در آیات قرآن مجید کرارا از کم فروشی نکوهش شده ، گاه در داستان شعیب (علیه السلام ) در آنجا که قوم را مخاطب ساخته ، می گوید : اوفوا الکیل و لا تکونوا من المخسرین و زنوا بالقسطاس المستقیم و لا تبخسوا الناس اشیائهم و لا تعثوا فی الارض مفسدین : ((حق پیمانه را ادا کنید ، و دیگران
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 250@@@
را به خسارت میفکنید ، با ترازوی صحیح وزن کنید ، و حق مردم را کم نگذارید ، و در زمین فساد نکنید)) (شعراء 181 - 183) .
و به این ترتیب کم فروشی و ترک عدالت به هنگام پیمانه و وزن را در ردیف فساد در زمین شمرده است ، و این خود دلیلی به ابعاد مفاسد اجتماعی این این کار است .
و نیز در آیه 7 و 8 سوره الرحمن رعایت عدالت در وزن را همردیف عدالت در نظام آفرینش در عالم جهان هستی گذارده ، می فرماید : و السماء رفعها و وضع المیزان الا تطغوا فی المیزان : ((خداوند آسمان را برافراشت و میزان و حساب در همه چیز گذاشت تا شما در وزن و حساب طغیان نکنید)) اشاره به اینکه مساءله رعایت عدل در سنجش مساءله کوچک و کم اهمیتی نیست ، بلکه در حقیقت جزیی از اصل عدالت و نظم کلی حاکم بر سراسر عالم هستی است .
و به همین دلیل پیشوایان بزرگ اسلام به این مساءله اهمیت فراوانی می دادند ، تا آنجا که در روایت معروف اصبغ بن نباته آمده است که می گوید : از علی (علیه السلام ) شنیدم که بر فراز منبر می فرمود : یا معشر التجار ! الفقه ثم المتجر : ((ای گروه تجار ! اول فقه بیاموزید ، و سپس تجارت کنید)) و این سخن را امام (علیه السلام ) سه بار تکرار فرمود . . . و در پایان این کلام فرمود : التاجر فاجر ، و الفاجر فی النار ، الا من اخذ الحق و اعطی الحق : ((تاجر فاجر است و فاجر در دوزخ است مگر آنها که به مقدار حق خویش از مردم بگیرند و حق مردم را بپردازند)) . ** کافی جلد 5 باب آداب التجارة حدیث 1 . ***
و در حدیث دیگری از امام باقر (علیه السلام ) نقل شده است : ((هنگامی که امیر مؤمنان علی (علیه السلام ) در کوفه بود همه روز صبح در بازارهای کوفه می آمد و بازار به بازار می گشت و تازیانه ای (برای مجازات متخلفان ) بر دوش داشت در وسط
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 251@@@
هر بازار می ایستاد و صدا می زد : ((ای گروه تجار ! از خدا بترسید)) ! هنگامی که بانگ علی (علیه السلام ) را می شنیدند هر چه در دست داشتند بر زمین گذاشته و با تمام دل به سخنانش گوش فرامی دادند ، سپس می فرمود : قدموا الاستخارة و تبرکوا بالسهولة ، و اقتربوا من المبتاعین ، و تزینوا بالحلم ، و تناهوا عن الیمین ، و جانبوا الکذب ، و تجافوا عن الظلم و انصفوا المظلومین ، و لا تقربوا الربا ، و اوفوا الکیل و المیزان ، و لا تبخسوا الناس اشیائهم ، و لا تعثوا فی الارض مفسدین :
((از خداوند خیر بخواهید ، و با آسان گرفتن کار بر مردم برکت بجویید ، و به خریداران نزدیک شوید ، حلم را زینت خود قرار دهید ، از سوگند بپرهیزید ، از دروغ اجتناب کنید ، از ظلم خودداری نمایید ، و حق مظلومان را بگیرید ، به ربا نزدیک نشوید ، پیمانه و وزن را به طور کامل وفا کنید ، و از اشیاء مردم کم نگذارید ، و در زمین فساد نکنید)) !
و به این ترتیب در بازارهای کوفه گردش می کرد ، سپس به دار الاماره باز می گشت و برای دادخواهی مردم می نشست . ** کافی باب آداب التجاره حدیث 3 ( باکمی اختصار ) . ***
و نیز همانگونه که در شاءن نزول آیات نیز آمده پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) می فرماید : ((هر گروهی کم فروشی کنند خداوند زراعت آنها را از آنها می گیرد ، و گرفتار قحطی می شوند)) !
از مجموع آنچه در بالا گفته شد استفاده می شود که یکی از عوامل مهم نابودی و عذاب بعضی از اقوام گذشته مساءله کم فروشی بوده است که موجب به هم خوردن نظام اقتصادی آنها ، و نزول عذاب الهی شده .
حتی در روایات اسلامی در آداب تجارت آمده است که مؤمنان بهتر است به هنگام پیمانه و وزن کمی بیشتر بدهند ، و به هنگام گرفتن حق خود کمی
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 252@@@
کمتر بگیرند (درست بر عکس کار کسانی که در آیات فوق به آنها اشاره شده است که حق خود را به طور کامل می گیرند و حق دیگران را به طور ناقص می پردازند) . ** به جلد 12 وسائل الشیعه ابواب التجارة باب 7 صفحه 290 مراجعه شود . ***
از سوی دیگر همانگونه که در تفسیر آیه فوق اشاره کردیم مساءله کم - فروشی به عقیده بعضی معنی وسیعی دارد که هرگونه کم و کسر گذاردن در کار و انجام وظائف فردی و اجتماعی و الهی را شامل می شود .
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 253@@@
ََآیه 7 - 10