نکته دیگری که در آغازِ پاسخ، به آن اشاره رفت و اکنون به تفصیل آن میپردازیم، این است که - از نظر ما - سه شرط مذکور در ارزش، یکسان نیستند. ما معتقدیم آنچه عنصر اصلی نظام را تشکیل میدهد، اسلام است. مدیریت در همه کشورها هست. چنان نیست که در دیگر کشورها - که نظامشان اسلامی نیست - شخص اوّل مملکت مدیر نباشد. پس از این جهت امتیازی بر دیگران نداریم. امتیاز و صبغه ویژه کشور و نظام ما اسلامیبودن است؛ یعنی آنچه بیش از همه بر آن تأکید میکنیم اسلامیبودن نظام است. آنچه برای رهبر بیش از همه لازم است، فقاهت است؛ از این رو میگوییم: ولیّفقیه، و نمیگوییم: ولیّ عادل؛ البته رهبر باید عادل نیز باشد. نمیگوییم ولیّ سیّاس، گرچه باید به سیاست آشنا باشد. پس تأکید ما بر کلمه فقیه، از آن روست که عنصر اصلی در نظام ما اسلام است و فقیه؛ یعنی اسلامشناس.
البته اشکال میکنند که اسلام علوم گوناگونی دارد و شما از فقیه به عنوان «اسلام شناس» نام میبرید، در حالی که معنای اصطلاحی فقاهت، آشنایی به احکام فرعی است. پس با توجه به اینکه اسلام دربرگیرنده اعتقادات و کلام، فلسفه، تفسیر، علم حدیث و رجال هست، لازم است در میان خبرگان عدهای فیلسوف، مفسر و متکلّم نیز حضور یابند؛ همینطور سایر متخصصان در دیگر شاخههای علوم اسلامی. در پاسخ باید گفت:
آنچه در اجرای نظام اسلامی مؤثّر است، فقاهت است. اسلام بخشهای گوناگونی دارد؛ بخشی از آن مربوط به مسائل درونی و قلبی است که عبارت است از اعتقادات؛ بخشی از آن مربوط به مسائل خانوادگی است و بخشی مربوط به مسائل و عبادتهای فردی، مثل نجاست و طهارت، یا این که نماز چگونه باید خوانده شود. ضرورت ندارد ولیّ فقیه در همه آن بخشها اعلم باشد. آنچه شرط است این است که در احکام اجتماعی و سیاسیِ اسلام، رهبر از همه اعلم باشد، چون آشنایی او به احکام اجتماعی و سیاسی اسلام، به راهبری مردم و اداره جامعه، جهت میدهد. البته سایر بخشهای اسلام نیز مهمّاند و فقاهت به معنای عام شامل آنها نیز میشود، اما آنچه به مناسبت حکم و موضوع در اینجا دخالت دارد، احکامِ فقهی اسلام، بخصوص مسائل سیاسی و اجتماعی است.
مژده به پویندگان راه حقیقت و راستی
خوانندگان گرامی!
با مطالعه این دفتر، گام نخست را در شناخت اندیشه تابناک سیاسی اسلام برداشتید؛ اطمینان داریم، با روح حقیقتجویی که در وجودتان هست به دنبال آشنایی هرچه بیشتر با آموزههای زلالِ دینی هستید. ما نیز این نوید را میدهیم که بزودی مجموعه دوم اندیشه سیاسی (شامل گفتگوهایی پیرامون ولایت فقیه، مجلس خبرگان و ...) و در پی آن بحثهایی در زمینه «آزادی» و «مبانی اعتقادی» را به محضرتان تقدیم کنیم.
انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)