• كتاب عقل و جهل‏
• كتاب فضل علم‏
• باب وجوب دانش و آموختن آن و تشویق بدان
• باب توصیف و فضیلت علم و فضل دانشمندان‏
• باب انواع مردم
• باب ثواب دانشمند و دانشجو
• باب صفت علماء
• باب حق عالم‏
• باب مردن علماء
• باب همنشینى و همدمى باعلما
• باب پرسش از عالم و مذاكره با او
• باب بذل علم
• باب نهى از ندانسته گوئى‏
• باب كسیكه ندانسته عمل كند
• باب بكار بستن علم‏
• باب كسیكه از علمش روزى خورد و به آن بنازد
• باب ثبوت حجت بر عالم و سختى امرش‏
• متفرقات‏
• باب روایت كتب و توسل به آنها و حدیث و فضیلت نوشتن‏
• باب تقلید
• باب بدعتها و رأى و قیاسها
• باب رجوع به قرآن و سنت و اینكه همه حلال و حرام و احتیاجات مردم در قرآن یا سنت موجود است
• باب اختلاف حدیث‏
• باب اخذ به قول پیغمبرص و شواهد قرآن
• كتاب التوحید
• باب حادث بودن جهان و اثبات پدید آورنده آن
• باب جواز تعبیر از خدا به شى‏ء (چیز)
• باب آنكه خدا را جز بخودش نتوان شناخت.
• باب كمترین درجه خداشناسى
• باب معبود پرستش شده
• باب بودن و مكان‏
• باب انتساب و خویشى
• باب نهى از سخن گفتن در چگونگى
• باب ابطال دیدن خدا
• باب نهى از توصیف خدا به غیر آنكه خود توصیف نموده
• باب نهى از جسم و صورت درباره خدا
• باب صفات ذات
• باب دیگرى كه از جمله باب اولست‏
• باب اراده از صفات فعل است و سایر صفات فعل
• خلاصه سخن در صفات ذات و صفات فعل
• باب حدوث اسماء
• باب معانى اسماء و اشتقاق آنها
• باب دیگریكه جزء باب اولست جز اینكه فرق میان معانى اسماء خدا و اسماء مخلوق را اضافه دارد
• معناى كلمه صمد
• باب حركت و انتقال‏
• باب عرش و كرسى
• باب روح
• باب كلیات توحید
• باب نوادر
• باب بداء
• باب اینكه چیزى در آسمان و زمین نباشد جز با هفت خصلت‏
• باب مشیت و ارادة
• باب امتحان و آزمایش
• باب سعادت و شقاوت
• باب نیكى و بدى
• باب جبر و قدر و امر بین الامرین
• باب استطاعت‏
• باب بیان و معرفى كردن خدا و اتمام حجت وى
• باب اختلاف حجت خدا بر بندگانش
• باب حجت‏هاى خدا بر خلقش
• باب هدایت از جانب خداست‏
• كتاب حجت‏
• باب ناگزیرى از حجت‏
• طبقات پیغبران و رسولان و ائمةع‏
• فرق میان رسول و نبى و محدث
• در اینكه حجت خدا بر خلقش بر پا نشود مگر بوجود امام‏
• در اینكه زمین خالى از حجت نماند
• اگر در زمین بجز دو نفر باقى نمانند یكى از آندو حجت است‏
• شناختن امام و مراجعه باو
• وجوب اطاعت از ائمه‏
• ائمه، شاهدان خداى بزرگ بر خلق هستند
• در اینكه رهنمایان تنها ائمة باشند
• باب ائمه علیهم السلام والیان امر خدا و گنجینه‏هاى علم او هستند
• در اینكه ائمه علیه السلام خلفاء خدایند در زمین و درهاى توجه باویند
• در اینكه ائمه علیه السلام نور خداى عزوجل باشند
• ائمه اركان زمین هستند
• باب مخصوص و جامع در فضیلت و صفات امام‏
• ائمه علیهم السلام والیان امر و حسد برده شدگانى هستند كه خداى عزوجل در قرآن فرموده‏
• ائمه علیهم السلام علاماتى هستند كه خداى عزوجل در كتابش یاد فرموده‏
• در این كه مراد به آیاتیكه خداى عزوجل در كتابش فرموده ائمه علیهم السلام هستند
• واجب دانستن خداى عزوجل و پیغمبرش ص همراه بودن با ائمه علیه السلام را
• اهل ذكریكه خدا مردم را بپرسش از ایشان امر فرموده ائمه هستند
• كسانى را كه خداى تعالى در قرآنش عالم نامیده ائمه مى‏باشند
• راسخون در علم همان ائمه علیهم السلام مى‏باشند
• علم بأئمه داده شده و در سینه آنها ثبت است
• كسانى را كه خدا از میان بندگانش برگزیده و قرآن را بارثشان داده ائمه علیهم السلام مى‏باشند
• امامان در قرآن دو قسمند: امامیكه بخدا خواند و امامیكه بدوزخ كشاند
• قرآن بسوى امام هدایت مى‏كند
• نعمتى را كه خداى عزوجل در كتابش ذكر فرموده ائمه علیهم السلامند
• باریك بینانى كه خدایتعالى در كتابش ذكر فرموده كه راه حق در خاندانشان پابرجاست ائمه علیهم السلام هستند
• عرض اعمال بر پیغمبر و ائمه صلى الله وآله‏
• روشیكه بر پایدارى آن ترغیب شده ولایت على علیه السلام است‏
• ائمه كانون علم و درخت نبوت و آمد و شدگاه فرشتگانند
• ائمه وارثان دانشند، یكى از دیگرى دانش را بارث میبرند
• ائمه علم پیغمبر خاتم و تمام پیغمبران و اوصیاء پیشین خود را بارث برده‏اند
• هر كتابى را كه خدا نازل كرده نزد ائمه است و بهر لغتى كه باشد آنرا میدانند
• همه قرآنرا غیر ائمه جمع نكرده و تنها ایشان همه آنرا میدانند
• آنچه از اسم اعظم خدا بائمه عطا شده است
• آیاتى كه از پیغمبران نزد ائمه علیه السلام است‏
• اسلحه و متاعى كه از پیغمبرص نزد ائمه است
• سلاح رسول خدا مانند تابوت است در بنى اسرائیل
• بیان صحیفه و جفر و جامعه مصحف فاطمه علیها السلام‏
• در شان انا انزلناه فى لیلة القدر و تفسیر آن
• در شب هر جمعه به علم ائمه علیهم السلام اضافه مى‏گردد
• اگر علم ائمه افزایش نیابد آنچه دارند نابود گردد
• ائمه تمام علومیكه بملائكة و پیغمبران و رسولان رسیده است میدانند
• باب نادر در آن ذكرى از علم غیب است
• ائمه علیه السلام هر گاه خواهند بدانند، بدانند
• ائمه علیه السلام باختیار خود مى‏میرند و زمانش را مى‏دانند
• ائمه علیهم السلام آنچه واقع شده و مى‏شود میدانند و چیزى از ایشان نهان نیست.
• خداى عزوجل هر علمى كه به پیغمبرش‏ص آموخت امر فرمود كه بامیرالمؤمنین‏ع بیاموزد و او در علم وى شریكست
• جهات علوم ائمه علیه السلام
• اگر راز ائمه حفظ شود سود و زیان هر كس را باو خبر دهند
• پاورقى‏

باب نهى از ندانسته گوئى‏

باب النهى عن القول بغیر علم
1- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ وَ عَبْدِ اللَّهِ ابْنَیْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ یَزِیدَ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَنْهَاكَ عَنْ خَصْلَتَیْنِ فِیهِمَا هَلَاكُ الرِّجَالِ أَنْهَاكَ أَنْ تَدِینَ اللَّهَ بِالْبَاطِلِ وَ تُفْتِیَ النَّاسَ بِمَا لَا تَعْلَمُ‏
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 52 روایة: 1 @*@
ترجمه :
1 مفضل گوید امام صادق علیه‏السلام به من فرمود: تو را باز مى‏دارم از دو صفت كه هلاك مردان در آنست، باز مى‏دارمت از اینكه با روش باطلى دیندارى كنى و ندانسته بمردم فتوى دهى.
2- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِیَّاكَ وَ خَصْلَتَیْنِ فَفِیهِمَا هَلَكَ مَنْ هَلَكَ إِیَّاكَ أَنْ تُفْتِیَ النَّاسَ بِرَأْیِكَ أَوْ تَدِینَ بِمَا لَا تَعْلَمُ
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 52 روایة: 2 @*@
ترجمه :
2 ابن حجاج گوید حضرت صادق بمن فرمود: از دو صفت بپرهیز كه هر كس هلاك شد از آن جهت بود: بپرهیز از اینكه طبق رأى و نظر خویش بمردم فتوى دهى یا به آنچه نمى‏دانى عقیده دینى پیدا كنى.
3- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ مَنْ أَفْتَى النَّاسَ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لَا هُدًى لَعَنَتْهُ مَلَائِكَةُ الرَّحْمَةِ وَ مَلَائِكَةُ الْعَذَابِ وَ لَحِقَهُ وِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِفُتْیَاهُ‏
@@اصول كافى جلد 1 صفحه:52 روایة: 3 @*@
ترجمه :
3 امام باقر علیه السلام فرمود: هر كه ندانسته و رهبرى نشده بمردم فتوى دهد فرشتگان رحمت و فرشتگان عذاب او را لعنت كنند و گناه آنكه بفتوایش عمل كند دامنگیرش شود.
4- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْوَشَّاءِ عَنْ أَبَانٍ الْأَحْمَرِ عَنْ زِیَادِ بْنِ أَبِی رَجَاءٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ مَا عَلِمْتُمْ فَقُولُوا وَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَقُولُوا اللَّهُ أَعْلَمُ إِنَّ الرَّجُلَ لَیَنْتَزِعُ الْ‏آیَةَ مِنَ الْقُرْآنِ یَخِرُّ فِیهَا أَبْعَدَ مَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ
@@اصول كافى جلد 1 صفحه:52 روایة: 4 @*@
ترجمه :
4 امام باقر علیه السلام فرمود: آنچه مى‏دانید بگوئید و آنچه نمى‏دانید بگوئید خدا داناتر است. همانا مرد آیه‏اى از قرآن بیرون مى‏كشد (تا بدلخواه خویش تفسیر كند و دلیل مدعاى باطل خویش سازد) از این رو بفاصله‏اى دورتر از میان آسمان و زمین سرنگون گردد. (یا از معنى حقیقى آیه باین مسافت دور شود).
5- مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ رِبْعِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لِلْعَالِمِ إِذَا سُئِلَ عَنْ شَیْ‏ءٍ وَ هُوَ لَا یَعْلَمُهُ أَنْ یَقُولَ اللَّهُ أَعْلَمُ وَ لَیْسَ لِغَیْرِ الْعَالِمِ أَنْ یَقُولَ ذَلِكَ
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 52 روایة: 5 @*@
ترجمه :
5 براى عالم رواست كه چون از او سؤالى شود كه نداند گوید: خدا داناتر است ولى براى غیر عالم شایسته نیست كه چنین گوید (بلكه او باید صریحاً بگوید نمیدانم و اگر او بگوید خدا داناتر است روا نیست (معنى تضمنى این جمله آنستكه من دانایم اما خدا داناتر است).
6- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ حَرِیزِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا سُئِلَ الرَّجُلُ مِنْكُمْ عَمَّا لَا یَعْلَمُ فَلْیَقُلْ لَا أَدْرِی وَ لَا یَقُلْ اللَّهُ أَعْلَمُ فَیُوقِعَ فِی قَلْبِ صَاحِبِهِ شَكّاً وَ إِذَا قَالَ الْمَسْئُولُ لَا أَدْرِی فَلَا یَتَّهِمُهُ السَّائِلُ
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 53 روایة: 6 @*@
ترجمه :
6 امام صادق علیه السلام فرمود: چون مردى از شما را از آنچه نداند پرسند بگوید نمیدانم و نگوید خدا بهتر میداند تا در دل رفیعش شكى اندازد. و اگر كسیكه از او سؤال مى‏شود بگوید نمیدانم سائل او را متهم نكند.
شرح :
شكى كه در دل رفیق یعنى سؤال كننده میاندازد این است كه چون او در جواب مى‏گوید خد داناتر است سؤال كننده خیال مى‏كند كه او جواب را مى‏داند ولى بواسطه تكبر یا تقیه یا تشبه بعلماء یا جهات دیگر است كه صریحاً نمى‏گوید نمى‏دانم ولى اگر صریحاً بگوید نمى‏دانم مورد هیچیك از این تهمتها واقع نگردد.
7- الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع مَا حَقُّ اللَّهِ عَلَى الْعِبَادِ قَالَ أَنْ یَقُولُوا مَا یَعْلَمُونَ وَ یَقِفُوا عِنْدَ مَا لَا یَعْلَمُونَ‏
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 53 روایة 7@*@
ترجمه :
7 زوارة گوید از امام باقر علیه السلام پرسیدم: حق خدا بر بندگان چیست؟ فرمود آنچه مى‏دانند بگویند و از آنچه نمى‏دانند باز ایستند.
8- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِی یَعْقُوبَ إِسْحَاقَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ خَصَّ عِبَادَهُ بِ‏آیَتَیْنِ مِنْ كِتَابِهِ أَنْ لَا یَقُولُوا حَتَّى یَعْلَمُوا وَ لَا یَرُدُّوا مَا لَمْ یَعْلَمُوا وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ أَ لَمْ یُؤْخَذْ عَلَیْهِمْ مِیثاقُ الْكِتابِ أَنْ لا یَقُولُوا عَلَى اللَّهِ إِلَّا الْحَقَّ وَ قَالَ بَلْ كَذَّبُوا بِما لَمْ یُحِیطُوا بِعِلْمِهِ وَ لَمَّا یَأْتِهِمْ تَأْوِیلُهُ
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 53 روایة: 8 @*@
ترجمه :
8 امام صادق علیه السلام فرمود: خدا بندگان (پیرو قرآن) خود را بدو آیه از كتابش تخصیص داده است درباره اینكه تا ندانند نگویند و تا آنجا كه میدانند پرسنده را رد نكنند (با قول قائلى از روى نادانستن رد نكنند). خداى عزوجل فرماید (29 سوره 7) مگر از ایشان در كتاب آسمانى پیمان نگرفتیم كه جز حق بر خدا نگویند (یعنى بر خدا دروغ نبندند) و فرموده است (40 سوره 10) بلكه چیزى را كه به علم آن نرسیده‏اند و از تأویل آن خبر ندارند تكذیب كردند.
9- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنِ ابْنِ شُبْرُمَةَ قَالَ مَا ذَكَرْتُ حَدِیثاً سَمِعْتُهُ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع إِلَّا كَادَ أَنْ یَتَصَدَّعَ قَلْبِی قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص قَالَ ابْنُ شُبْرُمَةَ وَ أُقْسِمُ بِاللَّهِ مَا كَذَبَ أَبُوهُ عَلَى جَدِّهِ وَ لَا جَدُّهُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ عَمِلَ بِالْمَقَایِیسِ فَقَدْ هَلَكَ وَ أَهْلَكَ وَ مَنْ أَفْتَى النَّاسَ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ هُوَ لَا یَعْلَمُ النَّاسِخَ مِنَ الْمَنْسُوخِ وَ الْمُحْكَمَ مِنَ الْمُتَشَابِهِ فَقَدْ هَلَكَ وَ أَهْلَكَ
@@اصول كافى جلد 1 صفحه:53 روایة: 9 @*@
ترجمه :
9- ابن شبرمه گوید حدیثى از امام صادق علیه السلام شنیده‏ام كه هر گاه یادم مى‏آید نزدیك است دلم شكافته شود فرمود: خبر داد مرا پدرم از جدم تا برسد به رسول خدا ابن شبرمه گوید بخدا سوگند كه نه پدرش بر جدش دروغ بست و نه جدش برسولخدا كه رسولخدا(ع) فرمود هر كه بقیاسها عمل كند خودش سخت هلاك شده و مردم را هلاك كرده است و كسى كه ندانسته فتوى دهد و او ناسخ را از منسوخ و محكم را از متشابه تشخیص ندهد سخت هلاك شده و هلاك كرده است.