آیه
یَآ أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّآ أَحْلَلْنَا لَکَ أَزْوَاجَکَ الَّتِی آتَیْتَ أُجُورَهُنَّ وَمَا مَلَکَتْ یَمِینُکَ مِمَّآ أَفَآءَ اللَّهُ عَلَیْکَ وَبَنَاتِ عَمِّکَ وَبَنَاتِ عَمَّاتِکَ وَ بَنَاتِ خَالِکَ وَبَنَات خَالاَتِکَ الَّتِی هَاجَرْنَ مَعَکَ وَامْرَأَةً مُّؤْمِنَةً إِن وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبِیِّ إِنْ أَرَادَ النَّبِیُّ أَن یَسْتَنْکِحَهَا خَالِصَةً لَّکَ مِن دُونِ الْمُؤْمِنِینَ قَدْ عَلِمْنَا مَا فَرَضْنَا عَلَیْهِمْ فِی أَزْوَاجِهِمْ وَمَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُمْ لِکَیْلَا یَکُونَ عَلَیْکَ حَرَجٌ وَکَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیماً
ترجمه
ای پیامبر! ما برای تو همسرانی را که مهرشان را پرداختهای حلال کردیم و همچنین کنیزانی را که (به عنوان غنایم جنگی) خداوند بر تو ارزانی داشته و مالک شدی (بر تو حلال کردیم) و نیز (ازدواج با) دختران عمویت و دختران عمّههایت ودختران دایی و دختران خالههایت را که با تو هجرت کردهاند، (برای تو حلال کردیم،) و زن با ایمانی که خود را به پیامبر ببخشد (و مهریّهای از حضرت نخواهد) اگر پیامبر بخواهد میتواند او را به عقد خویش در آورد؛ (این قانونِ عقد بدون مهریّه) مخصوص توست نه دیگر مؤمنان؛ همانا میدانیم که برای مؤمنان دربارهی همسران و کنیزانشان چه حکمی کردهایم، (این برای آن است که) تا برای تو مشکلی نباشد، و خداوند آمرزندهی مهربان است.
نکته ها
«اَفاءَ» از «فِییءْ» به اموالی گفته میشود که بدون جنگ به دست مسلمانان میرسد. در عرب کلمات «عمّ» و «خال» به صورت جنس به کار میرود و همهی عموها و داییها را شامل شود، ولی «عمّة» و «خالة» به صورت جمع میآید. «عمّاتک»، «خالاتک»
در اسلام سه نوع نکاح وجود دارد:
الف: نکاح با مهریّه (خواه دایم یا موقّت).
ب: نکاح از طریق مالک شدن کنیز.
ج: نکاح بدون مهریّه، که زنی خود را به مردی ببخشد.
نوع اوّل و دوم برای عموم است و نوع سوم تنها برای پیامبر اکرمصلی الله علیه وآله بوده است. روزی عایشه گفت: یا رسول الله! خداوند هوای تو را دارد. پیامبر فرمود: «و انک ان اطعت اللّه سارع فی هواک»**بحار، ج22، ص180.*** تو نیز اگر مطیع خدا باشی، امتیازاتی به تو میدهد.
بر پیامبر جهاد یک تنه واجب بود. «لا تکلّف الا نفسک و حرّض المؤمنین»**نساء، 84 .*** بر پیامبر نماز شب واجب بود و ... اکنون یک امتیاز مادّی در برابر آن همه سختی**رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: هیچ پیامبری چنان که من اذیّت شدهام آزار ندیده است. «ما اوذی نبّی مثل ما اوذیت»*** چیزی نیست.
سؤال: چرا پیامبر اکرمصلی الله علیه وآله زنان متعدّد داشت؟
پاسخ: اوّلاً: در ازدواجهای رسول خداصلی الله علیه وآله مسأله شهوت محور نبوده است، زیرا پیامبر عزیز اسلام از 25 سالگی تا 53 سالگی فقط با خدیجه زندگی کرد، زنی که هنگام ازدواج سنّش پانزده سال از حضرت بیشتر بود و پیامبر تا او را داشت با دیگری ازدواج نکرد.
ثانیاً: تمام قبایل علیه حضرت بودند و پیامبر باید با طرحی دقیق این وحدت نا مقّدس را میشکست و بهترین و سادهترین و ارزانترین و طبیعیترین راه این بود که پیامبر داماد قبایل مختلف شود و مردم طبق رسوم آن زمان حمایت داماد را بر خود لازم میدانستند و پیامبر بدین وسیله میتوانست مشکلات راه تبلیغ دین را هموار کند.
ثالثاً: بعضی ازدواجها برای مبارزه با آداب و رسوم غلط بود. نظیر ازدواج پیامبر با زینب دختر عمّهاش که در آیهی 37 همین سوره گذشت.
رابعاً: پیامبر بعضی زنان را تنها عقد نمود و با آنان همبستر نشد و از بعضی قبایل تنها خواستگاری نمود و عقد هم نکرد و همین رفتارها وسیلهی ارتباط میشد.
خامساً: اگر هدف مسألهی جنسی بود باید از این همه همسر فرزندان بسیاری میداشت.
سادساً: عایشه بسیار کوچک بود که به عقد پیامبر درآمد و مدّتها گذشت تا توانست همسر واقعی حضرت باشد. اگر هدف مسایل جنسی باشد انسان با بچّه ازدواج نمیکند.
سابعاً: ما نباید پیامبر را با خود مقایسه کنیم؛ ما با داشتن یک همسر از بسیاری توفیقات باز میمانیم، ولی پیامبر اکرم با داشتن چند همسر چنان غرق در عرفان و مناجات و تبلیغ بود که خداوند به حضرت خطاب میکند: چرا این قدر به خاطر هدایت مردم حرص میخوری «لعلّک باخع نفسک»**شعراء، 3.*** چرا خود را به مشقّت میاندازی، «لتشقی»** طه، 2.*** چرا حلالهایی را بر خود حرام میکنی، «لم تُحرّم ...» آری، نسیم تند معرفت، خیمهی وجودی پیامبر را چنان بلند میکرد که این همه زن، نمیتوانست آن را از پرواز باز دارد.
به هر حال، ازدواجهای مجدّد پیامبر بعد از سنّ 53 سالگی بوده است، آن هم با زنان بیوه و متروکه یا داغدیده، با تمایل کامل آنان به ازدواج و اجرای عدالت از سوی پیامبر و آموختن درس عملی برای اداره چند همسر و انتخاب زندگی ساده و بی توجّهی به خواستههای تجّمل گرایانهی برخی همسران. علاوه بر همهی اینها در آن زمان داشتن چند همسر هیچ عیبی نبوده است و گاهی همسر اوّل به خواستگاری همسر دوم میرفت و دهها نکتهی دیگر که باید در آنها دقّت نمود.
پیام ها
1- تعیین حلال و حرام به دست خداست. «انّا احللنا لک» (حتّی پیامبر در مسایل فردی تابع قانون الهی است.)
2- مهریه برای زن لازم و پرداخت آن از سوی مرد واجب است. «آتیت اجورهن»
3- غرایز جنسی را جدّی بگیرید، حتّی کنیزان باید کامیاب باشند. «ما ملکت یمینک»
4- اسلام برای شخص پیامبر، تکالیف و همچنین امتیازات خاص قرار داده است. «خالصة لک»
5- تعیین زنانی که میتوان با آنان ازدواج کرد، از سوی خداوند است. «فرضنا علیهم فی ازواجهم»
6- خداوند دوست ندارد پیامبر در تنگنا قرار گیرد. «لکیلا یکون علیک حرج»