در تعقیب آیات گذشته که سخن از سرکشی مشرکان عرب و عدم تسلیم آنها در مقابل حق می گفت، در آیات مورد بحث به نمونه ای از امم پیشین که آنها نیز همین مسیر را طی کردند و سرانجام به عذابی دردناک و شکستی فاحش مبتلا شدند، اشاره می کند، تا هم تسلی خاطری باشد برای مؤمنان و هم تحدیدی برای منکران لجوج .
و آن داستان موسی و فرعون است، می فرماید: ((ما قبل از اینها قوم فرعون را آزمودیم )) (و لقد فتنا قبلهم قوم فرعون ).
((فتنا)) از ماده ((فتنه )) در اصل به معنی قرار دادن طلا در کوره آتش برای تصفیه از ناخالصیهاست، سپس به هر گونه امتحان و آزمایشی که برای آزمودن میزان خلوص انسانها انجام می گردد اطلاق شده است، آزمایشی که سرتاسر زندگی انسانها و جوامع بشری را فرا می گیرد، و به تعبیر دیگر تمام دوران زندگی انسان در دنیا در این آزمایشها سپری می شود که این جهان دار آزمون است .
قوم فرعون با داشتن حکومتی نیرومند و ثروتی سرشار و امکاناتی وسیع در اوج قدرت می زیستند، و این قدرت عظیم آنها را مغرور کرد و آلوده انواع گناه و ظلم و ستم شدند
((در این هنگام رسول بزرگواری به سراغ آنها آمد)) (و جائهم رسول کریم ).
((کریم )) از نظر خلق و خوی، ((کریم )) از نظر ارزش و بزرگواری در پیشگاه حق، و کریم از نظر اصل و نسب، و این رسول کسی جز موسی بن عمران (علیهماالسلام )
@@تفسیر نمونه جلد 21 صفحه 168@@@
نبود.**طبق مفردات: (کریم) هنگامی که به عنوان توصیف خداوند به کار رود و خدای کریم گفته شود به معنی احسان و انعام آشکار اوست و هنگامی که انسانی به آن توصیف شود به معنی اخلاق و افعال شایسته ای است ک هاز او ظاهر می شود (البته این وصف در قرآن مجید برای امور دیگری نیز آمده است مانند کتاب کریم، کل زوج کریم، رزق کریم، مقام کریم،اجر کریم)***
موسی با لحنی بسیار مؤدبانه و دلپذیر و آکنده از محبت آنها را مخاطب قرار داد و گفت : ((هدف از آمدن من این است که شما ای بندگان خدا در برابر من که فرستاده او هستم تسلیم شوید و آنچه را به شما دستور داده است ادا کنید)) (ان ادوا الی عباد الله ).**(ان) در جمله ان ادوا الی عبدالله برای تفسیر است نسبت به فعل مقدری که از کلام سابق فهمیده می شود و تقدیر چنین است جئتکم ان ادوا الی عبدالله***
مطابق این تفسیر ((عباد الله )) مخاطب است، و منظور از آن فرعونیان می باشند، گر چه این تعبیر در آیات قرآن در مورد بندگان خوب به کار می رود ولی در موارد متعددی نیز بر کفار و گنهکاران برای دلجوئی و جذب قلوب آنها به سوی حق اطلاق شده است .**مانند 17 فرقان و 13 سبا و 58 فرقان و غیر آن ***
بنابراین منظور از ((ادوا)) (ادا کنید) اطاعت فرمان خدا و انجام دستورات او است .
جمعی از مفسرین تفسیر دیگری برای این جمله ذکر کرده اند گفته اند منظور از ((عبادالله )) بنی اسرائیل است، و منظور از ((ادوا)) سپردن آنها به دست موسی و رفع اسارت و بردگی از آنهاست، شبیه آنچه در آیه 17 سوره شعرا آمده است : ان ارسل معنا بنی اسرائیل : ((پیشنهاد من این است که بنی اسرائیل را
@@تفسیر نمونه جلد 21 صفحه 169@@@
با ما بفرستی )) (نظیر همین معنی در 105 اعراف و 47 طه نیز آمده است ).
مطلبی که با این تفسیر سازگار نیست جمله ادوا است که معمولا در مورد ادا کردن اموال و امانات و تکالیف به کار می رود، نه در مورد تحویل دادن اشخاص (این موضوع با ملاحظه موارد استعمال این واژه به خوبی روشن می شود).
به هر حال در دنباله آیه برای نفی هر گونه اتهام از خود می افزاید: ((من برای شما رسول امینی هستم )) (انی لکم رسول امین ).
این تعبیر در حقیقت به عنوان پیشگیری از نسبتهای ناروائی است که فرعونیان به او دادند. مانند نسبت سحر، قصد برتری جوئی و حکومت بر سرزمین مصر، و بیرون راندن صاحبان اصلی آن سرزمین که در آیات مختلف به آن اشاره شده است .
سپس موسی (علیه السلام ) بعد از دعوت آنها به اطاعت خداوند یا آزاد ساختن بنی اسرائیل می گوید: ماءموریت دیگر من این است که به شما بگویم : ((در برابر خداوند تکبر نورزید و استکبار نکنید و حد خویش نگهدارید که من برای شما دلیل روشنی بر گفته های خود آورده ام )) (و ان لاتعلوا علی الله انی آتیکم بسلطان مبین ).
هم معجزات آشکار، و هم دلائل منطقی روشن .
منظور از ((عدم علو)) در برابر خداوند، هر گونه عملی است که با اصول بندگی سازگار نیست، از مخالفت و نافرمانی گرفته، تا اذیت و آزار فرستادگان پروردگار، و یا ادعای الوهیت و ربوبیت و مانند آن .
و از آنجا که مستکبران دنیاپرست هر کس را در جهت مخالف منافع نامشروع خود ببینند از هیچگونه تهمت و ناسزا، و حتی قتل و اعدام، فرو گذار نمی کنند،
@@تفسیر نمونه جلد 21 صفحه 170@@@
موسی (علیه السلام ) به عنوان پیشگیری می افزاید: ((من به پروردگار خود و پروردگار شما پناه می برم از اینکه مرا متهم یا سنگسار کنید)) (و انی عذت بربی و ربکم ان ترجمون ).
این تعبیر ممکن است اشاره به این باشد که من از تهدیدهای شما باک ندارم، و تا آخرین نفس ایستاده ام و خداحافظ و نگاهبان من است، این گونه تعبیرات قاطعیت بیشتری به دعوت رهبران الهی می داده و اراده دشمنان را تضعیف و بر استقامت دوستان می افزوده، چرا که می دانستند رهبرشان تا آخرین مرحله مقاومت می کند.
تکیه روی مساءله ((رجم )) (سنگسار کردن ) ممکن است از اینجا سرچشمه گرفته باشد که بسیاری از رسولان الهی را قبل از موسی (علیه السلام ) تهدید به ((رجم )) کردند، از جمله نوح : قالوا لئن لم تنته یا نوح لتکونن من المرجومین ای نوح اگر خودداری نکنی سنگسار خواهی شد (شعرا - 116).
و ابراهیم (علیه السلام ) آنجا که آذر او را تهدید کرد و گفت : لئن لم تنته لارجمنک (مریم - 46) و شعیب در آنجا که بت پرستان تهدیدش کردند و لو لا رهطک لرجمناک (هود - 91): ((اگر به خاطر احترام قبیله ات نبود ترا سنگسار می کردیم )).
انتخاب سنگسار از میان انواع قتل به خاطر آن است که از همه سختتر است، و به گفته بعضی از ارباب لغت این کلمه به معنی مطلق قتل نیز آمده است .**(لسان العرب) ماده (رجم)***
این احتمال نیز از سوی بسیاری از مفسران داده شده که ((رجم )) به معنی متهم ساختن و دشنام دادن است، زیرا این واژه در این معنی نیز به کار می رود و در حقیقت پیشگیری از تهمتهائی است که بعدا به موسی زدند.
استعمال این کلمه در معنی گسترده ای که هر دو معنی را شامل می شود نیز
@@تفسیر نمونه جلد 21 صفحه 171@@@
ممکن است .
در آخرین آیه مورد بحث آخرین سخنش را به آنها می گوید که : ((اگر به من ایمان نمی آورید لااقل مرا رها کنید، و کناره گیری کنید و مزاحم ایمان آوردن مردم نشوید)) (و ان لم تؤمنوا لی فاعتزلون ).
زیرا موسی (علیه السلام ) اطمینان داشت که با در دست داشتن آن معجزات باهرات و دلائل قوی و سلطان مبین، و وعده های الهی، به پیشرفت خود در میان قشرهای مختلف مردم ادامه خواهد داد، و انقلابش به زودی به ثمر خواهد نشست، لذا همین اندازه قانع بود که آنها سد راهش نشوند و مزاحمش نگردند.
ولی مگر ممکن است جباران مغرور که قدرت شیطانی و منافع نامشروعشان را در خطر می بینند خاموش بنشینند و چنین پیشنهادی را بپذیرند؟ آیات آینده دنباله این ماجرا را بیان خواهد کرد.
@@تفسیر نمونه جلد 21 صفحه 172@@@