از بحث‌های گذشته، کمال نهایی و مقصد سیر تکاملی انسان، و هم چنین خط مشی اساسی و نقشه کلیِ سیر و سلوک، شناخته شد و تعیین خطوط جزئی و دقیق آن به عهده علم اخلاق و فقه است. آخرین بخش این بحث، درباره تدبیر نفس برای پیمودن راه تکامل است؛ یعنی شناختن این که چگونه می‌توانیم مقدماتی برای تصمیم قاطع و اراده جدی بر پیمودن مراحل عبادت و انجام وظایف بندگی فراهم کنیم.
می دانیم که در هر موجود زنده، دو خاصیت اساسی، ادراک و حرکت ارادی، وجود دارد که مجموع آن‌ها به تعبیر منطقی، نشان دهنده فصل و امتیاز جوهریِ حیوان است.
در انسان نیز که موجود زنده ممتازی است، این دو خاصیت به صورت گسترده تر و پیچیده تر و عمیق تری وجود دارد که دو دستگاه مشترک روان تنی را تشکیل می‌دهد: یکی دستگاه ادراک، و دیگری دستگاه اراده. کار این دو دستگاه، به قدری به هم مرتبط و وابسته است که گاهی بر دانشمندان ریزبین هم مشتبه می‌شود. برای این که از کیفیت پیدایش اراده و ارتباط آن با دستگاه ادراک آگاه شویم، خوب است مقدمتاً نظری به انواع ادراکات و هم چنین کشش‌ها و جاذبه‌هایی که منشأ پیدایش اراده می‌شوند، بیفکنیم.
﴿ صفحه 100﴾
فلاسفه و دانشمندان از دیرباز به بررسی ادراکات و غرایز بشر پرداخته و آن‌ها را به صورت‌های مختلفی دسته بندی کرده اند. ما در این جا صرف نظر از بحث‌های مصطلح علمی و نتیجه گیری‌های فلسفی، به مطالعه اجمالی درباره فعل و انفعالات روانی خود، در مورد ادراک و هم چنین خاستگاه‌های اراده و کیفیت انگیزش آن و پیدایش کار ارادی می‌پردازیم تا شناخت‌های لازم برای خودسازی و جهت دهیِ صحیح و الهی به کارهای خود را به دست آوریم.