بَابُ الْحَرَكَةِ وَ الِانْتِقَالِ
1- مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْبَرْمَكِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبَّاسٍ الْخَرَاذِینِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ جَعْفَرٍ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ ع قَالَ ذُكِرَ عِنْدَهُ قَوْمٌ یَزْعُمُونَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى یَنْزِلُ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْیَا فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ لَا یَنْزِلُ وَ لَا یَحْتَاجُ إِلَى أَنْ یَنْزِلَ إِنَّمَا مَنْظَرُهُ فِی الْقُرْبِ وَ الْبُعْدِ سَوَاءٌ لَمْ یَبْعُدْ مِنْهُ قَرِیبٌ وَ لَمْ یَقْرُبْ مِنْهُ بَعِیدٌ وَ لَمْ یَحْتَجْ إِلَى شَیْءٍ بَلْ یُحْتَاجُ إِلَیْهِ وَ هُوَ ذُو الطَّوْلِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِیزُ الْحَكِیمُ أَمَّا قَوْلُ الْوَاصِفِینَ إِنَّهُ یَنْزِلُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فَإِنَّمَا یَقُولُ ذَلِكَ مَنْ یَنْسُبُهُ إِلَى نَقْصٍ أَوْ زِیَادَةٍ وَ كُلُّ مُتَحَرِّكٍ مُحْتَاجٌ إِلَى مَنْ یُحَرِّكُهُ أَوْ یَتَحَرَّكُ بِهِ فَمَنْ ظَنَّ بِاللَّهِ الظُّنُونَ هَلَكَ فَاحْذَرُوا فِی صِفَاتِهِ مِنْ أَنْ تَقِفُوا لَهُ عَلَى حَدٍّ تَحُدُّونَهُ بِنَقْصٍ أَوْ زِیَادَةٍ أَوْ تَحْرِیكٍ أَوْ تَحَرُّكٍ أَوْ زَوَالٍ أَوِ اسْتِنْزَالٍ أَوْ نُهُوضٍ أَوْ قُعُودٍ فَإِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ عَنْ صِفَةِ الْوَاصِفِینَ وَ نَعْتِ النَّاعِتِینَ وَ تَوَهُّمِ الْمُتَوَهِّمِینَ وَ تَوَكَّلْ عَلَى الْعَزِیزِ الرَّحِیمِ الَّذِی یَرَاكَ حِینَ تَقُومُ وَ تَقَلُّبَكَ فِی السَّاجِدِینَ
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 169 روایة: 1 @*@
ترجمه :
جعفرى گوید، در خدمت حضرت موسى بن جعفر علیه السلام گفته شد: مردمى عقیده دارند خداى تبارك و تعالى به آسمان پائین فرود آید حضرت فرمود: خدا فرود نیاید و نیازى به فرود آمدن ندارد: دیدگاه او نسبت به نزدیك و دورر برابر است (همچنانچه آسمان بالا را مىبیند آسمان پائین را هم مىبیند) هیچ نزدیكى از او دور نشده و هیچ دورى از به او نزدیك نگشته، او به چیزى نیاز ندارد بلكه نیاز همه به اوست، او عطا كننده است شایسته پرستشى جز او نیست عزیز و حكیم است، اما گفته وصف كنندگانى كه گویند خداى تبارك و تعالى فرود آید (درست نیست) و این سخن كسى گوید كه خدا را به كاهش فزونى نسبت دهد (زیرا جسم محدود است و هر محدودى كم و زیاد مىشود) به علاوه هر متحركى احتیاج به محرك یا وسیله حركت دارد، كسیكه این گمانها را به خدا برد هلاك گردد، بپرهیزید از اینكه راجع به صفات خدا در حد معین بایستید و او را به كاهش و یا فزونى یا تحریك یا تحرك یا انتقال یا فرود آمدن یا برخاستن یا نشستن محدود كنید، خداى از توصیف واصفان و ستایش و ستایندگان و توهم متوهمان والا و گرامى است بر خداى عزیز مهربانى كه تو را هنگام ایستادن و گشتنت میان سجده كنان مىبیند توكل نما.
2- وَ عَنْهُ رَفَعَهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ ع أَنَّهُ قَالَ لَا أَقُولُ إِنَّهُ قَائِمٌ فَأُزِیلُهُ عَنْ مَكَانِهِ وَ لَا أَحُدُّهُ بِمَكَانٍ یَكُونُ فِیهِ وَ لَا أَحُدُّهُ أَنْ یَتَحَرَّكَ فِی شَیْءٍ مِنَ الْأَرْكَانِ وَ الْجَوَارِحِ وَ لَا أَحُدُّهُ بِلَفْظِ شَقِّ فَمٍ وَ لَكِنْ كَمَا قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى كُنْ فَیَكُونُ بِمَشِیئَتِهِ مِنْ غَیْرِ تَرَدُّدٍ فِی نَفْسٍ صَمَداً فَرْداً لَمْ یَحْتَجْ إِلَى شَرِیكٍ یَذْكُرُ لَهُ مُلْكَهُ وَ لَا یَفْتَحُ لَهُ أَبْوَابَ عِلْمِهِ
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 170 روایة: 2@*@
ترجمه :
امام كاظم علیه السلام فرمود: اینكه گویم خدا قائم است باین معنى نیست كه او را از مكانش جدا سازم (چنانكه هر نشسته هنگام ایستادن از مجلسش جدا شود) (او را از منزلت و مقام مجردش دور سازم و به اجسامش مانند كنم) و نیز او را بمكان معینى كه در آن باشد محدود نسازم و به حركت اعضاء و جوارح محدود نسازم و بتلفظ از شكاف دهن محدود نسازم ولى چنان گویم كه خداى تبارك و تعالى فرماید (كار او وقتى چیزى را اراده كند فقط این است كه باو گوید): باش و وجود یابد بدون تردد خاطر، (تفكر) او صمد است و یگانه بشر یكى احتیاج ندارد كه امور سلطنت او را یادش آورد و درهاى علمش را برویش گشاید (بلكه خودش بتهائى ایجاد كند و سپس نگهدارى نماید و چیزى را از یاد نبرد و علم كامل و محیطش دستخوش تغیر و نقصان نگردد).
3- وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عِیسَى بْنِ یُونُسَ قَالَ قَالَ ابْنُ أَبِی الْعَوْجَاءِ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی بَعْضِ مَا كَانَ یُحَاوِرُهُ ذَكَرْتَ اللَّهَ فَأَحَلْتَ عَلَى غَائِبٍ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ وَیْلَكَ كَیْفَ یَكُونُ
غَائِباً مَنْ هُوَ مَعَ خَلْقِهِ شَاهِدٌ وَ إِلَیْهِمْ أَقْرَبُ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ یَسْمَعُ كَلَامَهُمْ وَ یَرَى أَشْخَاصَهُمْ وَ یَعْلَمُ أَسْرَارَهُمْ فَقَالَ ابْنُ أَبِی الْعَوْجَاءِ أَ هُوَ فِی كُلِّ مَكَانٍ أَ لَیْسَ إِذَا كَانَ فِی السَّمَاءِ كَیْفَ یَكُونُ فِی الْأَرْضِ وَ إِذَا كَانَ فِی الْأَرْضِ كَیْفَ یَكُونُ فِی السَّمَاءِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّمَا وَصَفْتَ الْمَخْلُوقَ الَّذِی إِذَا انْتَقَلَ عَنْ مَكَانٍ اشْتَغَلَ بِهِ مَكَانٌ وَ خَلَا مِنْهُ مَكَانٌ فَلَا یَدْرِی فِی الْمَكَانِ الَّذِی صَارَ إِلَیْهِ مَا یَحْدُثُ فِی الْمَكَانِ الَّذِی كَانَ فِیهِ فَأَمَّا اللَّهُ الْعَظِیمُ الشَّأْنِ الْمَلِكُ الدَّیَّانُ فَلَا یَخْلُو مِنْهُ مَكَانٌ وَ لَا یَشْتَغِلُ بِهِ مَكَانٌ وَ لَا یَكُونُ إِلَى مَكَانٍ أَقْرَبَ مِنْهُ إِلَى مَكَانٍ
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 170 روایة: 3 @*@
ترجمه :
عیسى بن یونس گوید: ابن ابى العوجاء در بعضى از مباحثاتش با امام صادق علیهالسلام به آنحضرت عرض كرد: شما نام خدا بردى و بنا پیدائى حواله دادى، حضرت فرمود: واى بر تو! چگونه ناپیداست كسیكه نزد مخلوقش حاضر است، از رگ گردن (كه باعث حیات است) بایشان نزدیكتر است، (پس او زندگى بخش و مدبر انسانست) سخنشان را میشنود و خودشانرا مىبیند و رازشان را مىداند، ابن ابىالعوجاء گفت: مگر او در همه جاهست وقتى در آسمانست چگونه در زمین باشد و هنگامى كه در زمین است چگونه در آسمان باشد، حضرت فرمود: تو (با این بیانت) مخلوقى را توصیف كردى كه چون از مكانى برود، جائى او را فرا گیرد و جائى از او خالى شود و در جائیكه آمد از جائیكه بوده خبر ندارد كه پیش آمد كرده، ولى خداى عظیم الشأن و سلطان جزا بخش هیچ جا از او خالى نیست و هیچ جا او را فرا نگیرد و بهیج مكانى نزدیكتر از مكان دیگر نیست.
4- عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى قَالَ كَتَبْتُ إِلَى أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ ع جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاكَ یَا سَیِّدِی قَدْ رُوِیَ لَنَا أَنَّ اللَّهَ فِی مَوْضِعٍ دُونَ مَوْضِعٍ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى وَ أَنَّهُ یَنْزِلُ كُلَّ لَیْلَةٍ فِی النِّصْفِ الْأَخِیرِ مِنَ اللَّیْلِ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْیَا وَ رُوِیَ أَنَّهُ یَنْزِلُ عَشِیَّةَ عَرَفَةَ ثُمَّ یَرْجِعُ إِلَى مَوْضِعِهِ فَقَالَ بَعْضُ مَوَالِیكَ فِی ذَلِكَ إِذَا كَانَ فِی مَوْضِعٍ دُونَ مَوْضِعٍ فَقَدْ یُلَاقِیهِ الْهَوَاءُ وَ یَتَكَنَّفُ عَلَیْهِ وَ الْهَوَاءُ جِسْمٌ رَقِیقٌ یَتَكَنَّفُ عَلَى كُلِّ شَیْءٍ بِقَدْرِهِ فَكَیْفَ یَتَكَنَّفُ عَلَیْهِ جَلَّ ثَنَاؤُهُ عَلَى هَذَا الْمِثَالِ فَوَقَّعَ ع عِلْمُ ذَلِكَ عِنْدَهُ وَ هُوَ الْمُقَدِّرُ لَهُ بِمَا هُوَ أَحْسَنُ تَقْدِیراً وَ اعْلَمْ أَنَّهُ إِذَا كَانَ فِی السَّمَاءِ الدُّنْیَا فَهُوَ كَمَا هُوَ عَلَى الْعَرْشِ وَ الْأَشْیَاءُ كُلُّهَا لَهُ سَوَاءٌ عِلْماً وَ قُدْرَةً وَ مُلْكاً وَ إِحَاطَةً
وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْكُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَىمِثْلَهُ
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 171 روایة: 4 @*@
ترجمه :
محمد بن عیسى گوید: بحضرت امام على النقى علیهالسلام نوشتم: آقایم خدا مرا قربانت گرداند براى ما روایت كردهاند كه: خدا در موضع معینى از عرش قرار دارد و نیمه آخر هر شب به آسمان پائین فرود آید و باز روایت كنند كه در شب عرفه پائین آید و سپس بجاى خود برگردد، یكى از دوستان شما در اینباره گوید: اگر خدا در موضع معینى باشد در ملاقات و مجاورت هوا قرار گیرد در صورتیكه هوا جسم رقیقى است كه بهر چیز باندازه خودش احاطه كند، پس چگونه در این صورت هوا بخدا احاطه كند؟ حضرت مرقوم فرمود: این را خدا خود میداند و اوست كه نیكو اندازهگیرى آن كند، بدانكه او اگر در آسمان پائین باشد همچنان در عرش است (در یك وقت معین علمش بهر دو ناحیه مساویست) و علم و قدرت و سلطنت و احاطه او بر همه چیز یكانست.
شرح :
در این حدیث شریف امام دهم علیهالسلام سؤال محمد بن عیسى را از ظاهر فاسدش برگردانیده و با متانت كاملى بطرز صحیح و معقولش جواب داده است زیرا پائین آمدن و باندازه معینى در مجاورت هوا قرار گرفتن را كه در سؤال مربوط بذات خداوند متعال دانسته و او را جسم و صاحب مكان فرض كرده در مقام جواب حضرت بنزول رحمت و اندازهگیرى خلقت برگردانیده و پاسخ داده است یعنى سؤال از اندازه گیرى شدن خداست و جواب از اندازه گرفتن خدا، سپس توضیح بیشترى داده كه مقصود از بودن او در عرش یا آسمان پائین، بودن علم و قدرت و تدبیر اوست گویا با رمز دقیق و كنایه لطیفى میخواهد بفرماید شیعه ما را سزاوار نیست كه فكر جسمیت خدا در مغزش آید و یا تو هم كه خدا پائین میآید و در مجاورت هوا قرار میگیرد.
راجع بقول خدایتعالى: هر راز گوئى كه میان سه نفر باشد خدا چهارمین آنهاست
فى قوله تعالى: ما یكون من نجوى ثلاثة الا هو رابعهم
5- عَنْهُ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ
عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِهِ تَعَالَى ما یَكُونُ مِنْ نَجْوى ثَلاثَةٍ إِلَّا هُوَ رابِعُهُمْ وَ لا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سادِسُهُمْ فَقَالَ هُوَ وَاحِدٌ وَاحِدِیُّ الذَّاتِ بَائِنٌ مِنْ خَلْقِهِ وَ بِذَاكَ وَصَفَ نَفْسَهُ وَ هُوَ بِكُلِّ شَیْءٍ مُحِیطٌ بِالْإِشْرَافِ وَ الْإِحَاطَةِ وَ الْقُدْرَةِ لا یَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقالُ ذَرَّةٍ فِی السَّماواتِ وَ لا فِی الْأَرْضِ وَ لا أَصْغَرُ مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْبَرُ بِالْإِحَاطَةِ وَ الْعِلْمِ لَا بِالذَّاتِ لِأَنَّ الْأَمَاكِنَ مَحْدُودَةٌ تَحْوِیهَا حُدُودٌ أَرْبَعَةٌ فَإِذَا كَانَ بِالذَّاتِ لَزِمَهَا الْحَوَایَةُ
راجع بقول خدایتعالى خداى رحمان بر عرش استوا دارد
فِی قَوْلِهِ الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 172 روایة: 5@*@
ترجمه :
امام صادق علیهالسلام راجع بقول خدایتعالى (7 سوره 58) «راز گوئى میان سه نفر نباشد جز اینكه خدا چهارمین آنهاست و نه میان پنجنفر جز اینكه او ششمین آنهاست» فرمود: او یكتا و ذاتش یگانه و از خلقش جداست و خود را اینگونه توصیف نموده است (كه فرموده: چیزى مانند او نیست) و او بهمه چیز احاطه دارد (نه بطور احاطه ظریف بر مظروف بلكه) بطور زیر نظر داشتن و فراگرفتن و توانائى، هموزن ذره و نه سبكتر و نه سنگینتر از آن نه در آسمانها و نه در زمین از علم او پنهان نیست از نظر احاطه و علم نه از نظر ذات و حقیقت، زیرا اماكن بچهار حد (راست، چپ، جلو و عقب) محدود و مشتمل است، اگر از نظر ذات و حقیقت باشد لازم آید كه در برگیرد.
شرح :
چون از آیه شریفه استفاده میشود كه هر چند نفریكه با یكدیگر راز گوئى و در گوشى كنند خدا با آنها هست ممكن است كسى گمان كند كه خدا هم مانند یكى از آنها در كنار ایشان نشسته است، از اینجهت امام علیهالسلام براى بیان حقیقت، وحدت و علم خداى متعال را توضیح میدهد و تشریح میفرماید كه اولاً یكتائى خداوند مانند یكتائى مخلوق نیست چنانكه گوئیم یك انسان، یك قطره، یك ذره یك روح، یك عقل، زیرا تمام اینها و هر مخلوقى بدون استثنا مركب از ماهیت و وجود است و خداى متعال صرف وجود و وجود بحث كاملى است كه هیچگونه تركیبى در ذات او مقصور نیست پس اگر در یكزمان سه نفر در مشرق و پنجنفر در مغرب مثلاً رازگوئى كنند او با هر دو دسته هست او یكتا وجودیست كه بر سراسر جهان و اجزائش احاطه دارد یعنى تمام مخلوقشرا زیر نظر دارد، از همه چیز آگاه است، چه رازگوئیهاى بندگانش باشد و چه غیر آن و بر همه قدرت دارد، احاطه او بر سراسر جهان چنان نیست كه ذات او نعوذباللهمانند فلكى بزرگتر و وسیعتر از همه جهان باشد و جهان را در بر گرفته باشد.
6- عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَى الْخَشَّابِ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى فَقَالَ اسْتَوَى عَلَى كُلِّ شَیْءٍ فَلَیْسَ شَیْءٌ أَقْرَبَ إِلَیْهِ مِنْ شَیْءٍ
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 173 روایة: 6@*@
ترجمه :
از حضرت صادق علیه السلام راجع بقول خدایتعالى (5 سوره 20) «رحمان بر عرش استوا دارد» سئوال شد، حضرت فرمود: او بر همه چیز مسلط است چیزى به او نزدیكتر از چیز دیگر نیست.
7- وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ سَهْلٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَارِدٍ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى فَقَالَ اسْتَوَى مِنْ كُلِّ شَیْءٍ فَلَیْسَ شَیْءٌ أَقْرَبَ إِلَیْهِ مِنْ شَیْءٍ
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 173 روایة: 7 @*@
ترجمه :
و باز در این باره فرمود: نسبت به همه چیز برابر است چیزى به نزدیكتر از چیز دیگر نیست:
8- وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى فَقَالَ اسْتَوَى فِی كُلِّ شَیْءٍ فَلَیْسَ شَیْءٌ أَقْرَبَ إِلَیْهِ مِنْ شَیْءٍ لَمْ یَبْعُدْ مِنْهُ بَعِیدٌ وَ لَمْ یَقْرُبْ مِنْهُ قَرِیبٌ اسْتَوَى فِی كُلِّ شَیْءٍ
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 173 روایة: 8 @*@
ترجمه :
ابن حجاج گوید: از امام صادق علیه السلام راجع بقول خدایتعالى «رحمان بر عرش استوا دارد» پرسیدم فرمود: او در همه چیز استوا دارد، چیزى به او نزدیكتر از چیز دیگر نیست، هیچ دورى از او دور نیست و هیچ نزدیكى باو نزدیك نیست، او نسبت به همه چیز برابر است. (مخلوقست كه چون مكان معینى دارد بعضى از چیزها باو نزدیك و برخى از او دور میشود.)
9- وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ مِنْ شَیْءٍ أَوْ فِی شَیْءٍ أَوْ عَلَى شَیْءٍ فَقَدْ كَفَرَ قُلْتُ فَسِّرْ لِی قَالَ أَعْنِی بِالْحَوَایَةِ مِنَ الشَّیْءِ لَهُ أَوْ بِإِمْسَاكٍ لَهُ أَوْ مِنْ شَیْءٍ سَبَقَهُ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَى مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ مِنْ شَیْءٍ فَقَدْ جَعَلَهُ مُحْدَثاً وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ فِی شَیْءٍ فَقَدْ جَعَلَهُ مَحْصُوراً وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ عَلَى شَیْءٍ فَقَدْ جَعَلَهُ مَحْمُولًا
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 173 روایة: 9 @*@
ترجمه :
ابوبصیر گوید: امام صادق علیهالسلام فرمود: هر كس معتقد شود كه خدا از چیزیست یا در چیزیست كافر است، عرض كردم برایم توضیح دهید فرمود: مقصودم این است چیزى او را فرا گیرد یا او را نگهدارد یا چیزى بر او پیشى گیرد. و در روایت دیگریست: هر كه گمان كند خدا از چیزیست، او را پدید آمده قرار داده و هر كه گمان كند در چیزیست، او را در حصار قرار داده و هر كه گمان كند بر چیزیست، او را قابل حمل قرار داده.
شرح :
كلمه «استوى» كه از ماده «سوى» مشتق است بمعنى برابرى و اعتدال و یك نسبت داشتن است و مساوات و تساوى و تسویه هم از همین ماده مشتق است ولى چون بحرف «على» متعدى شود مانند آیه شریفه متضمن معنى غلبه و استیلاء و تسلط گردد از اینجهت بیشتر مفسرین آیه را به معنى غلبه و استیلاء گرفتهاند و گفتهاند چون كلمه «عرش» بمعنى احاطه علمى و ایجادى خداست بر تمام جهان آفرینش پس استیلاء خدا بر عرش به معنى تسلط اوست بر تمام جهان آفرینش ولى امام صادق علیهالسلام در این سه حدیث استوى را به معنى اصلى آن كه برابرى و اعتدالست تفسیر فرموده یعنى علم و قدرت خدا نسبت به همه چیز جهان برابر است یا مهر و لطف او نسبت بهمه یكسانست و این معنى با كلمه «رحمان» مناسبتر است و این دو تفسیر با یكدیگر منافات ندارد زیرا آیات قرآن بقالبى ریخته شده كه گاهى متحمل هفتاد معنى هم میباشد و این از معجزات قرآن كریم است و گاهى كلمه استوى بوسیله حرف «الى» متعدى شود و در آنجا بمعنى قصد و توجه آید چنانكه در آیه شریفه «ثم استوى الى اسماء» باین معنى آمده است.
راجع بقول خداى تعالى اوست كه در آسمان معبود و در زمین معبود است
فِی قَوْلِهِ تَعَالَى وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ
10- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ قَالَ قَالَ أَبُو شَاكِرٍ الدَّیَصَانِیُّ إِنَّ فِی الْقُرْآنِ آیَةً هِیَ قَوْلُنَا قُلْتُ مَا هِیَ فَقَالَ وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ فَلَمْ أَدْرِ بِمَا أُجِیبُهُ فَحَجَجْتُ فَخَبَّرْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ
هَذَا كَلَامُ زِنْدِیقٍ خَبِیثٍ إِذَا رَجَعْتَ إِلَیْهِ فَقُلْ لَهُ مَا اسْمُكَ بِالْكُوفَةِ فَإِنَّهُ یَقُولُ فُلَانٌ فَقُلْ لَهُ مَا اسْمُكَ بِالْبَصْرَةِ فَإِنَّهُ یَقُولُ فُلَانٌ فَقُلْ كَذَلِكَ اللَّهُ رَبُّنَا فِی السَّمَاءِ إِلَهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلَهٌ وَ فِی الْبِحَارِ إِلَهٌ وَ فِی الْقِفَارِ إِلَهٌ وَ فِی كُلِّ مَكَانٍ إِلَهٌ قَالَ فَقَدِمْتُ فَأَتَیْتُ أَبَا شَاكِرٍ فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ هَذِهِ نُقِلَتْ مِنَ الْحِجَازِ
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 174 روایة: 10@*@
ترجمه :
هشام بن حكم گوید: ابو شاكر دیصانى گفت: آیهاى در قرآن است كه گفته ما را میرساند گفتم: كدام آیه؟ گفت: (آیه 83 سوره 43) «اوست كه در آسمان معبود و در زمین معبود است، هشام گوید من نفهمیدم چگونه جوابش گویم مغلوب شدم (سپس بحج رفتم) و بامام صادق علیهالسلام گزارش دادم، حضرت فرمود این سخن زندیقى خبیث است، چون بسویش بازگشتى باو بگو، اسم تو در كوفه چیست، او میگوید: فلان، سپس بگو اسم تو در بصره چیست، او میگوید همان فلان، پس بگو همچنین است خداى پروردگار ما در آسمان معبود است و در زمین معبود است و در دریاها معبود است و در بیابانها معبود است و در همه جا معبود است، هشام گوید: من باز گشتم و نزد ابو شاكر آمدم و باو باز گفتم، او گفت، این جواب از حجاز آمده است.
توضیح چنانكه از بعضى اخبار استفاده میشود، دیصانى طبیعى مذهب بوده و بعضى گفتهاند قائل بدو خدا بوده است و گویا استدلال او از آیه شریفه بر مذهب خویش چنین است كه: كلمه الى (معبود) در آیه تكرار شده است و نكره هم میباشد پس معنى آنست كه آسمان طبیعتى دارد كه منشأ و مبدأ آنست و زمین هم طبیعتى اینگونه دارد اگر خدا و مبدأ یكى معبود باید بگوید «او در آسمان و زمین اله است» و حاصل جواب حضرت آنستكه كه كلمه «اله» اسمى است براى ذات خداى متعال و هیچگاه اسم باختلاف امكنه و نقاط اختلاف پیدا نمیكند همچنانكه ترا در بصره «ابوشاكر» گویند و در كوفه هم ابوشاكر خوانند خداى متعال را هم در آسمان و زمین و بیابان و دریا «اله» خوانند.