جُمْلَةُ الْقَوْلِ فِی صِفَاتِ الذَّاتِ وَ صِفَاتِ الْفِعْلِ
8- إِنَّ كُلَّ شَیْئَیْنِ وَصَفْتَ اللَّهَ بِهِمَا وَ كَانَا جَمِیعاً فِی الْوُجُودِ فَذَلِكَ صِفَةُ فِعْلٍ وَ تَفْسِیرُ هَذِهِ الْجُمْلَةِ أَنَّكَ تُثْبِتُ فِی الْوُجُودِ مَا یُرِیدُ وَ مَا لَا یُرِیدُ وَ مَا یَرْضَاهُ وَ مَا یُسْخِطُهُ وَ مَا یُحِبُّ وَ مَا یُبْغِضُ فَلَوْ كَانَتِ الْإِرَادَةُ مِنْ صِفَاتِ الذَّاتِ مِثْلِ الْعِلْمِ وَ الْقُدْرَةِ كَانَ مَا لَا یُرِیدُ نَاقِضاً لِتِلْكَ الصِّفَةِ وَ لَوْ كَانَ مَا یُحِبُّ مِنْ صِفَاتِ الذَّاتِ كَانَ مَا یُبْغِضُ نَاقِضاً لِتِلْكَ الصِّفَةِ أَ لَا تَرَى أَنَّا لَا نَجِدُ فِی الْوُجُودِ مَا لَا یَعْلَمُ وَ مَا لَا یَقْدِرُ عَلَیْهِ وَ كَذَلِكَ صِفَاتُ ذَاتِهِ الْأَزَلِیِّ لَسْنَا نَصِفُهُ بِقُدْرَةٍ وَ عَجْزٍ وَ عِلْمٍ وَ جَهْلٍ وَ سَفَهٍ وَ حِكْمَةٍ وَ خَطَإٍ وَ عِزٍّ وَ ذِلَّةٍ وَ یَجُوزُ أَنْ یُقَالَ یُحِبُّ مَنْ أَطَاعَهُ وَ یُبْغِضُ مَنْ عَصَاهُ وَ یُوَالِی مَنْ أَطَاعَهُ وَ یُعَادِی مَنْ عَصَاهُ وَ إِنَّهُ یَرْضَى وَ یَسْخَطُ وَ یُقَالُ فِی الدُّعَاءِ اللَّهُمَّ ارْضَ عَنِّی وَ لَا تَسْخَطْ عَلَیَّ وَ تَوَلَّنِی وَ لَا تُعَادِنِی وَ لَا یَجُوزُ أَنْ یُقَالَ یَقْدِرُ أَنْ یَعْلَمَ وَ لَا یَقْدِرُ أَنْ لَا یَعْلَمَ وَ یَقْدِرُ أَنْ یَمْلِكَ وَ لَا یَقْدِرُ أَنْ لَا یَمْلِكَ وَ یَقْدِرُ أَنْ یَكُونَ عَزِیزاً حَكِیماً وَ لَا یَقْدِرُ أَنْ لَا یَكُونَ عَزِیزاً حَكِیماً وَ یَقْدِرُ أَنْ یَكُونَ جَوَاداً وَ لَا یَقْدِرُ أَنْ لَا یَكُونَ جَوَاداً وَ یَقْدِرُ أَنْ یَكُونَ غَفُوراً وَ لَا یَقْدِرُ أَنْ لَا یَكُونَ غَفُوراً وَ لَا یَجُوزُ أَیْضاً أَنْ یُقَالَ أَرَادَ أَنْ یَكُونَ رَبّاً وَ قَدِیماً وَ عَزِیزاً وَ حَكِیماً وَ مَالِكاً وَ عَالِماً وَ قَادِراً لِأَنَّ هَذِهِ مِنْ صِفَاتِ الذَّاتِ وَ الْإِرَادَةُ
مِنْ صِفَاتِ الْفِعْلِ أَ لَا تَرَى أَنَّهُ یُقَالُ أَرَادَ هَذَا وَ لَمْ یُرِدْ هَذَا وَ صِفَاتُ الذَّاتِ تَنْفِی عَنْهُ بِكُلِّ صِفَةٍ مِنْهَا ضِدَّهَا یُقَالُ حَیٌّ وَ عَالِمٌ وَ سَمِیعٌ وَ بَصِیرٌ وَ عَزِیزٌ وَ حَكِیمٌ غَنِیٌّ مَلِكٌ حَلِیمٌ عَدْلٌ كَرِیمٌ فَالْعِلْمُ ضِدُّهُ الْجَهْلُ وَ الْقُدْرَةُ ضِدُّهَا الْعَجْزُ وَ الْحَیَاةُ ضِدُّهَا الْمَوْتُ وَ الْعِزَّةُ ضِدُّهَا الذِّلَّةُ وَ الْحِكْمَةُ ضِدُّهَا الْخَطَأُ وَ ضِدُّ الْحِلْمِ الْعَجَلَةُ وَ الْجَهْلُ وَ ضِدُّ الْعَدْلِ الْجَوْرُ وَ الظُّلْمُ
@@اصول كافى جلد 1 صفحه: 150 روایة: 8 @*@
ترجمه :
هر دو صفتى كه بتوانى خدا را به آنها توصیف كنى و هر دو وجود داشته باشد صفت فعل خدایند، توضیح این جمله مختصر اینستكه تو در جهان هستى ثابت مىكنى چیزى را كه مىخواهد و چیزى را كه نمىخواهد (مىگوئى آسانى كار بندگانش را مىخواهد و دشوارى آن را نمىخواهد) و چیزى كه خشنودش كند و چیزى كه بخشمش آرد و چیزیكه دوست دارد و چیزیكه مبغوض دارد (اینها همه صفات فعل خدا هستند و اراده هم صفت فعل است) زیرا اگر اراده مانند علم و قدرت از صفات ذات باشد، «مالایرید» آنچه خدا اراده ندارد ناقض این قول مىباشد و نیز اگر آنچه دوست دارد از صفات ذات باشد، آنچه مبغوض دارد ناقض آن خواهد بود، مگر نمىبینى كه ما در عالم وجود آنچه را خدا نداند و آنچه را كه خدا بر آن قدرت ندارد نمىیابم، همچنین است تمام صفات ذات ازلى او كه ما نمىتوانیم خدا را به قدرت و عجز (و علم و جهل وسفه و نیز حكمت و خطا و عزت) و ذلت وصف كنیم ولى جایز است بگوئیم: اطاعت كنندهاش را دوست دارد و نافرمانش را مبغوض شمارد و اطاعت كننده را یارى كند و با نافرمان دشمنى كند و خدا خشنود شود و خشم كند، در دعا گفته مىشود: خدایا از من راضى باش و بر من خشم مكن مرا یارى كن و با من دشمنى مكن و جایز نیست گفته شود: مىتواند بداند، و نمىتواند نداند مىتواند سلطان باشد و نمىتواند سلطان نباشد، مىتواند عزیز و حكیم باشد و نمىتواند عزیز و حكیم نباشد، مىتواند جواد باشد و نمىتواند كه جواد نباشد، مىتواند آموزنده باشد و نمىتواند آمرزنده نباشد. نیز جایز نیست گفته شود: اراده كرد پروردگار، قدیم، عزیز، حكیم، مالك عالم و قادر باشد زیرا اینها صفات ذاتند و اراده صفت فعل، مگر نبینى كه گفته مىشود: خدا این را خواست و این را نخواست در صورتیكه در برابر هر صفت ذات ضد آن صفت از خدا نفى مىشود: گفته مىشود: حى، عالم، سمیع، بصیر، عزیز، حكیم، غنى، ملك، حلیم: عدل، كریم. و جهل ضد علم است، عجز ضد قدرت، صوت ضد حیات، ذلت ضد عزت، خطا ضد حكمت، عجله و جهل ضد حلم، ظلم و جور ضد عدل.