بعد از ذکر عذاب وحشتناکی که دامان طغیانگران و دنیاپرستان را در قیامت می گیرد ، در آیات مورد بحث به نقطه مقابل آن پرداخته ، و از ((نفوس مطمئنه )) و مؤمنانی که در میان این طوفان عظیم از آرامش کامل برخوردارند پرداخته ، و آنها را با یک دنیا لطف و محبت مخاطب ساخته می گوید : ((ای نفس مطمئنه )) ! (یا ایتها النفس المطمئنة ) .
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 476@@@
((به سوی پروردگارت بازگرد ، در حالی که هم تو از او خشنودی و هم او از تو خشنود است )) ! (ارجعی الی ربک راضیة مرضیة ) .
((و در سلک بندگانم داخل شو)) (فادخلی فی عبادی ) .
((و در بهشتم وارد شو)) (و ادخلی جنتی ) .
چه تعبیرات جالب و دل انگیز و روحپروری ؟ که لطف و صفا و آرامش و اطمینان از آن می بارد !
دعوت مستقیم پروردگار ، از نفوسی که در پرتو ایمان به حالت اطمینان و آرامش رسیده اند .
دعوت از آنها برای بازگشت به سوی پروردگارشان به سوی مالک و مربی و مصلحشان .
دعوتی که آمیخته با رضایت طرفینی است ، رضایت عاشق دلداده از معشوق ، و رضایت محبوب و معبود حقیقی .
و به دنبال آن تاج افتخار عبودیت را بر سر او نهادن ، و به لباس بندگی مفتخرش کردن ، و در سلک خاصان درگاه او را جای دادن !
و سپس دعوت از او برای ورود در بهشت ، آنهم با تعبیر ((وارد بهشتم شو)) که نشان می دهد میزبان این میهمانی تنها و تنها ذات مقدس او است ، عجب دعوتی ! عجب میزبانی ! و عجب میهمانی !
منظور از ((نفس )) در اینجا همان روح آدمی است .
و تعبیر به ((مطمئنة )) اشاره به آرامشی است که در پرتو ایمان پیدا و حاصل شده ، چنانکه قرآن می گوید : الا بذکر الله تطمئن القلوب .
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 477@@@
((بدانید تنها با ذکر خدا دلها آرام می گیرد)) (رعد - 28) .
چنین نفسی هم اطمینان به وعده های الهی دارد ، و هم به راه و روشی که برگزیده مطمئن است ، هم در اقبال دنیا و هم در ادبار دنیا ، هم در طوفانها ، و هم در حوادث و بلاها ، و از همه بالاتر در آن هول و وحشت و اضطراب عظیم قیامت نیز آرام است .
منظور از بازگشت به سوی پروردگار به عقیده جمعی از مفسران بازگشت به ثواب و رحمت او است ، ولی بهتر آن است که گفته شود بازگشت به سوی خود او است ، یعنی در جوار قرب او جای گرفتن ، بازگشتی معنوی و روحانی نه مکانی و جسمانی .
آیا این دعوت به بازگشت به سوی پروردگار تنها در قیامت است ، و یا از لحظه جان دادن و پایان گرفتن عمر ؟
سیاق آیات البته مربوط به قیامت است ، هر چند تعبیر خود این آیه مطلق و گسترده است .
تعبیر به ((راضیه )) به خاطر آن است که تمام وعده های پاداش الهی را بیش از آنچه تصور می کرد قرین واقعیت می بیند ، و آنچنان فضل و رحمت خدا شامل حال او می گردد که یکپارچه رضا و خشنودی می شود و اما تعبیر به ((مرضیة )) به خاطر این است که مورد قبول و رضای دوست واقع شده است .
چنین بنده ای ، با چنان اوصاف ، و با رسیدن به مقام رضا و تسلیم کامل ، حقیقت عبودیت را که گذشتن از همه چیز در طریق معبود است دریافته ، و در سلک بندگان خاص خدا گام نهاده ، و مسلما جایی جز بهشت برای او نیست .
در بعضی از تفاسیر آمده است که این آیات در مورد ((حمزه ((سید الشهداء)) نازل شده ، ولی با توجه به اینکه این سوره مکی است این در حقیقت نوعی
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 478@@@
تطبیق است نه شاءن نزول ، همانگونه که درباره امام حسین نیز در آغاز سوره خواندیم .
جالب اینکه در روایتی که در کافی از امام صادق (علیه السلام ) نقل شده می خوانیم : که یکی از یارانش پرسید آیا ممکن است مؤمن از قبض روحش ناراضی باشد ؟ !
فرمود : نه به خدا سوگند ، هنگامی که فرشته مرگ برای قبض روحش می آید اظهار ناراحتی می کند ، فرشته مرگ می گوید : ای ولی خدا ناراحت نباش ! سوگند به آنکس که محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) را مبعوث کرده من بر تو مهربانترم از پدر مهربان ، درست چشمهایت را بگشا و ببین ، او نگاه می کند ، رسول خدا (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) و امیر مؤمنان (علیه السلام ) و فاطمه (علیهاالسلام ) و حسن (علیه السلام ) و حسین (علیه السلام ) و امامان از ذریه او (علیهم السلام ) را می بیند ، فرشته به او می گوید نگاه کن این رسول خدا و امیر مؤمنان و فاطمه و حسن و حسین و امامان (علیهم السلام ) دوستان تواند .
او چشمانش را باز می کند و نگاه می کند ، ناگهان گوینده ای از سوی پروردگار بزرگ ندا می دهد ، و می گوید : یا ایتها النفس المطمئنة : ((ای کسی که به محمد و خاندانش اطمینان داشتی ! بازگرد به سوی پروردگارت ، در حالی که تو به ولایت آنها راضی هستی ، و او با ثوابش از تو خشنود است ، داخل شو در میان بندگانم یعنی محمد و اهلبیتش (علیهم السلام ) و داخل شو در بهشتم ، در این هنگام چیزی برای انسان محبوبتر از آن نیست که هر چه زودتر روحش از تن جدا شود و به این منادی بپیوندد)) ! . ** کافی جلد 3 باب ان المومنون لا یکره علی قبض روحه حدیث 2 . ***
خداوندا ! ما را به چنان آرامشی مفتخر فرما که شایسته این خطاب بزرگ شویم .
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 479@@@
پروردگارا ! رسیدن به این مقام جز به لطف و عنایتت ممکن نیست ، ما را مشمول الطافت فرما .
خداوندا ! مسلما چیزی از کرمت کم نمی شود اگر ما را از صاحبان نفوس مطمئنه قرار دهی ، بیا و بر ما منت گذار و کرم کن .
بار الها ! می دانیم که این آرامش جز در سایه ذکر تو ممکن نیست توفیق ذکر را خودت عنایت فرما .
آمین یا رب العالمین
پایان سوره فجر و پایان جلد 26 تفسیر نمونه
7 / رمضان المبارک 1407