آیه
ألنَّبِیُّ أَوْلَی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ وَأُوْلُواْ الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَی بِبَعْضٍ فِی کِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُهَاجِرِینَ إِلَّا أَن تَفْعَلُواْ إِلَی أَوْلِیَآئِکُم مَّعْرُوفاً کَانَ ذَ لِکَ فِی الْکِتَابِ مَسْطُوراً
ترجمه
پیامبر به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است، و همسران او (در حرمت نکاح مانند) مادران مؤمنان محسوب میشوند، و در کتاب خداوند، خویشاوندان (نسبی) بعضی نسبت به بعضی از مؤمنان و مهاجران (که قبلاً بر اساس ایمان و هجرت ارث میبردند، در ارث بردن) اولویّت دارند، مگر آن که بخواهید نسبت به دوستانتان نیکی کنید (و سهمی از اموال خود را در قالب وصیّت به آنان بدهید)؛ این (حکم) در کتاب (الهی) نوشته شده است.
نکته ها
در تفسیر مجمع البیان میخوانیم: پیامبر اکرمصلی الله علیه وآله میان مسلمانان (انصار و مهاجرین) عقد اخوّت برقرار کرده بود، به گونهای که مثل برادر حقیقی از یکدیگر ارث میبردند، زیرا مهاجران در آغاز، از وطن و اموال و بستگان خود دور شده بودند و عقد اخوّت، این موارد را جبران میکرد تا آنکه آیه نازل شد و چنین ارثی را لغو کرد و فرمود: ملاک ارث بردن، خویشاوندی است.
هنگامی که فرمان پیامبرصلی الله علیه وآله در مورد حرکت برای جنگ تبوک صادر شد، بعضی گفتند: ما باید از والدین خود اجازه بگیریم. این جمله نازل شد که «النّبی اولی بالمؤمنین».**تفسیر مجمعالبیان.***
پیامبر اکرمصلی الله علیه وآله در روز غدیرخم که به فرمان خداوند، حضرت علی علیه السلام را به جانشینی خود منصوب فرمود، قبل از معّرفی و نصب آن حضرت، جملهی «ألستُ اولی بکم من انفسکم» را بیان فرمودند و از آنان اقرار گرفتند که آیا طبق آیه قرآن، من از شما حتّی نسبت به خودتان اولویّت ندارم؟! همه گفتند: بله.
آنگاه پیامبرصلی الله علیه وآله فرمودند: «مَن کنتُ مولاه فهذا علیّ مولاه»**بحار، ج 21، ص387.***
اولویّت پیامبر بر مؤمنان، در مسایل حکومتی و فردی و تمام امور است. «النّبی اولی» چنانکه در آیهی 36 همین سوره میخوانیم: برای هیچ زن و مرد با ایمانی در برابر قضاوت پیامبر حقّ انتخاب و اختیاری نیست. «ما کان لمؤمن ولا مؤمنة اذا قضی اللّه و رسوله امرا ان یکون لهم الخیرة» در روایات بسیاری آمده است: پیامبر اکرمصلی الله علیه وآله، این اولویّت را برای امامان معصومعلیهم السلام نیز قائل بودند.**تفسیر نورالثقلین.***
در حدیث میخوانیم: رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: «والذّی نفسی بیده لا یؤمن احدکم حتّی اکون اَحَبَّ الیه من نفسه و ماله و ولده والناس اجمعین» سوگند به خدایی که جانم در دست اوست، ایمان هیچ یک از شما کامل نیست، مگر این که مرا از جان و مال و فرزند و از همهی مردم بیشتر دوست داشته باشد.**تفسیر نمونه به نقل از فی ظلال.***
پیام ها
1- پیامبر، بر تمام مؤمنان ولایت کامل دارد و ولایت آن حضرت بر مردم، از ولایت خودشان بر امورشان برتر است. «النبیّ اولی بالمؤمنین» (در جامعه اسلامی، باید دین سالاری باشد.)
2- لازمهی ایمان به خداوند، پذیرش ولایت رسول خداست. «النّبی اولی»
3- احترام همسران پیامبر لازم است. «ازواجه امّهاتهم» (حتّی پس از رحلت پیامبر، کسی حقّ ندارد با همسران پیامبر ازدواج کند.)
4- قرار گرفتن همسران پیامبر به منزلهی مادر، سبب ارث بردن آنان از مردم نمیشود. «و ازواجه امّهاتهم و اولوا الارحام بعضهم اولی ببعض»
5 - خویشاوندی و پیوندهای خانوادگی، اولویّتآور است. «اولوا الارحام بعضهم اولی ببعض»
6- قوانین ثابت ارث، مانع رسیدگی به وضعیّت دوستان محروم نشود. «الاّ ان تفعلوا الی اولیائکم معروفا»
7- اولویّت خویشاوندان در ارث، بعد از عمل به وصیّت است. «و اولوا الارحام بعضهم اولی ببعض... الاّ تفعلوا...» (آری، اگر فردی وصیّت کرد که بخشی از مال او صرف دوستانش شود، اوّل باید به وصیّت عمل شود و سپس تقسیم شود.)
8 - احکام ومسایل حقوقی را در امور خانوادگی جدّی بگیریم. «فی الکتاب مسطورا»
9- ثبت و ضبط امور، کاری الهی است. «فی الکتاب مسطورا»