درباره انگیزه سفیانی، علاوه بر ارضای غریزه قدرت طلبی و سلطه جویی که در طبیعت چنین انسان جنایت کار و پلیدی است، دو احتمال وجود دارد که این دو را می توان از نوع اقدامات او به دست آورد:
1. کشتار شیعیان:
در روایات متعددی ـ که در بخش های آینده خواهد آمد ـ به این انگیزه اشاره شده است. امام باقر(ع) در روایت معتبری فرموده اند:
....فان حنقه و شرهه انما هی علی شیعتنا....؛(228)
....خشم و کینه او تنها متوجه شیعیان ماست و تنها بر کشتن آن ها حریص است.... .
کشتار شیعیان و اقدامات خشن و بی رحمانه سفیانی در سرزمین های شیعه نشین، دست کم به یکی از این دو انگیزه می تواند باشد:
الف) تعصبات کور مذهبی که بر اساس آن، شیعه فرقه ای کافر، بدعت گذار و منحرف تلقی می شود.
ب) از آنجا که تفکر شیعی یکی از جدی ترین موانع در مقابل منافع استکبار جهانی است و مقاومت جدی در برابر زیاده خواهی های آنان از این تفکر نشات می گیرد، و از سوی دیگر، این تفکر درحال گسترش به سایر مناطق دنیاست، حرکت سفیانی به تحریک دنیای استکبار شکل می گیرد تا این مانع بزرگ برداشته شود.
این تحلیل در میان روایات معتبر شاهدی ندارد، اما روایت ضعیفی که به رفتن سفیانی به سمت روم، برای مقابله با حرکت خراسانی و آمدن او از آن جا اشاره دارد، می تواند موید این فرضیه باشد؛ امام صادق(ع) در این باره فرمودند:
و یذهب الی الروم لدفع الملک الخراسانی و یرجع منها متنصرا فی عنقه صلیب؛(229)
او برای مقابله با حکومت خراسانی به روم می رود و در حالی که به نصرانیت گرویده و صلیبی از طلا بر گردن دارد، از آن جا بازمی گردد.
اگر ما انگیزه اصلی سفیانی را مقابله با شیعیان بدانیم، حمله او به عراق پیش از حمله به مکه و مدینه، کاملا معقول و موجه خواهد بود.(230)
2. جلوگیری از نهضت جهانی امام مهدی (عج):
فرضیه دوم این که انگیزه سفیانی از قیام، پیش گیری از شکل گیری نهضت امام مهدی (عج) است. بر این اساس، باید به این سوال پاسخ داد که اگر انگیزه اصلی او پیش گیری از حرکت جهانی امام مهدی (عج) است، او از کجا به نزدیک بودن زمان ظهور پی برده است؟
به سوال یاد شده دو پاسخ می توان داد:
الف) با خبر شدن سفیانی از نزدیک شدن زمان ظهور، به این دلیل است که امام مهدی(عج) اندکی پیش از ظهور، به صورت نیمه علنی، فعالیت های محدود می کنند. عوامل اطلاعاتی سفیانی از حضور نیمه علنی امام (عج) در میان مردم با خبر می شوند و سفیانی برای دستگیری و قتل حضرت، حرکت خود را آغاز می کند. فعایت نیمه علنی امام مهدی (عج) پیش از ظهور، در تعدادی از روایات (231) که برخی از آن ها معتبرند، گزارش شده است؛ از جمله امام باقر (ع) در حدیث معتبری در این باره فرموده اند:
و یبعث السفیانی بعثا الی المدینه. فینفر المهدی منها الی مکه، فیبلغ امیر جیش السفیانی ان المهدی قد اخرج الی مکه...؛(232)
سفیانی سپاهی را به مدینه می فرستد. مهدی از آنجا می گریزد و به مکه می رود. به امیر سپاه سفیانی گزارش می رسد که مهدی به مکه رفته است... .
روایات یاد شده به قرینه ذیل آن، از حوادث پیش از ظهور گزارش می دهد، و با صراحت، به اطلاع یافتن سفیانی از حضور امام مهدی (عج) در مدینه پیش از ظهور، و در نتیجه، به فعالیت های حداقل نیمه علنی امام مهدی (عج) دلالت دارد.
بر اساس تحلیل یاد شده، حمله سفیانی به عراق، ممکن اس به منظور در هم کوبیدن شیعیانی باشد که در آینده، نزدیک، سپاهیان و همراهان امام مهدی (عج) خواهند بود.
ب) قیام سفیانی برای مقابله با حرکت امام مهدی (عج) نه به دلیل علم او به ظهور نیمه علنی امام (عج) بلکه تنها به دلیل احتمال نزدیک بودهن ظهور است. شیوع زمزمه های نزدیک بودن ظهور منجی در میان تمامی انسان های معتقد به موعود آخرالزمان (اعم از مسلمان و غیر مسلمان) از یک سو، و عظمت تهدیدی که از ناحیه امام مهدی (عج) متوجه جبهه کفر می شود، از سوی دیگر، سفیانی را بر آن می دارد تا به انگیزه ممانعت از حرکت جهانی آن حضرت، به گمان خود آن را پیش از تحقق در نطفه خفه کند. او با این انگیزه، حرکت خود را آغاز می کند و به کشتار شیعیانی می پردازد که سپاهیان مهدی موعودند.
وی پس از آغاز قیام و حمله به عراق، به منظور کنترل حجاز که محل شروع حرکت جهانی مهدی موعود (عج) است، در صدد تصرف حجاز برمی آید و سپاهی را به سوی عربستان گسیل می دارد.
در برابر هر یک از دو تحلیل یاد شده، این سوال بی پاسخ می ماند که:
اگر تحلیل اول دست باشد و سفیانی از ظهور نیمه علنی امام مهدی (عج) آگاه باشد، باید سفیانی در ابتدا به سمت حجاز و نه عراق یورش برد؛ در حالی که بر اساس روایات ـ که به زودی خواهد آمد ـ او پیش از حمله به حجاز، به عراق یورش خواهد برد.
و اگر تحلیل دوم درست باشد و سفیانی از فعالیت های نیمه علنی امام(عج) آگاه نباشد، او باید پس از حمله به عراق به مکه (محل آغاز حرکت امام مهدی(عج)) یورش برد؛ در حالی که روایات ـ چنان که به زودی می آید ـ از حمله او به مدینه پیش از مکه گزارش می دهند .
ج) با جمع میان فرضیه های یاد شده، می توان تحلیل سومی نیز ارائه کرد که از دو تحلیل پیشین، معقول تر و با روایات هم آهنگ تر است، به این توضیح که: سفیانی برای کشتار شیعیان وپیش گیری از نشر فرهنگ شیعی با هدف مقابله با حرکت احتمالی امام مهدی (عج) قیام خود را آغاز می کند و به عراق که از مراکز مهم شیعه و در آینده مرکز حکومت جهانی امام مهدی (عج) است، حمله می کند. پس از حمله به عراق، از حضور امام مهدی (عج) در مدینه اطلاع می یابد، و به همین دلیل، برای دستگیری و قتل آن حضرت سپاهی را به مدینه گسیل می دارد، و با حرکت اما (عج) به سوی مکه، وی نیز سپاه خود را به جانب مکه می فرستد.