عنایت داشته باشید که رؤیت اشیاء سهگونه است: یکی رؤیت حسی و دیگر رؤیت عقلی و سوم رؤیت قلبی و ملکوتی.
الف- رؤیت حسی: عبارت است از دیدن اشیاء به عنوان موجوداتی مستقل و جدا از همدیگراز طریق چشم.
ب- رؤیت عقلی: عبارت است از علمِ عقل به مفاهیمی که از واقعیات اشیاء انتزاع میشود، مثل اینکه عقل میفهمد اشیاء عین ربط به خالقاند و هیچ استقلالی ندارند، منتها این نوع رؤیت به صورت درك مفهومی است و انسان از طریق عقل، مفاهیمی را از واقعیات انتزاع میکند مثل مفهوم انسان یا مفهوم درخت.
ج- رؤیت ملكوت اشیاء: عبارت است از رؤیت قلبیِ حقیقت اشیاء و دیدن باطن آنها و كشف جنبهی انتساب آنها به خداوند. همچنان كه قرآن میفرماید: «فَسُبْحانَ الَّذی بِیَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَیْئیٍ وَ اِلَیْهِ تُرْجَعُون»(167) منزه است خدایی که به دست اوست ملكوت هرچیز و همهچیز به سوی او باز میگردد. قرآن از یک طرف میفرماید: ملكوت هر شیئی در قبضهی حق است و از طرف دیگر میفرماید چرا اشیاء را از جنبهی ملكوتیشان نمینگرند؟ میفرماید: «اَوَلَمْ یَنْظُروُا فِی مَلَكُوتِ السَّمواتِ وَ الْاَرْضِ وَ ما خَلَقَ اللهُ مِنْ شَیْئیٍ»(168) چـرا در ملكوت آسمانها و زمین و هرچه خدا آفریده نمینگرند؟ تا از طریق این شهود، عطش حقیقتجوییِ دل، با روبهروشدن با حقیقت اشیاء سیراب شود. در همین رابطه رسولالله(ص) از خداوند طلب رؤیت حقیقت اشیاء و جنبهی ملكوتی آنها را میكنند، آنجا كه دعا میکنند: «رَبِّ اَرِنا الْاَشْیاءَ كَما هِیَ»(169) خدایا: اشیاء را آن طور كه هستند به ما نشان بده، و خـداونـد بـه حضرت ابراهیم(ع) همین جنبهی ملكوتی اشیاء را نمایاند و در نتیجه او اهل یقین شد. قرآن میفرماید: «وَكَذَلِكَ نُرِی إِبْرَاهِیمَ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلِیَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِینَ»(170) بدینسان ملكوت آسمان و زمین را به ابراهیم نشان دادیم تا اینكه اهل یقین گردد. زیرا یقینِ حقیقی با رؤیت حقیقـت عالم حاصل میشود و این رؤیت با تفكر به دست نمیآید، بلكه دریچههایی است از غیب برقلب انسانهای وارسته كه از وسوسههای شیطان رهیدهاند و مقام امام، همین مقام یقین است، چنانچه قرآن در این رابطه میفرماید: «وَجَعَلْنا مِنْهُمْ اَئِمَّهً یَهْدوُنَ بِاَمْرِنا لَمّا صَبَرُوا وَ كانُوا بِایاتِنا یُوقِنُون»(171) و از آنها امامانی قرار دادیم كه به امر ما هدایت میکنند، به علت آنكه آنها صبر كردند و به آیات ما یقین داشتند. و ائمهی اطهار(ع) مصداق كامل امام هستند. چون همچنانکه قبلاً عرض شد هم فرزند ابراهیم(ع)اند، هم معصوماند و آیهی اخیر هم میفرماید: آن امامان که فرزندان حضرت ابراهیم(ع) هستند، مقامشان مقام یقین به آیات الهی است كه همان مقام رؤیت ملكوتی و شهود قلبی اشیاء است.
امام صادق(ع) در رابطه با رؤیت ملکوتی حضرت ابراهیم(ع) فرمودند: «برای ابراهیم پرده از آسمانها و زمین برداشته شد، به طوری كه ابراهیم میدید آنچه در آنها بود و عرش را و هرکس بر عرش بود را دید. راوی میگوید: پرسیدم آیا برای محمد(ص) نیز چنین شـد؟ فرمود: آری و صاحب شما نیز میبیند.(172)
نتیجه این که مشاهدهی ملكوت و ارتباط و اتصال وجودی امام به عالم هستی و احاطهی علمی وی به جمیع اشیاء و موجودات از ابعاد علوم باطنی امام است.