1. طهارت
نمازگزار، باید پیش از آن که شروع به نماز کند «وضو» بگیرد. امام باقر علیه السلام فرموده است:
«لا صَلوةَ اِلاَ بِطَهُورٍ»**وسائلالشیعه، ج 1، ص 256.*** نماز بدون وضو نماز نیست.
وضو، جزئی از ایمان است، نورانیت و صفای درونی میآورد، نشاطآور و کسالت زداست، به علاوه نظافت جسم را نیز همراه دارد. وضو، انسان را آماده نماز میسازد. فیض کاشانی گفته است: یک مرتبه از مادّیت برخاستن و به معنویت سفر کردن دشوار است، امّا وضو، انسان را کمکم آماده میسازد.**محجةالبیضاء، ج 1، ص 281.***
وضو، کفاره گناهان کوچک است و خوب است انسان در همه حال با وضو باشد و حتّی هنگام خوابیدن هم وضو بگیرد.
بی وضو دست زدن به خطّ قرآن و نام خدا و پیامبر و امامان حرام است. طهارت به منزله اجازه ورود به حضور خداست. البتّه طهارت، مراتبی دارد:
طهارت ظاهر، از نجاسات و آلودگیها.
طهارت اعضا، از گناهان و جرایم.
طهارت روح، از مفاسد و رذایل اخلاقی.**محجةالبیضاء، ج 1، ص 281.***
لازم به تذکّر است که گاهی طهارت لازم برای نماز، با غسل میسر است. کسی که جنب باشد یا به دلیل دیگری غسل بر او واجب شود باید غسل کند. در مواردی هم وظیفه نمازگزار، تیمّم بر خاک و زمین است، آنجا که آب نباشد، یا ضرر داشته باشد، یا وقت برای غسل و وضو نداشته باشد، یا آب برای آشامیدن و حفظ جان لازم باشد و ...
درباره هر یک از اَشکال وضو، غسل وتیمّم که مصداقهای «طهارت»اند، مسائل متعدّدی در رسالههای مراجع تقلید آمده است که پرداختن به آنها ما را از هدف این کتاب، دور میکند.
2. لباس و مکان نمازگزار
در نماز، پوشش بدن لازم است. البتّه حدّ واجب برای مرد پوشاندن عورت است، ولی بهتر است از ناف تا زانو را بپوشاند و زن، باید تمام بدن (به جز صورت ودست و پا تا مچ) را بپوشاند.
لباس، باید پاک و مباح باشد. در نماز، بهتر است جامه سفید پوشیده شود، انگشتر عقیق بدست باشد و از لباسهای چرک و تنگ و سیاه و لباس افراد لاابالی که از نجاسات پرهیز نمیکنند استفاده نشود.
مکان نیز باید مباح باشد. در جایی که مال دیگران است، بی اجازه و رضایت نمیتوان نماز خواند و رعایت این شرطها در نماز، هم مراعات ادب است و هم رعایت حق دیگران..
درباره مکان و لباس نیز مسئله فراوان است. (به رسالههای عملیه رجوع شود)
3. شناخت قبله
نماز، باید به سوی قبله باشد، قبله ما کعبه مقدّس است. گرچه خدا در طرفِ خاصی نیست که به او رو کنیم، هر طرف رو کنیم، خدا آنجاست «اَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللّهِ» ولی هم برای گرامیداشت خاطره ابراهیم، بنیانگذار خانه توحید، هم برای متوجّه ساختن دل به نقطهای مقدس، هم برای هماهنگی و نظم عبادت کنندگان و نمازگزاران در جهتگیری عبادی و هم برای اسرار دیگر، مأموریم که قبله نمازمان را «کعبه» قرار دهیم.
مسلمانان، اوایل به سوی «بیت المقدس» نماز میخواندند. یهودیان زخم زبان میزدند که مسلمانان قبله ندارند و به سوی قبله ما عبادت میکنند. پیامبر منتظر تکلیف الهی بود، فرمان رسید هر کجا هستید، روی را به سوی مسجدالحرام کنید.**موضوع تغییر قبله، در آیات 142 تا 149 سوره بقره آمده است.***
این فرمان، این درس را میدهد که مسلمانان، باید متکّی به خود و مستقل باشند، حتّی در مسئله قبله و جهتِ نماز. از این رو، امّت اسلام، نماز و دعا و ذبح حیوان و حتّی خواب و خوراک را به سوی قبله انجام میدهند، تا به موازات توجّه ظاهری به کعبه، دل و جان انسان نیز جهتگیری خدایی داشته باشند و همه جا و در همه حال، به یاد خدا و توحید باشند.
کعبه، هم یادگار ابراهیم و اسماعیل و محمّد صلی الله علیه و آله است، هم نقطه شروع حرکت عاشورایی امام حسین علیه السلام و هم تکیهگاه امام زمان علیه السلام در قیام جهانی خویش خواهد بود.
4. اذان
اذان، شعار توحیدی مسلمانان است.
اذان، اعلام یکتایی خدا، رسالت حضرت محمد صلی الله علیه و آله ولایت علی علیه السلام ، رستگاری در سایه نماز، و «تکبیر» خداوند است. اذان، فریاد بر ضدّ معبودهای خیالی، معرفی عقیده اسلامی، و شعار اسلام است.
نحستین مؤذّن اسلام، «بلال حبشی» بود که با اذان او، مردم به نماز حاضر میشدند**سفینةالبحار، ج 1، واژه «بلل».*** و مؤذن شدن او، دلیل اعتبار «تقوا» و «ایمان» در دیدگاه اسلام است، نه رنگ و قیافه و نژاد و ثروت!
اذان، هم فراخواندنامّت اسلام به شرکت در نماز جماعت است، هم آماده سازی جان و دل برای ورود به «نماز».
وقتی طنین ملکوتی اذان در فضا میپیچد، دل مؤمنان را به سوی خدا میکشد و بر وحشت و خشم کافران میافزاید.
مرحوم شهید نواب صفوی به یاران خود دستور داده بود هنگام ظهر و مغرب، هر کجا بودید، با فریاد بلند اذان بگویید. همین اذانها وحشتی در دل مأموران نظام طاغوت به وجود آورده بود. این گوشهای از معنای حدیثی است که میفرماید: با صدای بلندِ اذان، شیطان عصبانی میشود و فرار میکند.**کنزالعمال، ج 7، ص 692.***
بی جهت نیست که «گلادستون» سیاستمدار انگلیسی در پارلمان گفته بود: تا نام محمد صلی الله علیه و آله بر فراز منارهها بلند است و تا کعبه پابرجاست و قرآن کتاب راهنمای مسلمین است، امکان ندارد سیاست ما در سرزمینهای اسلامی استوار شود.**تفسیرنمونه، ج 4، ص 438.***
آری ... اذان، شعار باطل کوب و دشمنشکنِ توحید است.
ما نیز از عمق جان، علیرغم خواسته مشرکان و کافران امروزی در سراسر جهان، اعلام میکنیم:
اللّه اکبر ... اللّه اکبر ... لا اله الاّ اللّه محمّد رسول اللّه ...