بسم الله الرحمن الرحیم
«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّیامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»(115)
مستحضرید به اندازهای که به مبادی عقلیِ دستورات عبادی نزدیک شویم به همان اندازه زمینهی قلبیشدن آنها راحتتر فراهم میشود و اعمال ما در حد قالب نمیماند و امکان ارتباط با صورتهای ملکوتی اعمال بهتر پیش میآید. تعقل در عبادات به ما نشان میدهد افق این عبادت در کجا است. در چنین شرایطی است که قلب راه میافتد تا خود را به آن افق برساند. در این رابطه از طرف اولیاء دین تأکید میشود تا آنجا که ممکن است جان خود را با عقل به حقیقتِ عبادات نزدیک کنیم. پیامبر خدا(ص) در توصیهای که به امیرالمؤمنین(ع) دارند میفرمایند: «یَا عَلِیّ إِذَا تَقَرَّبَ الْعِبَادُ إِلَى خَالِقِهِمْ بِالْبِرِّ فَتَقَرَّبْ إِلَیْهِ بِالْعَقْلِ تَسْبِقْهُمْ»(116) ای علی! آنگاه که بندگان، جهت قرب به خالقشان به نیکیها متوسل میشوند تو با عقل به سوی خالقت نزدیکی بجوی تا از آنها سبقت گیری. باید این توصیه اصلِ کلی در کارهای عبادی ما باشد تا همواره جنبهی عقلانی مباحث دینی مدّ نظرمان قرار گیرد و إنشاءالله جنبهی قلبی آنها ظهور کند وگرنه با جنبهی خیالیِ عقاید و اعمالِ خود بهسر میبریم که امکان آلوده شدن به خرافات در آن هست.
در بحث «روزه؛ مسیر فنای فی الله» در ابتدای کتاب، جایگاه جوع و روزه تا حدّی روشن شد و ملاحظه فرمودید که چگونه اگر جوع و گرسنگی جهتدار باشد انسان را تا فنای از خود و بقای به حق جلو میبرد و ملاحظه فرمودید که ماه مبارک رمضان منزلی است که اگر کسی در سلامت باشد ولی روزهدار نباشد حق توقف در این منزل را ندارد و عملاً بیرون از این مقام زندگی میکند. منزل ماه مبارک رمضان کمالاتی به مقیم خود میدهد که هیچ کس در هیچ جای دیگری در هیچ زمانی به آن کمالات نایل نمیشود، شرطش آن است که در عین روزهدار بودن، سایر دستوراتی که پیامبر خدا(ص) در خطبهی مشهور به خطبهی شعبانیه، توصیه کردهاند مدّ نظر قرار گیرد. عمده آن است که متوجه باشیم در ماه رمضان میتوان به کمالاتی دست یافت که مخصوص همین ماه است و خداوند آن کمالات را برای چنین موقعیتی مقرر فرموده است.
در آیهای که در ابتدای بحث عرض شد خداوند روشن میفرماید در ماه رمضان در نظام عالم تحولی خاص در راستای تجلی توحید الهی روی میدهد که اقتضا میکند هماهنگ با آن تحول انسانها نیز با روزهداری، جنبهی وحدانی خود را بر جنبهی جسمانی خود غالب کنند. تلاش بنده در این بحث نظر به شواهدی است که نشان میدهد «زمان» در ماه رمضان ظرفیت خاصی بهخود گرفته که در اثر آن ظرفیت ،کثرات در «وحدت» جمع گشته و شما میتوانید در هرچیز حقایق گستردهی معنوی را بیابید و به این معنا به مقام توحید دست یابید و حقیقت را در هر چیز به صورت جامع درک کنید. در این راستا پیامبر خدا(ص) در آستانهی ماه رمضان میفرمایند: «أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْكُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَكَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ»(117) این جمله خبر از وقوع شرایطی خاص میدهد که برکت و رحمت و مغفرت را به همراه دارد . در این ماه به ظرایفی از حقایق غیبی نایل میشوید که مخصوص به خودش است. همانطور که کُرکهای زیر سینهی شتر با لطافت خاصی که دارد را بَرَکَه گویند، در ماه رمضان رحمت الهی که الطاف ماورای استحقاق شما است، به شما میرسد و چشم را بر گناهانتان نیز میبندند تا زمینهی صعود معنوی شما تماماً فراهم شود و نگران هیچ چیز از گذشتهی خود نباشید چون خداوند در این ماه با نور رحمت و مغفرتش با شما برخورد میکند. هنر ما آن است که ادب این ماه را رعایت کنیم تا از نتایج تکوینی که در این ماه در عالم واقع میشود بهرهمند شویم.