پیامبران الهی به ما آموختند رمز و راز زندگی سالم در روی زمین سادگی و قناعت است، حال چه امکان مصرف بیشتر، داشته باشیم، چه نداشته باشیم. زیرا سادگی و قناعت غیر از فقر و بخل است. سادگی و قناعت، آزادگی را به همراه دارد و روان انسان را به سوی هدفِ مهمِ خود رهنمون میشود. هرکس نسبت به شرایطی که دارد باید سادگی و قناعت را در همان شرایط و مخصوص آن شرایط رعایت کند، حال اگر با دوچرخه میتوان امورات خود را طی کرد، تبدیل دوچرخه به موتورسیکلت خروج از سادگی و قناعت است و به همان اندازه زندگی را پیچیده کرده است، همچنان که اگر کسی در شرایطی است که باید امورات خود را با ماشین سواری انجام دهد نباید به بهانه سادگی از دوچرخه استفاده کند و به همان اندازه از فعالیت مؤثر خود بکاهد. با این همه مشکل بشرِ امروز عموماً تلاش برای داشتن آن چیزی است که برای امور خود بدان نیاز ندارد، بیشتر به نَفْسِ داشتن مبتلا شده و عملاً وسایلاند که بر روان او حکومت میکنند و زبانِ حالِ آنها این است که تو باید ما را داشته باشی، نه این که نیازهای منطقیش، او را به داشتن آن وسایل راهنمایی کرده باشد. شرایط نجات از این معضل روحی رعایت سادگی و قناعت است، در چنین شرایطی چیزی را باید داشت، که نه روان انسان را منحرف میکند، و نه طبیعت را به بحران میکشاند.
تکنولوژی پیچیده علاوه بر آثار تخریبی که دارد، بر روح و روان بشر سوار میشود و عملاً انسان را اسیر خود میکند و با دعوت از مستشاران غربی جهت استفاده از آن تکنولوژی، اسارت خود را پنهان میکنیم ولی در عمل آن اسارت را محکمتر کردهایم.
در زیر زرق و برق استفاده از تکنولوژی برتر متوجه نمیشویم چگونه فرهنگ خود را لگد مال میکنیم و در آینده با نسلی روبرو میشویم که هیچ تعهدی نسبت به فرهنگ ملی و دینی خود ندارد.
به ما آموختهاند سادگی، آسودگی آفرین و قدرت بخشترین صفت است، چون انسانِ قدرتمند انسانی است که در اسارت نیازهای فراوان نباشد. تولید انبوه و مصرف زیاد، هم خسارات روحی به بار میآورد و هم محیط زیست را تخریب میکند، با توجه به این نکته اگر با نگاهی عالمانه به زندگی غربی بنگریم به جای حسرت از آن زندگی، عبرت نصیب ما میشود تا راهی را که آنها رفتند نرویم.
وقتی رسول خدا(ص)میفرمایند: «بعد از من دنیایی به شما رو خواهد آورد که ایمان شما را میخورد همانگونه که آتش هیزم را میخورد»(19) نشان میدهد اگر نسبت به دنیا و ابزارهای آن با فرهنگی خاص برخورد نکنیم به اسم پیشرفت جامعه خود را از صفای ایمانی محروم میکنیم.
اَنَس میگوید: «خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ (ص)ذَاتَ یَوْمٍ عَلَى أَصْحَابِهِ فَقَالَ مِنْكُمْ مَنْ یُرِیدُ أَنْ یُذْهِبَ اللَّهُ عَنْهُ الْعَمَى وَ یَجْعَلَهُ بَصِیراً إِلَّا أَنَّهُ مَنْ رَغِبَ فِی الدُّنْیَا وَ طَالَ أَمَلُهُ فِیهَا أَعْمَى اللَّهُ قَلْبَهُ عَلَى قَدْرِ ذَلِكَ وَ مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا وَ قَصَرَ أَمَلَهُ فِیهَا أَعْطَاهُ اللَّهُ عِلْماً بِغَیْرِ تَعَلُّمٍ وَ هُدًى بِغَیْرِ هِدَایَةٍ إِلَّا أَنَّهُ سَیَكُونُ بَعْدِی قَوْمٌ لَا یَسْتَقِیمُ لَهُمُ الْمُلْكُ إِلَّا بِالْقَتْلِ وَ التَّجَبُّرِ وَ لَا الْغِنَى إِلَّا بِالْفَخْرِ وَ الْبُخْلِ وَ لَا الْمَحَبَّةُ إِلَّا بِاتِّبَاعِ الْهَوَى أَلَا فَمَنْ أَدْرَكَ ذَلِكَ الزَّمَانَ مِنْكُمْ فَصَبَرَ عَلَى الْفَقْرِ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَى الْغِنَى وَ صَبَرَ عَلَى الْبَغْضَاءِ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَى الْمَحَبَّةِ وَ صَبَرَ عَلَى الذُّلِّ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَى الْعِزِّ لَا یُرِیدُ بِذَلِكَ إِلَّا وَجْهَ اللَّهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ ثَوَابَ خَمْسِینَ صِدِّیقا»(20)
روزى پیامبر خدا(ص)با اصحاب خود، بیرون رفتند، آن حضرت رو به آنها كرد و فرمود: كدام یك از شما حاضر است كه خداوند كوردلى او را از بین ببرد، و او را بینا و بصیر گرداند؟ بدانید كه هركس شیفته دنیا باشد، و آرزوى دراز داشته باشد به همان اندازه، او را كوردل مىسازد. و هر كه در دنیا پارسا بوده، آرزوى دراز نداشته باشد، خداوند بدون آموزش او را علم و آگاهى دهد، و بدون راهنمایى او را هدایت كند. آگاه باشید كه پس از من گروهى بیایند كه سلطنت جز با كشتار و ستمكارى براى آنها فراهم نشود، و بدون خودخواهى و بخل، توانگر نشوند، و جز به دلیل هواپرستى به یك دیگر محبت نكنند، بدانید كه هركس از شما آن زمان را درك كند و بر تنگدستى بسازد، در حالى كه مىتوانسته است، توانگر شود و خصومت دیگران را تحمل كند، در حالى كه امكان محبّت بوده است، و بر ذلّت و خوارى بسازد، در صورتى كه مىتوانست، عزیز شود، و در این كارها تنها رضاى خدا را در نظر داشته باشد، خداوند اجر و پاداش پنجاه تن از صدّیقین را به او مرحمت كند.
و یا فرمودند: «فَوَ اللَّهِ مَا الْفَقْرُ أَخْشَى عَلَیْكُمْ وَ لَكِنِّی أَخْشَى عَلَیْكُمْ أَنْ تُبْسَطَ لَكُمُ الدُّنْیَا كَمَا بُسِطَتْ عَلَى مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ فَتَنَافَسُوهَا كَمَا تَنَافَسُوهَا وَ تُهْلِكَكُمْ كَمَا أَهْلَكَتْهُم»؛(21) به خدا قسم من از تنگدستى براى شما نمىترسم، بلكه مىترسم از این كه دست شما بر مال دنیا باز باشد، همان طورى كه مردمِ قبل از شما بودند، و شما در جمع آورى مال دنیا با هم- مانند پیشینیان- به رقابت برخیزید، و شما را نیز مانند آنها به نابودى بكشاند.
همچنانکه فرمودند: «دَعُوا الدُّنْیَا لِأَهْلِهَا فَمَنْ أَخَذَ مِنَ الدُّنْیَا فَوْقَ مَا یَكْفِیهِ أَخَذَ حَتْفَهُ وَ هُوَ لَا یَشْعُر»(22) دنیا را به اهل دنیا واگذارید، و هركس از دنیا بیش از مقدار نیازش برداشت كند، ناخودآگاه دست به نابودى خود زده است.
و نیز فرمودند: «سَیَأْتِی بَعْدَكُمْ قَوْمٌ یَأْكُلُونَ أَطَائِبَ الدُّنْیَا وَ أَلْوَانَهَا وَ یَنْكِحُونَ أَجْمَلَ النِّسَاءِ وَ أَلْوَانَهَا وَ یَلْبَسُونَ أَلْیَنَ الثِّیَابِ وَ أَلْوَانَهَا وَ یَرْكَبُونَ فُرَّهَ الْخَیْلِ وَ أَلْوَانَهَا لَهُمْ بُطُونٌ مِنَ الْقَلِیلِ لَا تَشْبَعُ وَ أَنْفُسٌ بِالْكَثِیرِ لَا تَقْنَعُ عَاكِفِینَ عَلَى الدُّنْیَا یَغْدُونَ وَ یَرُوحُونَ إِلَیْهَا اتَّخَذُوهَا آلِهَةً مِنْ دُونِ إِلَهِهِمْ وَ رَبّاً دُونَ رَبِّهِمْ إِلَى أَمْرِهِمْ یَنْتَهُونَ وَ هَوَاهُمْ یَتَّبِعُونَ فَعَزِیمَةٌ مِنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ لَازِمَةٌ لِمَنْ أَدْرَكَهُ ذَلِكَ الزَّمَانُ مَنْ عَقَّبَ عَقِبَكُمْ وَ خَلَّفَ خَلَفَكُمْ أَنْ لَا یُسَلِّمَ عَلَیْهِمْ وَ لَا یَعُودَ مَرْضَاهُمْ وَ لَا یَتْبَعَ جَنَائِزَهُمْ وَ لَا یُوَقِّرَ كَبِیرَهُمْ فَمَنْ یَفْعَلْ ذَلِكَ فَقَدْ أَعَانَ عَلَى هَدْمِ الْإِسْلَام».(23)
بعد از شما گروهى خواهند آمد كه انواع غذاهاى لذیذ را بخورند و با زیباترین زنان از طوایف مختلف ازدواج كنند و نرمترین لباسها را از انواع گوناگون آنها بپوشند و بر تندروترین اسبها از انواع مختلف آنها سوار شوند، شكمهایى دارند كه با اندك سیر نگردد و نفسهایشان به زیاد هم قانع نیست، در حالى كه دنیا را مأواى خود قرار داده و راحتى را در آن مىجویند، دنیا را پروردگار خود شمارند نه پروردگار جهان را، از انجام فرمان خدا خوددارى، و از هواى نفس پیروى كنند، بنا بر اینْ فرضِ مؤكّد از جانب محمدبنعبدالله (بر كسانى كه آن زمان را- از نسلها و فرزندان فرزندان- درك مىكنند این است كه؛ بر آن گروه سلام ندهند، از مریضهایشان عیادت نكنند، و از جنازههایشان تشییع نكنند و بزرگانشان را احترام نكنند، و هركس این كارها را بكند، بر نابودى اسلام كمك كرده است.
رسول خدا(ص)در راستای قناعت به بعضی از اصحاب میفرمایند: «كُنْ وَرِعاً تَكُنْ أَعْبَدَ النَّاسِ وَ كُنْ قَنِعاً تَكُنْ أَشْكَرَ النَّاسِ وَ أَحِبَّ لِلنَّاسِ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِكَ تَكُنْ مُؤْمِناً»(24)
با ورع باش كه عابدترین مردم باشى، قانع باش كه سپاسگزارترین خلق باشى، هر چه را كه براى خویش دوست دارى همان را براى مردم دوست داشته باش تا مؤمن باشى.
آنچه در جمعبندی میتوان گفت این است که در حدّ نیاز منطقی باید تلاش کرد ولی باید مواظب بود روح دنیا دوستی و حرص که فرهنگ غربی گرفتار آن است و تکنولوژی ناخودآگاه چنین روحیهای با خود میآورد، بر ما حاکم نشود و راهکار نجات از آن روحیه همان نکتهای است که در حین بحث گذشت و آن توجه به توحید و گزینش تکنولوژی بر اساس هدف توحیدی است. در عینی که فرار از تکنولوژی را نیز چارهی کار نمیدانیم ولی در اسارت تکنولوژی قرارگرفتن را هم خسارت بزرگی میشناسیم.
«والسلام علیكم و رحمةالله و بركاته»