در آیات گذشته سخن از غرق و هلاکت فرعونیان و نابودی قدرت و شوکت آنها و انتقال آن به دیگران بود، آیات مورد بحث از نقطه مقابل آن سخن یعنی از نجات و رهائی بنی اسرائیل چنین سخن می گوید:
((ما بنی اسرائیل را از عذاب خوارکننده رهائی بخشیدیم )) (و لقد نجینا بنی اسرائیل من العذاب المهین ).
از شکنجه های سخت و طاقت فرسای جسمی و روحی که تا اعماق جان
@@تفسیر نمونه جلد 21 صفحه 183@@@
آنها نفوذ می کرد، از سر بریدن نوزادان پسر، و زنده نگه داشتن دختران برای خدمتکاری و هوسرانی، از بیگاری و کارهای بسیار سنگین و مانند آن، و چه دردناک است سرنوشت قوم و ملتی که در چنگال چنین دشمن خونخوار و دیو سیرتی گرفتار شوند.
آری خداوند این قوم مظلوم را در پرتو قیام الهی موسی بن عمران (علیهماالسلام ) از چنگال این ظالمان سفاک تاریخ رهائی بخشید، لذا به دنبال آن می افزاید: ((از چنگال فرعون )) (من فرعون ).
((چرا که او مردی متکبر و از اسرافکاران و متجاوزان بود))! (انه کان عالیا من المسرفین ).
منظور از ((عالی )) در اینجا علو مقام نیست، بلکه اشاره به برتری جوئی او و علو در اسراف و تجاوز است، چنانکه در آیه 4 سوره قصص نیز آمده است : ان فرعون علا فی الارض ((فرعون در زمین برتری جوئی کرد)) (تا آنجا که حتی دعوی خدائی نمود و خویشتن را رب اعلی نامید).
((مسرف )) از ماده ((اسراف )) به معنی هر گونه تجاوز از حد در اعمال و گفتار است، و به همین دلیل در آیات مختلف قرآن در مورد تبهکارانی که ظلم و فساد را از حد می گذراندند واژه ((مسرف )) به کار رفته است، و نیز به مطلق گناهان اسراف گفته شده، چنانکه در آیه 53 سوره زمر می خوانیم : قل یا عبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لاتقنطوا من رحمة الله : ((بگو ای بندگان من که بر خود اسراف کرده اید از رحمت خدا نومید نشوید))!.
در آیه بعد به یکی دیگر از مواهب خداوند بر بنی اسرائیل اشاره کرده، می گوید: ((ما آنها را از روی علم خویش بر جهانیان در آن عصر و زمان برتری
@@تفسیر نمونه جلد 21 صفحه 184@@@
دادیم و برگزیدیم )) (و لقد اخترناهم علی علم علی العالمین ).
ولی آنها قدر این نعمتها را ندانستند و کفران کردند و مجازات شدند.
و به این ترتیب آنها ((امت برگزیده عصر خویش )) بودند، زیرا منظور از ((عالمین )) مردم جهان در آن عصر و زمان است نه در تمام قرون و اعصار، چرا که قرآن صریحا در سوره آل عمران آیه 110 خطاب به امت اسلامی می فرماید: کنتم خیر امة اخرجت للناس ... شما بهترین امتی بودید که به سود مردم قدم به عرصه وجود گذاشتید.
همان گونه که در مورد سرزمینهائی که بنی اسرائیل وارث آن شدند در آیه 137 سوره اعراف می فرماید: و اورثنا القوم الذین کانوا یستضعفون مشارق الارض و مغاربها التی بارکنا فیها: ((ما این قوم مستضعف را وارث مشرقها و مغربهای پربرکت زمین کردیم )).
روشن است بنی اسرائیل در آن زمان وارث تمام جهان نشدند، و منظور شرق و غرب منطقه خودشان است
البته بعضی از مفسران معتقدند که بنی اسرائیل بعضی مزایا داشتند که در طول تاریخ منحصر به خودشان بوده از جمله کثرت انبیاء چرا که از هیچ قومی این قدر پیامبر برنخاسته است .
ولی این سخن علاوه بر اینکه مزیت مطلق آنها را ثابت نمی کند، مزیتی نمی تواند باشد، چرا که ممکن است کثرت قیام انبیاء را از میان آنها دلیل بر نهایت سرکشی و تمرد این قوم بدانیم، همان گونه که حوادث مختلف بعد از قیام موسی (علیه السلام ) نشان می دهد که با این پیامبر بزرگ چه نکردند؟!.
به هر حال آنچه در بالا در تفسیر آیه آوردیم چیزی است که از سوی بسیاری از مفسران در مورد شایستگی نسبی بنی اسرائیل پذیرفته شده است .
ولی با توجه به اینکه این جمعیت لجوج طبق گفته قرآن همواره پیامبران
@@تفسیر نمونه جلد 21 صفحه 185@@@
خود را آزار می دادند، و با سرسختی و تعصب خاصی در برابر احکام الهی می ایستادند، و حتی زمانی که تازه از نیل رهائی یافته بودند پیشنهاد بت سازی به موسی کردند!، ممکن است گفته شود منظور از آیه فوق بیان امتیاز نیست بلکه بیان حقیقت دیگری است، و معنی آیه چنین است : با وجود اینکه ما علم داشتیم که آنها از مواهب الهی سوء استفاده می کنند برتری به آنها دادیم تا آنان را بیازمائیم چنانکه از آیه بعد نیز استفاده می شود که خداوند مواهب دیگری نیز به آنها داد تا آنها را بیازماید.
به این ترتیب این گزینش الهی نه تنها دلیل بر مزیت آنها نیست بلکه یک مذمت ضمنی نیز در آن درج است چرا که حق این نعمت را ادا نکرده اند و از عهده امتحان برنیامدند.
در آخرین آیه مورد بحث به بعضی از مواهب دیگر که خدا به آنها داده بود اشاره کرده، می فرماید: ما آیات و نشانه هائی از عظمت و قدرت خویش به آنان دادیم که در آن آزمایش آشکاری بود و آتیناهم من الایات ما فیه بلاء مبین ).
گاه در بیابان ((سینا)) و در وادی ((تیه )) ابرها را بر سر آنها سایه افکن ساختیم، گاه مائده مخصوص ((من و سلوی )) را بر آنها نازل کردیم، گاه از دل سنگ سخت چشمه آب برای آنها جاری نمودیم، و گاه نعمتهای معنوی و مادی دیگری نصیبشان کردیم .
اما همه اینها برای آزمایش و امتحان بود، زیرا خداوند گروهی را با مصیبت آزمایش می کند و گروهی را با نعمت، چنانکه در آیه 168 سوره اعراف می خوانیم : و بلوناهم بالحسنات و السیئات لعلهم یرجعون : ((ما بنی اسرائیل را با نیکیها و بدیها آزمودیم شاید از راه غلط بازگردند)).
@@تفسیر نمونه جلد 21 صفحه 186@@@
شاید هدف از ذکر این سرگذشت بنی اسرائیل برای مسلمانان نخستین این است که آنها از انبوه دشمنان و قدرت عظیمشان نهراسند و مطمئن باشند خداوندی که فراعنه قدرتمند را درهم کوبید، و بنی اسرائیل را وارث ملک و حکومت آنها ساخت در آینده ای نه چندان دور چنین پیروزی را نصیب شما خواهد کرد، ولی همانگونه که آنها با این مواهب آزمایش شدند شما نیز سخت در کوره امتحان قرار خواهید گرفت تا روشن شود بعد از قدرت و پیروزی، شما چه خواهید کرد؟!
و این اخطاری است به همه امتها و ملتها در مورد پیروزیها و مواهبی که از لطف الهی به دست می آورند، که دام امتحان در این هنگام سخت است .
@@تفسیر نمونه جلد 21 صفحه 187@@@