به دنبال بحثی که در آیات گذشته در مورد مرحله اول رستاخیز یعنی مرحله ویرانی این جهان آمده بود ، در آیات مورد بحث به مرحله دوم آن یعنی بروز و ظهور عالم دیگر و حسابرسی اعمال اشاره می کند .
نخست می فرماید : ((و در آن هنگام که نامه های اعمال گشوده شود))
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 181@@@
(و اذا الصحف نشرت ) .
((صحف )) جمع ((صحیفه )) در اصل به معنی چیز گسترده است ، مانند صفحه صورت ، و سپس به الواح و کاغذهایی که روی آن مطالبی را می نویسند اطلاق شده است .
گشوده شدن نامه های اعمال در قیامت هم در برابر چشم صاحبان آنها است ، تا بخوانند و خودشان به حساب خود برسند ، همانگونه که در سوره اسراء آیه 14 آمده است : اقرء کتابک کفی بنفسک الیوم علیک حسیبا .
و هم در برابر چشم دیگران است که خود تشویقی است برای نیکوکاران و مجازات و رنجی است برای بدکاران .
سپس می افزاید : ((و در آن زمان که پرده از روی آسمان بر گرفته شود)) (و اذا السماء کشطت ) .
((کشطت )) از ماده ((کشط)) (بر وزن کشف ) در اصل چنانکه ((راغب )) در ((مفردات )) می گوید : به معنی ((کندن پوست حیوان )) است ، و بنا به گفته ((ابن منظور)) در ((لسان العرب )) به معنی برداشتن پرده از روی چیزی نیز آمده است ، و لذا هنگامی که ابرها پاره شوند و متفرق گردند این تعبیر به کار می رود .
منظور از آن در آیه مورد بحث این است که پرده هائی که در این دنیا بر جهان ماده و عالم بالا افکنده شده ، و مانع از آن است که مردم فرشتگان یا بهشت و دوزخ را که درون این جهان است ببینند کنار می رود ، و انسانها حقایق عالم هستی را می بینند ، و همانطور که در آیات بعد می آید دوزخ شعله ور ، و بهشت به انسانها نزدیک می گردد .
آری روز قیامت ((یوم البروز)) است ، و حقایق اشیاء در آن روز ظاهر
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 182@@@
و آشکار می گردد ، و پرده از آسمان برداشته می شود .
مطابق این تفسیر آیه فوق ناظر به حوادث مرحله دوم رستاخیز ، یعنی مرحله باز گشت انسانها به زندگی و حیات نوین است ، آیات قبل و بعد نیز ناظر به همین معنی است ، و اینکه بسیاری از مفسران آن را به معنی درهم پیچیده شدن آسمانها ، و ناظر به حوادث مرحله اول رستاخیز یعنی فنای جهان دانسته اند بسیار بعید به نظر می رسد ، زیرا نه موافق معنی ریشه ای ((کشطت )) می باشد که به معنی پوست کندن و پرده بر گرفتن است ، و نه با نظم آیات قبل و بعد سازگار است .
و لذا در آیه بعد می افزاید : ((و در آن هنگام که دوزخ فروزان و شعله ور گردد)) (و اذا الجحیم سعرت ) .
مطابق آیه و ان جهنم لمحیطة بالکافرین دوزخ به کافران احاطه دارد (توبه - 49) جهنم هم امروز موجود است ، ولی پرده ها و حجابهای عالم دنیا مانع از مشاهده آن است ، همانگونه که مطابق بسیاری از آیات قرآن بهشت نیز هم اکنون آماده برای پرهیزکاران است . ** آل عمران - 133 - حدید 21 . ***
و نیز به همین دلیل در آیه بعد می فرماید : ((و در آن زمان که بهشت به پرهیزگاران نزدیک شود)) (و اذا الجنة ازلفت ) .
همین معنی در آیه 90 سوره ((شعرا)) نیز آمده است با این تفاوت که در اینجا تصریح به نام ((متقین )) نشده و در آنجا تصریح شده است .
((ازلفت )) از ماده ((زلف )) (بر وزن حرف ) و ((زلفی )) (بر وزن کبری ) به معنی قرب و نزدیکی است ، ممکن است منظور نزدیکی مکانی باشد ، و یا زمانی ،
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 183@@@
و یا از نظر اسباب و مقدمات ، و یا همه اینها ، یعنی بهشت هم از نظر مکان به مؤمنان نزدیک می شود و هم از نظر زمان ورود و هم اسباب و وسائلش در آنجا سهل و آسان است .
قابل توجه اینکه نمی گوید : نیکوکاران به بهشت نزدیک می شوند بلکه می گوید بهشت را به آنها نزدیک می سازند ، و این محترمانه ترین تعبیری است که در این زمینه ممکن است .
همانگونه که گفتیم بهشت و جهنم هم اکنون وجود دارند اما در آن روز بهشت نزدیکتر و دوزخ از هر زمان شعله ورتر می گردد .
و بالاخره در آخرین آیه مورد بحث که در حقیقت مکمل تمام آیات گذشته و جزایی برای جمله های شرطیه است که در دوازده آیه قبل آمده می فرماید : ((در آن موقع هر کس می داند چه چیزی را حاضر کرده است )) ! (علمت نفس ما احضرت ) .
و این تعبیر به خوبی نشان می دهد که همه اعمال انسانها در آنجا حاضر می شود ، و علم و آگاهی آدمی نسبت به آنها علمی تواءم با شهود و مشاهده خواهد بود .
این حقیقت در آیات متعدد دیگری از قرآن نیز آمده است : در آیه 49 سوره کهف می خوانیم : و وجدوا ما عملوا حاضرا و در آخرین آیات سوره زلزال آمده است : فمن یعمل مثقال ذرة خیرا یره و من یعمل مثقال ذرة شرا یره : ((هر کس به اندازه ذره ای کار نیک کرده باشد آن را می بیند ، و هر کس به اندازه ذره ای کار بد کرده باشد آن را می بیند)) .
این آیه نیز بیانگر تجسم اعمال است و اینکه اعمال انسانها که ظاهرا در
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 184@@@
این جهان نابود می شود هرگز نابود نشده ، و در آن روز به صورتهای مناسبی مجسم می گردد و در عرصه محشر حاضر می شود .