• كتاب عقل و جهل‏
• كتاب فضل علم‏
• باب وجوب دانش و آموختن آن و تشویق بدان
• باب توصیف و فضیلت علم و فضل دانشمندان‏
• باب انواع مردم
• باب ثواب دانشمند و دانشجو
• باب صفت علماء
• باب حق عالم‏
• باب مردن علماء
• باب همنشینى و همدمى باعلما
• باب پرسش از عالم و مذاكره با او
• باب بذل علم
• باب نهى از ندانسته گوئى‏
• باب كسیكه ندانسته عمل كند
• باب بكار بستن علم‏
• باب كسیكه از علمش روزى خورد و به آن بنازد
• باب ثبوت حجت بر عالم و سختى امرش‏
• متفرقات‏
• باب روایت كتب و توسل به آنها و حدیث و فضیلت نوشتن‏
• باب تقلید
• باب بدعتها و رأى و قیاسها
• باب رجوع به قرآن و سنت و اینكه همه حلال و حرام و احتیاجات مردم در قرآن یا سنت موجود است
• باب اختلاف حدیث‏
• باب اخذ به قول پیغمبرص و شواهد قرآن
• كتاب التوحید
• باب حادث بودن جهان و اثبات پدید آورنده آن
• باب جواز تعبیر از خدا به شى‏ء (چیز)
• باب آنكه خدا را جز بخودش نتوان شناخت.
• باب كمترین درجه خداشناسى
• باب معبود پرستش شده
• باب بودن و مكان‏
• باب انتساب و خویشى
• باب نهى از سخن گفتن در چگونگى
• باب ابطال دیدن خدا
• باب نهى از توصیف خدا به غیر آنكه خود توصیف نموده
• باب نهى از جسم و صورت درباره خدا
• باب صفات ذات
• باب دیگرى كه از جمله باب اولست‏
• باب اراده از صفات فعل است و سایر صفات فعل
• خلاصه سخن در صفات ذات و صفات فعل
• باب حدوث اسماء
• باب معانى اسماء و اشتقاق آنها
• باب دیگریكه جزء باب اولست جز اینكه فرق میان معانى اسماء خدا و اسماء مخلوق را اضافه دارد
• معناى كلمه صمد
• باب حركت و انتقال‏
• باب عرش و كرسى
• باب روح
• باب كلیات توحید
• باب نوادر
• باب بداء
• باب اینكه چیزى در آسمان و زمین نباشد جز با هفت خصلت‏
• باب مشیت و ارادة
• باب امتحان و آزمایش
• باب سعادت و شقاوت
• باب نیكى و بدى
• باب جبر و قدر و امر بین الامرین
• باب استطاعت‏
• باب بیان و معرفى كردن خدا و اتمام حجت وى
• باب اختلاف حجت خدا بر بندگانش
• باب حجت‏هاى خدا بر خلقش
• باب هدایت از جانب خداست‏
• كتاب حجت‏
• باب ناگزیرى از حجت‏
• طبقات پیغبران و رسولان و ائمةع‏
• فرق میان رسول و نبى و محدث
• در اینكه حجت خدا بر خلقش بر پا نشود مگر بوجود امام‏
• در اینكه زمین خالى از حجت نماند
• اگر در زمین بجز دو نفر باقى نمانند یكى از آندو حجت است‏
• شناختن امام و مراجعه باو
• وجوب اطاعت از ائمه‏
• ائمه، شاهدان خداى بزرگ بر خلق هستند
• در اینكه رهنمایان تنها ائمة باشند
• باب ائمه علیهم السلام والیان امر خدا و گنجینه‏هاى علم او هستند
• در اینكه ائمه علیه السلام خلفاء خدایند در زمین و درهاى توجه باویند
• در اینكه ائمه علیه السلام نور خداى عزوجل باشند
• ائمه اركان زمین هستند
• باب مخصوص و جامع در فضیلت و صفات امام‏
• ائمه علیهم السلام والیان امر و حسد برده شدگانى هستند كه خداى عزوجل در قرآن فرموده‏
• ائمه علیهم السلام علاماتى هستند كه خداى عزوجل در كتابش یاد فرموده‏
• در این كه مراد به آیاتیكه خداى عزوجل در كتابش فرموده ائمه علیهم السلام هستند
• واجب دانستن خداى عزوجل و پیغمبرش ص همراه بودن با ائمه علیه السلام را
• اهل ذكریكه خدا مردم را بپرسش از ایشان امر فرموده ائمه هستند
• كسانى را كه خداى تعالى در قرآنش عالم نامیده ائمه مى‏باشند
• راسخون در علم همان ائمه علیهم السلام مى‏باشند
• علم بأئمه داده شده و در سینه آنها ثبت است
• كسانى را كه خدا از میان بندگانش برگزیده و قرآن را بارثشان داده ائمه علیهم السلام مى‏باشند
• امامان در قرآن دو قسمند: امامیكه بخدا خواند و امامیكه بدوزخ كشاند
• قرآن بسوى امام هدایت مى‏كند
• نعمتى را كه خداى عزوجل در كتابش ذكر فرموده ائمه علیهم السلامند
• باریك بینانى كه خدایتعالى در كتابش ذكر فرموده كه راه حق در خاندانشان پابرجاست ائمه علیهم السلام هستند
• عرض اعمال بر پیغمبر و ائمه صلى الله وآله‏
• روشیكه بر پایدارى آن ترغیب شده ولایت على علیه السلام است‏
• ائمه كانون علم و درخت نبوت و آمد و شدگاه فرشتگانند
• ائمه وارثان دانشند، یكى از دیگرى دانش را بارث میبرند
• ائمه علم پیغمبر خاتم و تمام پیغمبران و اوصیاء پیشین خود را بارث برده‏اند
• هر كتابى را كه خدا نازل كرده نزد ائمه است و بهر لغتى كه باشد آنرا میدانند
• همه قرآنرا غیر ائمه جمع نكرده و تنها ایشان همه آنرا میدانند
• آنچه از اسم اعظم خدا بائمه عطا شده است
• آیاتى كه از پیغمبران نزد ائمه علیه السلام است‏
• اسلحه و متاعى كه از پیغمبرص نزد ائمه است
• سلاح رسول خدا مانند تابوت است در بنى اسرائیل
• بیان صحیفه و جفر و جامعه مصحف فاطمه علیها السلام‏
• در شان انا انزلناه فى لیلة القدر و تفسیر آن
• در شب هر جمعه به علم ائمه علیهم السلام اضافه مى‏گردد
• اگر علم ائمه افزایش نیابد آنچه دارند نابود گردد
• ائمه تمام علومیكه بملائكة و پیغمبران و رسولان رسیده است میدانند
• باب نادر در آن ذكرى از علم غیب است
• ائمه علیه السلام هر گاه خواهند بدانند، بدانند
• ائمه علیه السلام باختیار خود مى‏میرند و زمانش را مى‏دانند
• ائمه علیهم السلام آنچه واقع شده و مى‏شود میدانند و چیزى از ایشان نهان نیست.
• خداى عزوجل هر علمى كه به پیغمبرش‏ص آموخت امر فرمود كه بامیرالمؤمنین‏ع بیاموزد و او در علم وى شریكست
• جهات علوم ائمه علیه السلام
• اگر راز ائمه حفظ شود سود و زیان هر كس را باو خبر دهند
• پاورقى‏

باب نهى از توصیف خدا به غیر آنكه خود توصیف نموده

بَابُ النَّهْیِ عَنِ الصِّفَةِ بِغَیْرِ مَا وَصَفَ بِهِ نَفْسَهُ تَعَالَى
1- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحِیمِ بْنِ عَتِیكٍ الْقَصِیرِ قَالَ كَتَبْتُ عَلَى یَدَیْ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ أَعْیَنَ إِلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ قَوْماً بِالْعِرَاقِ یَصِفُونَ اللَّهَ بِالصُّورَةِ وَ بِالتَّخْطِیطِ فَإِنْ رَأَیْتَ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاكَ أَنْ تَكْتُبَ إِلَیَّ بِالْمَذْهَبِ الصَّحِیحِ مِنَ التَّوْحِیدِ فَكَتَبَ إِلَیَّ سَأَلْتَ رَحِمَكَ اللَّهُ عَنِ التَّوْحِیدِ وَ مَا ذَهَبَ إِلَیْهِ مَنْ قِبَلَكَ فَتَعَالَى اللَّهُ الَّذِی لَیْسَ كَمِثْلِهِ شَیْ‏ءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ تَعَالَى عَمَّا یَصِفُهُ الْوَاصِفُونَ الْمُشَبِّهُونَ اللَّهَ بِخَلْقِهِ الْمُفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ فَاعْلَمْ رَحِمَكَ اللَّهُ أَنَّ الْمَذْهَبَ الصَّحِیحَ فِی التَّوْحِیدِ مَا نَزَلَ بِهِ الْقُرْآنُ مِنْ صِفَاتِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ فَانْفِ عَنِ اللَّهِ تَعَالَى الْبُطْلَانَ وَ التَّشْبِیهَ فَلَا نَفْیَ وَ لَا تَشْبِیهَ هُوَ اللَّهُ الثَّابِتُ الْمَوْجُودُ تَعَالَى اللَّهُ عَمَّا یَصِفُهُ الْوَاصِفُونَ وَ لَا تَعْدُوا الْقُرْآنَ فَتَضِلُّوا بَعْدَ الْبَیَانِ‏
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 135 روایة: 1@*@
ترجمه :
ابن عتیك گوید: بامام صادق علیه‏السلام نامه نوشتم و توسط عبدالملك بن اعین فرستادم كه: مردمى در عراق خدا را بشكل و ترسیم وصف میكنند، اگر صلاح دانید خدا مرا قربانت كند روش درست خداشناسى را برایم مرقوم دارید. حضرت بمن چنین نوشت: خدایت رحمت كناد از خداشناسى و عقیده مردم معاصرت سئوال كردى، برتر است آنخدائیكه چیزى مانند او نیست و او شنوا و بیناست، برتر است از آنچه توصیف كنند: توصیف كنندگانیكه او را بمخلوقش تشبیه كنند و بر او تهمت زنند، بدان كه خدایت رحمت كنادروش درست خدا بر كنار ساز، نه سلب درست است و نه تشبیه (یعنى نه نفى و انكار خدا و نه تشبیه او بمخلوق) اوست خداى ثابت موجود، برتر است خدا از آنچه واصفان گویند، از قرآن تجاوز نكنید كه پس از توضیح حق گمراه شوید.
2- مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ قَالَ لِی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع یَا أَبَا حَمْزَةَ إِنَّ اللَّهَ لَا یُوصَفُ بِمَحْدُودِیَّةٍ عَظُمَ رَبُّنَا عَنِ الصِّفَةِ فَكَیْفَ یُوصَفُ بِمَحْدُودِیَّةٍ مَنْ لَا یُحَدُّ وَ لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَ هُوَ یُدْرِكُ الْأَبْصَارَ وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 135 روایة: 2 @*@
ترجمه :
2- ابو حمزة گوید: امام چهارم علیه‏السلام بمن فرمود: اى ابا حمزة: همانا خدا بهیچ محدودیتى توصیف نشود، پروردگار ما بزرگتر از وصف است، چگونه بمحدودیت وصف شود آنكه حدى ندارد بینائیها او را درك نكنند و او بینائیها را درك كند و او لطیف و آگاهست.
3- مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ بَكْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْخَزَّازِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَا دَخَلْنَا عَلَى أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع فَحَكَیْنَا لَهُ أَنَّ مُحَمَّداً ص رَأَى رَبَّهُ فِی صُورَةِ
الشَّابِّ الْمُوَفَّقِ فِی سِنِّ أَبْنَاءِ ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ قُلْنَا إِنَّ هِشَامَ بْنَ سَالِمٍ وَ صَاحِبَ الطَّاقِ وَ الْمِیثَمِیَّ یَقُولُونَ إِنَّهُ أَجْوَفُ إِلَى السُّرَّةِ وَ الْبَقِیَّةُ صَمَدٌ فَخَرَّ سَاجِداً لِلَّهِ ثُمَّ قَالَ سُبْحَانَكَ مَا عَرَفُوكَ وَ لَا وَحَّدُوكَ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِكَ وَصَفُوكَ سُبْحَانَكَ لَوْ عَرَفُوكَ لَوَصَفُوكَ بِمَا وَصَفْتَ بِهِ نَفْسَكَ سُبْحَانَكَ كَیْفَ طَاوَعَتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ أَنْ یُشَبِّهُوكَ بِغَیْرِكَ اللَّهُمَّ لَا أَصِفُكَ إِلَّا بِمَا وَصَفْتَ بِهِ نَفْسَكَ وَ لَا أُشَبِّهُكَ بِخَلْقِكَ أَنْتَ أَهْلٌ لِكُلِّ خَیْرٍ فَلَا تَجْعَلْنِی مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیْنَا فَقَالَ مَا تَوَهَّمْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَتَوَهَّمُوا اللَّهَ غَیْرَهُ ثُمَّ قَالَ نَحْنُ آلُ مُحَمَّدٍ النَّمَطُ الْأَوْسَطُ الَّذِی لَا یُدْرِكُنَا الْغَالِی وَ لَا یَسْبِقُنَا التَّالِی یَا مُحَمَّدُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص حِینَ نَظَرَ إِلَى عَظَمَةِ رَبِّهِ كَانَ فِی هَیْئَةِ الشَّابِّ الْمُوَفَّقِ
وَ سِنِّ أَبْنَاءِ ثَلَاثِینَ سَنَةً یَا مُحَمَّدُ عَظُمَ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَكُونَ فِی صِفَةِ الْمَخْلُوقِینَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَنْ كَانَتْ رِجْلَاهُ فِی خُضْرَةٍ قَالَ ذَاكَ مُحَمَّدٌ كَانَ إِذَا نَظَرَ إِلَى رَبِّهِ بِقَلْبِهِ جَعَلَهُ فِی نُورٍ مِثْلِ نُورِ الْحُجُبِ حَتَّى یَسْتَبِینَ لَهُ مَا فِی الْحُجُبِ إِنَّ نُورَ اللَّهِ مِنْهُ أَخْضَرُ وَ مِنْهُ أَحْمَرُ وَ مِنْهُ أَبْیَضُ وَ مِنْهُ غَیْرُ ذَلِكَ یَا مُحَمَّدُ مَا شَهِدَ لَهُ الْكِتَابُ وَ السُّنَّةُ فَنَحْنُ الْقَائِلُونَ بِهِ‏
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 136 روایة: 3 @*@
ترجمه :
خزرازو محمد بن حسین گویند: خدمت حضرت رضا شرفیاب شدیم و براى آنحضرت نقل كردیم، روایتیكه: محمد(ص) پروردگارش را بصورت جوان آراسته سى ساله دیده و گفتم: هشم و بن سالم و صاحب طلاق و میثمى میگویند: خدا تا ناف میان خالى بود و باقى تنش توپر، حضرت براى خدا بسجده افتاد و فرمود: منزهى تو، ترا نشناختند و یگانه‏ات ندانستند، از این رو برایت صفت ترا شیدند، منزهى تو، اگر ترا میشناختند به آنچه خود را توصیف كرده‏ئى توصیف میكردند، منزهى تو، چگونه بخود اجازه دادند كه ترا بدیگرى تشبیه كنند بار خدایا، من ترا جز به آنچه خود ستوده‏ئى نستانم و بمخلوقت مانند نسازم، تو هر خیرى را سزاوارى، مرا از مردم ستمگر قرار مده سپس بما توجه نمود و فرمود: هر چه بخاطرتان گذشت خدا را غیر آن دانید، بعد فرمود: ما آل محمد طریق معتدلى (صراط مستقیمى) باشیم كه غلو كننده بما نرسد و عقب افتاده از ما نگذرد (مثل آنكه ما امیرالمؤمنین علیه‏السلام را خلیفه بلافصل دانیم ولى یكدسته غلو كرده او را خدا دانند و یكدسته عقب افتاده در رتبه چهارمش دانند، ایندو دسته باید در عقیده خود را بما كه در حد وسطیم رسانند تا نجات یابند) اى محمد هنگامیكه رسول خدا(ص) بعظمت پروردگارش نظر افكند جوان آراسته و در سن سى سالگى بود اى محمد! پروردگار عزوجل من بزرگتر از اینست كه بصفت آفریدگان باشد. عرضكردم: قربانت گردم، كى بود كه دو پایش در سبزه بود؟ فرمود: محمد (صلى‏الله علیه و اله وسلم) بود كه چون با دل متوجه پرودگارش شد، خدا او را در نورى مانند نور حجت (معارف و عقول) قرار داد تا آنجا كه آنچه در حجت بود برایش هویدا گشت، همانا نور خدا سبز و سرخ و سفید و رنگهاى دیگر است، اى محمد! عقیده ما همان است كه قرآن و حدیث به آن گواهى دهد.
4- عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ بَشِیرٍ الْبَرْقِیِّ قَالَ حَدَّثَنِی عَبَّاسُ بْنُ عَامِرٍ الْقَصَبَانِیُّ قَالَ أَخْبَرَنِی هَارُونُ بْنُ الْجَهْمِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع قَالَ قَالَ لَوِ اجْتَمَعَ أَهْلُ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ أَنْ یَصِفُوا اللَّهَ بِعَظَمَتِهِ لَمْ یَقْدِرُوا
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 136 روایة: 4@*@
ترجمه :
4- امام چهارم علیه‏السلام فرمود: اگر اهل آسمان و زمین انجمن كنند كه خدا را به عظمتش توصیف كنند نتوانند:
5- سَهْلٌ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَمَذَانِیِّ قَالَ كَتَبْتُ إِلَى الرَّجُلِ ع أَنَّ مَنْ قِبَلَنَا مِنْ مَوَالِیكَ قَدِ اخْتَلَفُوا فِی التَّوْحِیدِ فَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ جِسْمٌ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ صُورَةٌ فَكَتَبَ ع بِخَطِّهِ سُبْحَانَ مَنْ لَا یُحَدُّ وَ لَا یُوصَفُ لَیْسَ كَمِثْلِهِ شَیْ‏ءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ أَوْ قَالَ الْبَصِیرُ
سهل از قول همدانى گوید كه من نوشتم به امام كه دوستان شما در این شهر در توحید اختلاف دارند: بعضى گویند: او جسم است و بعضى گویند صورتست، حضرت بخط خود نوشت: منزه باد آنكه محدود نباشد و به وصف در نیاید چیزى مانند او نیست و او شنوا و داناست (سهل گوید كه همدانى گفت: دانا) یا گفت بینا.
6- سَهْلٌ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِیمٍ قَالَ كَتَبَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ ع إِلَى أَبِی أَنَّ اللَّهَ أَعْلَى وَ أَجَلُّ وَ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ یُبْلَغَ كُنْهُ صِفَتِهِ فَصِفُوهُ بِمَا وَصَفَ بِهِ نَفْسَهُ وَ كُفُّوا عَمَّا سِوَى ذَلِكَ‏
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 137 روایة 6@*@
ترجمه :
6- محمد بن حكیم گوید: موسى بن جعفر علیه‏السلام به پدرم نوشت: خدا بالاتر و والاتر و بزرگتر از این است كه حقیقت صفتش درك شود، پس او را به آنچه خود توصیف نموده بستائید و از غیر آن باز ایستید (از پیش خود چیزى نگوئید).
7- سَهْلٌ عَنِ السِّنْدِیِّ بْنِ الرَّبِیعِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصٍ أَخِی مُرَازِمٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنْ شَیْ‏ءٍ مِنَ الصِّفَةِ فَقَالَ لَا تَجَاوَزْ مَا فِی الْقُرْآنِ‏
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 137 روایة: 7@*@
ترجمه :
7- مفصل گوید از حضرت ابوالحسن علیه‏السلام مطلبى از صفت خدا پرسیدم، فرمود: از آنچه در قرآن است تجاوز نكنید.
8- سَهْلٌ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْقَاسَانِیِّ قَالَ كَتَبْتُ إِلَیْهِ ع أَنَّ مَنْ قِبَلَنَا قَدِ اخْتَلَفُوا فِی التَّوْحِیدِ قَالَ فَكَتَبَ ع سُبْحَانَ مَنْ لَا یُحَدُّ وَ لَا یُوصَفُ لَیْسَ كَمِثْلِهِ شَیْ‏ءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 137 روایة: 8@*@
ترجمه :
8- كاشانى گوید: به امام علیه‏السلام نوشتم كه معاصرین ما درباره توحید اختلاف دارند، حضرت نوشت منزه باد آنكه محدود نباشد و به وصف در نیاید، چیزى مانند او نیست و او شنوا و بیناست.
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 138 روایة: 9 @*@
ترجمه :
9- سَهْلٌ عَنْ بِشْرِ بْنِ بَشَّارٍ النَّیْسَابُورِیِّ قَالَ كَتَبْتُ إِلَى الرَّجُلِ ع أَنَّ مَنْ قِبَلَنَا قَدِ اخْتَلَفُوا فِی التَّوْحِیدِ فَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ هُوَ جِسْمٌ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ
هُوَ صُورَةٌ فَكَتَبَ إِلَیَّ سُبْحَانَ مَنْ لَا یُحَدُّ وَ لَا یُوصَفُ وَ لَا یُشْبِهُهُ شَیْ‏ءٌ وَ لَیْسَ كَمِثْلِهِ شَیْ‏ءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ
9- نیشابورى گوید: بامام علیه‏السلام نوشتم كه مردم زمان ما درباره توحید اختلاف دارند: بعضى گویند: او جسم است و بعضى گویند صورت است، حضرت به من نوشت: منزه باد اونكه محدود نباشد و به وصف در نیاید، چیزى مانند او نیست و او به چیزى نماند و او شنوا و بیناست.
10- سَهْلٌ قَالَ كَتَبْتُ إِلَى أَبِی مُحَمَّدٍ ع سَنَةَ خَمْسٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ قَدِ اخْتَلَفَ یَا سَیِّدِی أَصْحَابُنَا فِی التَّوْحِیدِ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ هُوَ جِسْمٌ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ هُوَ صُورَةٌ فَإِنْ رَأَیْتَ یَا سَیِّدِی أَنْ تُعَلِّمَنِی مِنْ ذَلِكَ مَا أَقِفُ عَلَیْهِ وَ لَا أَجُوزُهُ فَعَلْتَ مُتَطَوِّلًا عَلَى عَبْدِكَ فَوَقَّعَ بِخَطِّهِ ع سَأَلْتَ عَنِ التَّوْحِیدِ وَ هَذَا عَنْكُمْ مَعْزُولٌ اللَّهُ وَاحِدٌ أَحَدٌ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ خَالِقٌ وَ لَیْسَ بِمَخْلُوقٍ یَخْلُقُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مَا یَشَاءُ مِنَ الْأَجْسَامِ وَ غَیْرِ ذَلِكَ وَ لَیْسَ بِجِسْمٍ وَ یُصَوِّرُ مَا یَشَاءُ وَ لَیْسَ بِصُورَةٍ جَلَّ ثَنَاؤُهُ وَ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُهُ أَنْ یَكُونَ لَهُ شِبْهٌ هُوَ لَا غَیْرُهُ لَیْسَ كَمِثْلِهِ شَیْ‏ءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 138 روایة: 10@*@
ترجمه :
10- سهیل گوید: در سال 255 به حضرت عسكرى نوشتم كه اصحاب ما شیعیان در توحید اختلاف دارند: برخى گویند او جسم است و بعضى گویند او صورت است اگر صلاح بدانى به چاكر خود لطف كنید و به من بیاموزید آنچه را كه بر آن بایستم و از آن تجاوز نكنم انجام میدهم، حضرت به خط خود مرقوم فرمود از توحید پرسیدى در صورتى كه از شما بركنار است (وظیفه شما نیست) خدا یگانه و یكتاست، نزاده و زاده نشده و چیزى همتاى او نیست، او خالق است و مخلوق نیست خداى تبارك و تعالى هر چه خواهد از جسم و غیر جسم بیافریند و خودش جسم نیست، آنچه خواهد صورتگرى كند و خودش صورت نیست، سپاسش بزرگست و نامهایش مقدستر از آنكه برایش مانندى جز خود او باشد، چیزى مانندش نیست و او شنوا و بیناست.
11- مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ رِبْعِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ لَا یُوصَفُ وَ كَیْفَ یُوصَفُ وَ قَدْ قَالَ فِی كِتَابِهِ وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ فَلَا یُوصَفُ بِقَدَرٍ إِلَّا كَانَ أَعْظَمَ مِنْ ذَلِكَ‏
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 138 روایة: 11@*@
ترجمه :
11- امام صادق علیه‏السلام فرمود: همانا خدا را توصیف نتوان كرد چگونه توان توصیفش نمود كه در كتابش فرماید: (91 صوره 6) خدا را چنانكه شأن اوست نشناختند، پس خدا با هیچ مقیاسى توصیف نشود جز آنكه بزرگتر از آنست.
12- عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ عَنْ غَیْرِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَظِیمٌ رَفِیعٌ لَا یَقْدِرُ الْعِبَادُ عَلَى صِفَتِهِ وَ لَا یَبْلُغُونَ كُنْهَ عَظَمَتِهِ لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَ هُوَ یُدْرِكُ الْأَبْصَارَ وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ وَ لَا یُوصَفُ بِكَیْفٍ وَ لَا أَیْنٍ وَ حَیْثٍ وَ كَیْفَ أَصِفُهُ بِالْكَیْفِ وَ هُوَ الَّذِی كَیَّفَ الْكَیْفَ حَتَّى صَارَ كَیْفاً فَعُرِفَتِ الْكَیْفُ بِمَا كَیَّفَ لَنَا مِنَ الْكَیْفِ
أَمْ كَیْفَ أَصِفُهُ بِأَیْنٍ وَ هُوَ الَّذِی أَیَّنَ الْأَیْنَ حَتَّى صَارَ أَیْناً فَعُرِفَتِ الْأَیْنُ بِمَا أَیَّنَ لَنَا مِنَ الْأَیْنِ أَمْ كَیْفَ أَصِفُهُ بِحَیْثٍ وَ هُوَ الَّذِی حَیَّثَ الْحَیْثَ حَتَّى صَارَ حَیْثاً فَعُرِفَتِ الْحَیْثُ بِمَا حَیَّثَ لَنَا مِنَ الْحَیْثِ فَاللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى دَاخِلٌ فِی كُلِّ مَكَانٍ وَ خَارِجٌ مِنْ كُلِّ شَیْ‏ءٍ لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَ هُوَ یُدْرِكُ الْأَبْصَارَ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 138 روایة: 12@*@
ترجمه :
12- امام صادق علیه‏السلام فرمود: خدا بزرگست و با بندگان توصیفش نتوانند و به حقیقت عظمتش نرسند، بینائیها او را درك نكنند و او بینائیها را درك كند و او لطیف و آگاهست، به چگونگى و جایگزینى و چه سوئى توصیف نشود (نتوان گفت خدا چگونه است یا به كجاست یا در چه سواست) چگونه توانم او را به چگونگى وصف كنم با اینكه چگونگى را او آفرید تا چگونگى شد و بوسیله چگونگى كه براى ما قرار داد چگونگى شناخته شد یا چگونه توانم او را به جایگزینى وصف كنم در صورتیكه او جا را آفرید تا جا محقق شد و ما به وسیله جایگزینى كه براى ما قرار داد معنى جایگزینى را فهمیدیم، یا چگونه توانم او را به در چه سواست وصف كنم در صورتیكه او سو و جهت آفرید تا آن محقق شد و ما به وسیله جهتى كه براى خود ما قرار داد سو و جهت را فهمیدیم، پس خداى تبارك و تعالى در همه جا داخل و از همه چیز خارج است (علم و قدرتش به همه جا احاطه دارد و ذاتش غیر همه چیز است) بینائیها دركش نكنند و او بینائیها را درك كند (چشم در حالیكه همه چیز را مى‏بیند خودش را و دیدنش را و ابزار دیدنش را درك نمى‏كند اما خدا اینها را درك مى‏كند تا چه رسد به چیزهائیكه چشم مى‏بیند چنانچه در آیه دیگر فرماید نگاه خیانت آمیز را مى‏داند) شایسته پرستشى جز خداى فراز و بزرگ نیست و او لطیف است و آگاه.
شرح :
اینكه گوئیم خدا بود و هیچ چیز با او نبود از جمله چیزها همین چگونگى و جایگزینى و در چه سوئى است چگونگى به معنى حالت و صفت و كیفیت است مثلا چون خدا انسانرا آفرید چگونگیهائى به او داد مانند قامت راست، شعورى بیشتر از حیوان، استعداد سخن گفتن و عالم شدن، حواس پنجگانه با اثرهاى مخصوص و در جاهاى معین اینها و هزارها مانند آن چگونگى‏هائى است براى انسان كه بعد از آنكه انسان آفریده شد ما به این چگونگى پى بردیم همچنین است چگونگیهاى همه چیز جهان اما خداوند متعال وجود صرف هستى مطلق است و هیچ گونه چگونگى ندارد زیرا اگر او چگونگى داشته باشد باید دیگرى آن چگونگى را به او داده و او را آن گونه خلق كرده باشد در صورتیكه او مخلوق دیگرى نیست بلكه خود او خالق همه چیز و چگونگیهاى آنهاست همچنین است موضوع جایگزینى و در چه سوئى.