در بخش آغازین خطبه مسائلى به چشم مى خورد که شایسته دقت است:
1ـ با توجه به این حقیقت که نعمت هاى پروردگار سراسر وجود ما را احاطه کرده و از فرق تا قدم در آن غرق شده ایم، همین امر حس شکرگزارى را در ما زنده کرده و به معرفت ذات پاکش دعوت مى کند.
این همان است که علماى علم کلام ـ عقاید ـ تحت عنوان «وجوب شکر منعم» در مسأله خداشناسى و وجوب معرفة الله روى آن تکیه مى کنند.
2ـ اگر خداوند بندگان را به شکر نعمت هایش دعوت کرده، نه به خاطر نیاز اوست، بلکه براى آن است که بندگان از این طریق شایستگى بیشتر کسب کنند و مشمول نعمت هاى افزونترى گردند ـ دقت کنید.
3ـ بندگان از اداى حق شکر او عاجزند، چرا که توفیق شکرگزارى او خود نعمت تازه اى است، و ابزار شکرش ـ فکر و دست و زبان ـ همه از نعمت هاى اویند، بنابراین جز اعتراف به عجز، کارى از آنها ساخته نیست.
بنده همان به که ز تقصیر خویش *** عذر به درگاه خداى آورد
ورنه سزاوار خداوندیش *** کس نتواند که بجاى آورد
4ـ روح توحید همان اخلاص است، پاک کردن روح از غیر خدا، و دل دادن در گرو محبّت او و سر نهادن بر فرمانش، و خلاصه هر چه در مخالفت با اوست بدست فراموشى سپردن و هر چه غیر اوست به طاق نسیان زدن!
5ـ در حقیقت توحید در سرشت آدمیان از آغاز نهفته است، و این نور الهى در اعماق جان همه انسان ها مى درخشد، و هر کس در باطن خویش فریاد «الله اکبر» را مى شنود و به همین دلیل به هنگام وزش طوفان هاى سخت زندگى و پاره شدن پرده هاى غفلت و بى خبرى از هر زمان آشکارتر مى درخشد، و هر کس را بى اختیار به سوى خود جذب مى کند و «لا اله الا هو» مى گوید.
6ـ نه کنه ذاتش با اندیشه هاى ژرف درک مى شود که :
«کُلَّما مَیَّزْتُمُوهُ بِاَوْهامِکُمْ فِی اَدَقِّ مَعانِیهِ مَخْلُوقٌ مَصْنُوعٌ مِثْلُکُمْ مَرْدُودٌ اِلَیْکُمْ».(107)
و نه بر کنه صفاتش کسى راه مى یابد. بنابراین همه باید اعتراف کنیم که:
«وَ ما عَرَفْناکَ حَقَّ مَعْرِفَتِکَ».(108)
تو را چنانکه حق معرفت توست نشناختیم.
«ما عَبَدْناکَ حَقَّ عِبادَتِکَ».(109)
و آن گونه که شایسته عبودیت توست پرستش نکردیم.
7ـ یکى از مسائل مهم در امر خلقت این است که در آغاز، ماده اى وجود نداشت که خداوند این جهان را از ماده هاى پیش ساخته اى بیافریند، بلکه آفرینش بعد از عدم محض صورت گرفت، و این خلقت مخصوص به ذات پاک خداوند است که حتى تصوّر آن براى گروهى مشکل است.
8ـ مسأله مهم دیگر در آفرینش این است که صورتگران همیشه در تصویر و نقش آفرینى خود از امور طبیعى الهام مى گیرند، و گاه شکل هاى مختلفى را به هم مى آمیزند و شکل جدیدى را ابداع مى کنند، اما خداوند ابداعگرى است که بدون هیچ طرح و الگوى قبلى، جهان را صورت بندى کرده و ترسیم نموده است.
9ـ بحث مهم دیگرى که در این بخش از خطبه تاریخى بانوى اسلام(علیها السلام) آمده، بى نیازى مطلق خداوند از همه چیز است.
بدیهى است وجودى که از هر نظر نامتناهى و بى پایان است نیاز در ذات پاک او راه ندارد، چرا که «نیاز» دلیل بر «کمبود» است و کمبود تنها در موجودات «ممکن» متصوّر است، نه ذات بى انتهاى حق.
10ـ و بالاخره مسأله مهم دیگرى که در این بخش مطرح شده «هدف از آفرینش» است که بانوى اسلام در عبادات کوتاهش آن را در چند جمله پر معنا خلاصه کرده است:
الف) آشکار ساختن حکمت بى پایان خداوند.
ب) دعوت بندگان به اطاعت او.
ج) نشان دادن قدرت نامحدود او.
د) فراخواندن بندگان به عبودیتش.
هـ) قوت بخشیدن به پیامبرانش.
اینها اهداف مختلفى است که حضرت زهرا(علیها السلام) براى آفرینش بیان فرموده، و قابل توجه این که این اهداف لازم و ملزوم یکدیگرند، وقتى که بندگان آثار قدرت و حکمت پروردگار را در پهنه عالم هستى دیدند مجذوب طاعت او مى شوند، و به عبودیتش روى مى آورند و مدارج کمال را مى پیمایند.
از سوى دیگر هنگامى که پیامبران در سخنان خود بر نظام آفرینش عالم هستى تکیه کنند نفوذ بیشترى در قلوب انسان ها مى یابند، و مسأله هدایت براى آن ها سهل تر و آسان تر مى شود ـ دقت کنید.
به این ترتیب: خداوند جهان را نیافریده تا «سودى» کند، بلکه هدف این بوده که بر بندگان «جودى» کند، او اراده کرده آنها را در مسیر هدایت پیش برد، و به جوار قربش فرا خواند، و همواره در این راه پیش روند و به موازات کسب شایستگى ها از الطاف بیکرانش بهره بیشترى گیرند.