بسیاری از مفسران در شان نزول آیه فوق از جابر بن عبد الله انصاری چنین نقل کرده اند که میگوید: من شدیدا بیمار بودم، پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) به عیادت من آمد و در آنجا وضو گرفت و از آب وضوی خود بر من پاشید، من که در اندیشه مرگ بودم به پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) عرض کردم: وارث من فقط خواهران منند، میراث آنها چگونه است، این آیه که آیه فرائض نام دارد نازل شد و میراث آنها را روشن ساخت. (روایت فوق با تفاوت مختصری در تفسیر مجمع البیان و تبیان و المنار و در المنثور و غیر آنها آمده است).
و به عقیده بعضی این آخرین آیهای است که درباره احکام اسلام بر پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) نازل شده.**تفسیر صافی ذیل آیه.***
تفسیر:
آیه فوق مقدار ارث برادران و خواهران را بیان می کند، و همانطور که در اوائل این سوره در تفسیر آیه 12 گفتیم درباره ارث خواهران و برادران، دو آیه در قرآن نازل شده است یکی همان آیه 12، و دیگر آیه مورد بحث که آخرین آیه سوره نساء است، و این دو آیه اگر چه در بیان مقدار ارث آنها با هم تفاوت دارد اما همانطور که در آغاز سوره نیز بیان کردیم هر کدام به یک دسته از خواهران و برادران ناظر است آیه 12، ناظر به برادران و خواهران مادری است، ولی آیه مورد بحث درباره خواهران و برادران پدر و مادری یا پدری تنها سخن می گوید.
@@تفسیر نمونه جلد 4 صفحه 237@@@
گواه بر این مطلب این است که معمولا کسانی که بالواسطه با شخص متوفی مربوط می شوند، مقدار ارثشان به اندازه همان واسطه است، یعنی برادران و خواهران مادری به اندازه سهم مادر می برند که یک سوم است، و برادران و خواهران پدری، یا پدر و مادری، سهم ارث پدر را می برند که دو سوم است و چون آیه 12 درباره ارث برادران و خواهران روی یک سوم دور می زند و آیه مورد بحث روی دو سوم، روشن می شود که آیه سابق درباره آن دسته از برادران و خواهران است که تنها از طریق مادر با متوفی مربوطند، ولی آیه مورد بحث درباره برادران و خواهرانی است که از طریق پدر، یا پدر و مادر مربوط می شوند به علاوه روایاتی که از ائمه اهلبیت (علیهمالسلام) در این زمینه وارد شده نیز این حقیقت را اثبات میکند و در هر حال چنانچه یک ثلث یا دو ثلث ارث به برادر یا خواهر تعلق گرفت باقی مانده طبق قانون اسلام میان سایر ورثه تقسیم می شود اکنون که عدم منافات میان دو آیه روشن شد به تفسیر احکامی که در آیه وارد شده است می پردازیم:
قبلا باید توجه داشت که آیه بعنوان پاسخ سؤال درباره کلاله (برادران و خواهران) نازل شده است.**درباره معنی لغوی (کلاله) و اینکه چرا به برادران و خواهران، کلاله گفته می شود به طور مشروح در ذیل آیه 12 سوره نساء جلد سوم تفسیر نمونه صفحه 296 بحث کرده ایم.***
لذا می فرماید: از تو در این باره سؤال می کنند، بگو خداوند حکم کلاله (برادران و خواهران را) برای شما بیان می کند.
(یستفتونک قل الله یفتیکم فی الکلاله).
سپس به چندین حکم اشاره می نماید:
1 - هر گاه مردی از دنیا برود و فرزندی نداشته باشد و یک خواهر داشته باشد نصف میراث او به آن یک خواهر میرسد.
@@تفسیر نمونه جلد 4 صفحه 238@@@
(ان امرؤا هلک لیس له ولد و له اخت فلها نصف ما ترک).
2 - و اگر زنی از دنیا برود و فرزندی نداشته باشد و یک برادر (برادر پدر و مادری یا پدری تنها) از خود به یادگار بگذارد تمام ارث او به یک برادر میرسد.
(و هو یرثها ان لم یکن لها ولد).
3 - اگر کسی از دنیا برود و دو خواهر از او به یادگار بماند دو ثلث از میراث او را می برند.
فان کانتا اثنتین فلهما الثلثان مما ترک)
4 - اگر ورثه شخص متوفی، چند برادر و خواهر باشند (از دو نفر بیشتر) تمام میراث او را در میان خود تقسیم می کنند بطوری که سهم هر برادر دو برابر سهم یک خواهر شود.
(و ان کانوا اخوة رجالا و نساء فللذکر مثل حظ الانثیین).
در پایان آیه می فرماید: خداوند این حقایق را برای شما بیان می کند تا گمراه نشوید و راه سعادت را بیابید (و حتما راهی را که خدا نشان میدهد راه صحیح و واقعی است) زیرا به هر چیزی دانا است.
(یبین الله لکم ان تضلوا و الله بکل شیء علیم.**جمله ان تضلوا به معنی (ان لا تضلوا) است یعنی کلمه (لا) در تقدیر است و این گونه تعبیر در قرآن و کلمات عرب فراوان است.***
ناگفته نماند که آیه فوق، ارث خواهران و برادران را در صورتی که فرزند در میان نباشد بیان میکند و سخنی از وجود و عدم پدر و مادر در آن نیامده است، ولی با توجه به اینکه طبق آیات آغاز همین سوره، پدر و مادر همواره در ردیف فرزندان یعنی در طبقه اول ارث قرار دارند روشن می شود که منظور از آیه فوق جائی است که نه فرزند در میان باشد و نه پدر و مادر.
(پایان تفسیر سوره نساء)
@@تفسیر نمونه جلد 4 صفحه 239@@@