نیز بر آن تاءکید شده است .
در فضیلت تلاوت این سوره روایات فراوانی رسیده : از جمله در حدیثی از پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) می خوانیم : من قرئها اعطاه الله عشر حسنات بعدد کل حرف انزل الله علی ابراهیم و موسی و محمد (صلوات الله علیهم ) :
((هر کسی سوره اعلی را بخواند خداوند به عدد هر حرفی که بر ابراهیم (علیه السلام ) و موسی (علیه السلام ) و محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) نازل کرده ده حسنه به او عطا می فرماید)) . ** تفسیر نور الثقلین جلد 5 صفحه 533 . ***
و در حدیث دیگری از امام صادق (علیه السلام ) می خوانیم : من قراء سبح اسم ربک الاعلی فی فرائضه او نوافله قیل له یوم القیامه ادخل الجنة من ای ابواب الجنة شئت ان شاءالله !
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 381@@@
((کسی که سوره اعلی را در فرائض یا نوافل خود بخواند ، روز قیامت به او گفته می شود : از هر یک از درهای بهشت می خواهی وارد شو ان شاء - الله )) . ** همان مدرک . ***
در روایات متعددی نیز آمده است هنگامی که پیغمبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) یا ائمه هدی (علیهم السلام ) آیه ((سبح اسم ربک الاعلی )) را می خواندند بعد از آن به این دستور عمل کرده می فرمودند سبحان ربی الاعلی . ** همان مدرک . ***
و در روایت دیگری آمده که یکی از یاران علی (علیه السلام ) می گوید : بیست شب پشت سر آن حضرت نماز خواندم جز سوره سبح اسم ربک الاعلی را در نماز نمی خواند ، و می فرمود اگر می دانستید چه برکاتی در آن است هر یک از شما در هر روز ده بار آن را تلاوت می کردید ، و هر کس آن را بخواند گویی کتب و صحف موسی و ابراهیم را تلاوت کرده است . ** نور الثقلین جلد 5 صفحه 544 . ***
خلاصه از مجموعه روایاتی که در این زمینه رسیده استفاده می شود که این سوره از اهمیت خاصی برخوردار است ، تا آنجا که در حدیثی از علی (علیه السلام ) می خوانیم : این سوره محبوب پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) بود کان رسول الله (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) یحب هذه السورة سبح اسم ربک الاعلی . ** مجمع البیان جلد 10 صفحه 472 . ***
در اینکه آیا این سوره در مکه نازل شده یا در مدینه ؟ در میان مفسران گفتگو است مشهور آن است که این سوره در مکه نازل شده است ، در حالی که بعضی معتقدند که مدنی است .
علامه طباطبایی (رحمة الله علیه ) ترجیح می دهد که قسمت اول سوره مکی باشد ، و ذیل سوره مدنی ، چرا که در آن سخن از نماز و زکات است و طبق
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 382@@@
تفسیری که از ائمه اهل بیت (علیه السلام ) رسیده منظور ((نماز عید فطر)) و ((زکات فطره )) است ، و می دانیم روزه ماه مبارک و نماز عید و زکات فطره در مدینه نازل شده است . ** المیزان جلد 20 صفحه 386 . ***
ولی این احتمال وجود دارد که دستور به نماز و زکات در بخش آخر این سوره یک دستور عام باشد هر چند نماز عید فطر و زکات فطره یکی از مصادیق روشن آن محسوب می شود ، و می دانیم تفسیر به مصداق روشن در روایات اهل بیت (علیه السلام ) بسیار فراوان است .
بنابراین نظر مشهور که می گویند تمام سوره مکی است بعید به نظر نمی رسد ، به خصوص اینکه آیات آغاز و پایان سوره کاملا از نظر مقاطع حروف هماهنگ است ، و مشکل بتوان گفت قسمتی در مکه و قسمتی در مدینه نازل شده در روایتی نیز آمده است که هر گروهی از مسلمانان وارد مدینه می شدند این سوره را برای مردم مدینه می خواندند . ** تفسیر در المنثور جلد 6 صفحه 337 - این حدیث مفصل است که ما اشاره به مفهوم اجمالی آن کردیم . ***
و این احتمال که فقط صدر آن خوانده می شد و ذیل آن در مدینه نازل شده بسیار بعید است .
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 383@@@
ََآیه 1 - 5