شاهد گویای دیگر برای تفسیر فوق اینکه روایات فراوانی در منابع اهل سنت و شیعه از شخص پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) نقل شده که نشان می دهد منظور از ((قربی )) اهل بیت و نزدیکان و خاصان پیامبرند، به عنوان نمونه:
1 - احمد در فضائل الصحابه با سند خود از سعید بن جبیر از عامر چنین نقل می کند: لما نزلت قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی قالوا: یا رسول الله من قرابتک؟ من هؤلاء الذین وجبت علینا مودتهم؟ قال: علی و فاطمه و ابناهما (علیهم السلام ) و قالها ثلاثا: ((هنگامی که آیه ((قل
@@تفسیر نمونه، جلد: 20، صفحه: 411@@@
لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی )) نازل شد اصحاب عرض کردند ای رسول خدا! خویشاوندان تو که مودت آنها بر ما واجب است کیانند؟ فرمود: علی و فاطمه و دو فرزند آن دو، این سخن را سه بار تکرار فرمود ))!**(احقاق الحق) جلد 3 صفحه 2، (قرطبی) نیز این روایت را در ذیل آیه مورد بحث آورده (جلد 8 صفحه 5843).***
2 - در ((مستدرک الصحیحین )) از امام علی بن الحسین (علیه السلام ) نقل شده که وقتی امیر مؤمنان علی (علیه السلام ) به شهادت رسید، حسن بن علی (علیه السلام ) در میان مردم خطبه خواند که بخشی از آن این بود: انا من اهل البیت الذین افترض الله مودتهم علی کل مسلم فقال تبارک و تعالی لنبیه (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی و من یقترف حسنة نزد له فیها حسنا فاقتراف الحسنة مودتنا اهل البیت: ((من از خاندانی هستم که خداوند مودت آنها را بر هر مسلمانی واجب کرده است، و به پیامبرش فرموده: قل لا اسئلکم... منظور خداوند از اکتساب حسنه مودت ما اهل بیت است )).**مستدرک صححین جلد 3 صفحه 172 _ محب الدین طبری همین حدیث را در ذخائر صفحه 137 آورده، ابن حجر نیز در (صواعق) صفحه 101 آنرا نقل کرده است.***
3 - ((سیوطی )) در ((الدر المنثور )) در ذیل آیه مورد بحث از مجاهد از ابن عباس نقل کرده که در تفسیر آیه ((قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی )) گفت: ان تحفظونی فی اهل بیتی و تودوهم بی:
((منظور این است که حق مرا در اهل بیتم حفظ کنید، و آنها را به سبب من دوست دارید )).**الدرالمنثور ذیل آیه مورد بحث _ جلد 6 صفحه 7.***
و از اینجا روشن می شود آنچه از ابن عباس بطریق دیگر نقل شده که منظور عدم آزار پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) به خاطر قرابتش با قبائل مختلف عرب بوده مسلم نیست، زیرا چنانکه دیدیم مخالف آن نیز از ابن عباس نقل شده است.
@@تفسیر نمونه، جلد: 20، صفحه: 412@@@
4 - ((ابن جریر طبری )) در تفسیرش با سند خود از ((سعید بن جبیر )) و با سند دیگری از ((عمر بن شعیب )) نقل می کند که منظور از این آیه، هی قربی رسول الله (نزدیکان رسول خدا می باشد ).**تفسیر طبری جلد 25 صفحه 16 و 17.***
5 - مرحوم طبرسی مفسر معروف از ((شواهد التنزیل )) حاکم حسکانی که از مفسران و محدثان معروف اهل سنت است از ابی امامه باهلی چنین نقل می کند: پیامبر اسلام (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) فرمود: ان الله خلق الانبیاء من اشجار شتی، و انا و علی (علیه السلام ) من شجرة واحدة، فانا اصلها، و علی (علیه السلام ) فرعها، و فاطمة (علیه السلام ) لقاحها، و الحسن و الحسین ثمارها، و اشیاعنا اوراقها - تا آنجا که فرمود - لو ان عبدا عبد الله بین الصفا و المروة الف عام، ثم الف عام، ثم الف عام، حتی یصیر کالشن البالی، ثم لم یدرک محبتنا کبه الله علی منخریه فی النار، ثم تلا: قل لا اسئلکم علیه اجرا:
((خداوند انبیاء را از درختان مختلفی آفرید، ولی من و علی (علیه السلام ) را از درخت واحدی، من اصل آنم، و علی شاخه آن، فاطمه موجب باروری آن است، و حسن حسین میوه های آن، و شیعیان ما برگهای آنند... سپس افزود: اگر کسی خدا را در میان صفا و مروه هزار سال، و سپس هزار سال، و از آن پس هزار سال، عبادت کند، تا همچون مشک کهنه شود، اما محبت ما را نداشته باشد خداوند او را به صورت در آتش می افکند، سپس این آیه را تلاوت فرمود: قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی )).
جالب این که این حدیث آن چنان اشتهار یافته بود که شاعر معروف کمیت در اشعارش به آن اشاره کرده، می گوید:
وجدنا لکم فی آل حامیم آیة
تاولها منا تقی و معرب
ما برای شما (خاندان پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) در سوره های حامیم آیه ای یافتیم.
که گروه تقیه کننده آن را تاویل کرده، و گروه آشکار کننده آن را آشکارا بیان کرده اند.**(مجمع البیان) جلد 9 صفحه 29.***
@@تفسیر نمونه، جلد: 20، صفحه: 413@@@
6 - و نیز سیوطی در ((الدر المنثور )) از ابن جریر از ابی الدیلم چنین نقل می کند: هنگامی که علی بن الحسین (علیهماالسلام ) را به اسارت آوردند، و بر در دروازه دمشق نگهداشتند، مردی از اهل شام گفت: الحمدلله الذی قتلکم و استاصلکم!: ((خدا را شکر که شما را کشت، و ریشه کن ساخت!
علی بن الحسین (علیهماالسلام ) فرمود: آیا قرآن را خوانده ای؟ گفت آری، فرمود: سوره های حامیم را خوانده ای، عرض کرد نه، فرمود آیا این آیه را نخوانده ای قل لااسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی؟!
گفت: آیا شما همانها هستید که در این آیه اشاره شده؟ فرمود: آری.**(الدرالمنثور) جلد 6 صفحه 7.***
7 - ((زمخشری )) در ((کشاف )) حدیثی نقل کرده که فخررازی و قرطبی نیز در تفسیرشان از او اقتباس کرده اند: حدیث مزبور به وضوح مقام آل محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) و اهمیت حب آنها را بیان می دارد، می گوید: رسول خدا (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) فرمود:
من مات علی حب آل محمد مات شهیدا.
الا و من مات علی حب آل محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) مغفورا له.
الا و من مات علی حب آل محمد مات تائبا.
الا و من مات علی حب آل محمد مات مؤمنا مستکمل الایمان.
الا و من مات علی حب آل محمد بشره ملک الموت بالجنة ثم منکر و نکیر.
الا و من مات علی حب آل محمد یزف الی الجنة کما تزف العروس الی بیت زوجها.
الا و من مات علی حب آل محمد فتح له فی قبره بابان الی الجنة.
الا و من مات علی حب آل محمد جعل الله قبره مزار ملائکة الرحمة.
الا و من مات علی حب آل محمد مات علی السنة و الجماعة.
@@تفسیر نمونه، جلد: 20، صفحه: 414@@@
الا و من مات علی بغض آل محمد جاء یوم القیامه مکتوب بین عینیه آیس من رحمة الله
الا و من مات علی بغض آل محمد مات کافرا.
الا و من مات علی بغض آل محمد لم یشم رائحة الجنة:
((هر کس با محبت آل محمد بمیرد شهید از دنیا رفته )).
((آگاه باشید هر کس با محبت آل محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) از دنیا رود بخشوده است )).
((آگاه باشید هر کس با محبت آل محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) از دنیا رود با توبه از دنیا رفته )).
((آگاه باشید هر کس با محبت آل محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) از دنیا رود مؤمن کامل الایمان از دنیا رفته )).
((آگاه باشید هر کس با محبت آل محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) از دنیا رود فرشته مرگ او را بشارت به بهشت می دهد، و سپس منکر و نکیر (فرشتگان مامور سؤال در برزخ ) به او بشارت دهند )).
((آگاه باشید هر کس با محبت آل محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) از دنیا رود او را با احترام به سوی بهشت می برند آنچنانکه عروس به خانه داماد )).
((آگاه باشید هر کس با محبت آل محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) از دنیا رود در قبر او دو در به سوی بهشت گشوده می شود )).
((آگاه باشید هر کس با محبت آل محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) از دنیا رود قبر او را زیارتگاه فرشتگان رحمت قرار می دهد )).
((آگاه باشید هر کس با محبت آل محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) از دنیا رود بر سنت و جماعت اسلام از دنیا رفته )).
((آگاه باشید هر کس با عداوت آل محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) از دنیا رود روز قیامت در حالی وارد عرصه محشر می شود که در پیشانی او نوشته شده: مأیوس از رحمت خدا ))!
((آگاه باشید هر کس با بغض آل محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) از دنیا برود کافر از دنیا رفته ))!
@@تفسیر نمونه، جلد: 20، صفحه: 415@@@
((آگاه باشید هر کس با عداوت آل محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) از دنیا برود بوی بهشت را استشمام نخواهد کرد )).**تفسیر کشاف جلد 4 صفحه 220 و 221 _ تفسیر فخر رازی جلد 27 صفحه 165 و 166 _ تفسیر قرطبی جلد 8 صفحه 5843 _ تفسیر ثعلبی ذیل آیه مورد بحث از جلیل بن عبدالله بجلی (طبق نقل المراجعات نامه شماره 19).***
جالب اینکه فخر رازی بعد از ذکر این حدیث شریف که صاحب کشاف آن را به صورت ارسال مسلم ذکر کرده است می افزاید:
آل محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) کسانی هستند که بازگشت امرشان به او است، کسانی که ارتباطشان محکمتر و کاملتر باشد آل محسوب می شوند، و شک نیست که فاطمه و علی و حسن و حسین محکمترین پیوند را با رسول خدا داشتند، و این از مسلمات و مستفاد از احادیث متواتر است، بنابراین لازم است که آنها را آل پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) بدانیم.
سپس می افزاید: گروهی در مفهوم آل اختلاف کرده اند، بعضی آنها را خویشاوندان نزدیک پیامبر می دانند، و بعضی گفته اند آنها امت پیامبرند، اگر این واژه را بر معنی اول حمل کنیم آل پیامبر تنها آنها هستند، و اگر به معنی امت که دعوت او را پذیرفتند بدانیم باز هم خویشاوندان نزدیک رسول خدا (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) آل او محسوب می شوند، بنابراین به هر تقدیر آنها آل هستند و اما غیر آنها در لفظ ((آل )) داخلند یا نه؟ محل اختلاف است.
سپس فخر رازی از صاحب کشاف چنین نقل می کند: ((وقتی این آیه نازل شد عرض کردند ((ای رسول خدا! خویشاوندان تو کیانند که مودتشان بر ما واجب است ))؟ فرمود: ((علی و فاطمه و دو فرزندشان )).
بنابراین ثابت می شود که این چهار تن ذی القربای پیغمبرند و هنگامی که این معنی ثابت شد واجب است از احترام فوق العاده ای برخوردار باشند.
فخر رازی می افزاید: دلائل مختلفی بر این مساله دلالت می کند:
@@تفسیر نمونه، جلد: 20، صفحه: 416@@@
1 - جمله ((الا المودة فی القربی )) که طرز استدلال به آن بیان شد.
2 - شک نیست که پیامبر فاطمه را دوست می داشت و درباره او فرمود: ((فاطمة بضعة منی یؤذینی ما یؤذیها )): ((فاطمه پاره تن من است آنچه او را آزار دهد مرا آزار داده است ))! و با احادیث متواتر از رسول خدا (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) ثابت شده که او علی و حسن و حسین را دوست می داشت، و هنگامی که این معنی ثابت شود محبت آنها بر تمام امت واجب است چون خداوند فرموده: و اتبعوه لعلکم تهتدون: ((از او پیروی کنید تا هدایت شوید ))**اعراف _ 158.*** و نیز فرموده: فلیحذر الذین یخالفون عن امره: ((کسانی که فرمان او را مخالفت می کنند از عذاب الهی بترسند ))**نور _ 63.*** و نیز فرموده: قل ان کنتم تحبون الله فاتبعونی یحببکم الله: ((بگو اگر خدا را دوست می دارید از من پیروی کنید تا خدا شما را دوست دارد))**آل عمران _ 31.*** و نیز فرموده لقد کان لکم فی رسول الله اسوة حسنة: ((برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکوئی بود )).**احزاب _ 21.***
3 - دعای برای ((آل )) افتخار بزرگی است و لذا این دعا خاتمه تشهد در نماز قرار داده شده: اللهم صل علی محمد و علی آل محمد، و ارحم محمدا و آل محمد، و چنین تعظیم و احترامی در حق غیر آل دیده نشده است، بنابراین همه این دلائل نشان می دهد که محبت آل محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) واجب است.
سرانجام فخر رازی سخنان خود را در این مسأله با اشعار معروف شافعی پایان می دهد:
یا راکبا قف بالمحصب من منی
و اهتف بساکن خیفها و الناهض
سحرا اذا فاض الحجیج الی منی
فیضا کما نظم الفرات الفائض.
@@تفسیر نمونه، جلد: 20، صفحه: 417@@@
ان کان رفضا حب آل محمد:
فلیشهد الثقلان انی رافضی
((ای سواری که عازم حج هستی! در آنجا که در نزدیکی منی ریگ برای رمی جمرات جمع می کنند و مرکز بزرگ اجتماع زائران خانه خداست بایست، و فریاد بزن به تمام کسانی که در مسجد خیف مشغول عبادتند و یا در حال حرکت می باشند.
فریاد بزن به هنگام سحرگاه که حاجیان از مشعر به سوی منی کوچ می کنند و همچون نهری عظیم و خروشان وارد سرزمین منی می شوند.
آری فریاد بزن و بگو: اگر محبت آل محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) رفض و ترک است، همه جن و انس شهادت دهند که من رافضیم ))!.**تفسیر فخر رازی جلد 27 صفحه 166.***
آری این است مقام آل محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) که ما به دامانشان چنگ زده ایم و آنها را رهبر خویش و راهنمای دین و دنیا پذیرفته ایم، الگو و اسوه خویش می دانیم و تداوم خط نبوت را با امامت آنها می بینیم.
البته غیر از احادیث فوق روایات فراوان دیگری در منابع اسلامی نقل شده که از نظر رعایت اختصار و قناعت به جنبه های تفسیری به هفت روایت فوق اکتفا کردیم، ولی ذکر این نکته را مناسب می دانیم که در بعضی از منابع کلامی مانند ((احقاق الحق )) و شرح مبسوط آن، حدیث معروف فوق در مورد تفسیر آیه قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القری از حدود پنجاه کتاب از کتب اهل سنت نقل شده است که نشان می دهد تا چه اندازه نقل این روایت گسترده و مشهور بوده است قطع نظر از منابع فراوانی که از طرق اهل بیت این حدیث را نقل می کند.
@@تفسیر نمونه، جلد: 20، صفحه: 418@@@