حضرت در ادامه میفرمایند: «وَ تَصَدَّقُوا عَلی فُقَرائِكُمْ وَ مَساكینِكُمْ، وَ وَقِّرُوا كِبارَكُمْ، وَارْحَمُوا صِغارَكُمْ، وَ صِلُوا اَرْحامَكُمْ» به فقراء و مساكین خود كمك كنید، بزرگانتان را محترم بشمارید و به كودكانتان ترحم كنید و صله رحم نمائید.
عنایت بفرمائید که این دستورات، روح را لطیف میكند زیرا ما در اصلاح خود و جهت رسیدن به بهترین نتیجه در رابطه با روزه، دو نوع دستور داریم، یك نوع دستور برای انجام روزه و نیّت روزه داری است كه باید تلاش کنیم آن عمل برای خدا باشد. یك نوع دستور از نوع اخیر است که رابطه و نسبت ما را با اطرافمان تصحیح میکند و عشق به انسانها را در ما رشد میدهد، زیرا «در سینهی پُركینه، اَسرار نمیگنجد». روح لطیف میتواند به حق نظر كند و برای لطیفكردن روح فرمودند: «تَصَدَّقُوا عَلی فُقَرائِكُمْ وَ مَساكینِكُمْ» در این ماه به فقرا و مساکین کمک کنید تا رذیلهی بخل را در خود بكُشید. دلی كه بخیل است به خود نظر دارد و نمیتواند با خدا ارتباط برقرار كند، انسانی كه غم فقراء را نمیخورد دارای روح خشن و سختی است.
این که فقرا را از مساکین جدا نام بردند به جهت آن بود که متوجه شویم دو نوع نیازمند داریم. محمدبنمُسْلم میگوید از امام باقر(ع) یا از امام صادق(ع) از تفاوت بین فقیر و مسکین پرسیدم، حضرت فرمودند: «الْفَقِیرُ الَّذِی لَا یَسْأَلُ وَ الْمِسْكِینُ الَّذِی هُوَ أَجْهَدُ مِنْهُ الَّذِی یَسْأَل»(51) «فقیر» كسی است كه سؤال نمیکند و «مسکین» کسی است که نیاز او از فقیر بیشتر است و مجبور شده برای رفع نیازش سؤال کند. وقتی حضرت(ص) میفرمایند: باید به فكر فقیران و مساكین بود، نظر دارند به این نکته که هوشیاری به خرج دهیم و متوجه شویم در اطراف ما کسانی هستند که در عین نیازمندی، اظهار نمیکنند ولی باید در امور آنها دقت کرد و نسبت به رفع نیازشان کوشا بود تا از طریق صفایی كه بدان وسیله نصیب روح و قلب انسان میشود، آرامآرام لطائف و مواهب مربوط به ماه رمضان در جان شما تجلی كند.
فرمودند: «وَ وَقِّرُوا كِبارَكُمْ» به بزرگانتان احترام بگذارید. تا از کبر و خودبزرگبینی آزاد شوید و به تعادل لازم دست یابید و روحیهی حكمت و تأمل در شما رشد میكند و از دریای سینهی پر از حکمت پیران جامعه خود را محروم نگردانید.
«وَارْحَمُوا صِغارَكُمْ» كودكانرا دوست داشته باشید و از سر محبت و ملاطفت به كودكان نظر كنید. وقتی روحیهی ترحم و عطوفت نسبت به كودكان را در خود رشد دادیم دلهایمان لَیِّن و نرم میشود و در نتیجه زمینهی تجلی نور لطف خدا در آنها فراهم گردد و به واردات قلبیهی ارزشمندی دست مییابیم.
«وَ صِلُوا اَرْحامَكُمْ» در این ماه صله رحم كنید. «رَحِم» جلوهی رحمت رحمانیّه حق است. هركس كه با ارحامش ارتباط نداشته باشد، با «رحمان» ارتباط ندارد.(52) در روایت هست كه روز قیامت رَحِم میآید سرپل صراط میایستد و به هركس كه از او ناراضی باشد اجازه ورود به بهشت نمیدهد. «ارحام» آن عدهای هستند كه به وسیلهی یك مادر به هم وصلاند، اینها را ارحام میگویند. این ارتباط دو نوع است. گاهی مستقیم است و آنها ارحام نَسَبی هستند و گاهی غیر مستقیم است و آنها ارحام سببی هستند. در روایت داریم كه خداوند میفرماید: به این علت من اسم خودم را روی رَحِم گذاشتم، كه رَحِم محل ارتباط و انس انسانهاست. قضیهی ارتباط با رَحِم به همین سادگیها نیست. لذا حق مادر، حق پدر، حق برادر و خواهر حقوقی است كه اگر كسی رعایت نكند در مسیر غفرانی كه باید بهدست آورد قرار نمیگیرد. اگر گاهی احساس میکنید تاریك هستید بدانید كه ارحام شما به شكلی از شما گلهمنداند.
پیامبرخدا(ص) در این قسمت از تذكر خود میخواهند ما نسبت به این مسئله مهم، دقت لازم را داشته باشیم تا در استفاده كردن از ماه رمضان به نهایت موفقیت دست یابیم.