تربیت
Tarbiat.Org

اصول کافی جلد 4
ابی‏جعفر محمد بن یعقوب کلینی مشهور به شیخ کلینی

باب محاسبه و حساب كردن عمل‏

بَابُ مُحَاسَبَةِ الْعَمَلِ
1- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ جَمِیعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع قَالَ كَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَقُولُ إِنَّمَا الدَّهْرُ ثَلَاثَةُ أَیَّامٍ أَنْتَ فِیمَا بَیْنَهُنَّ مَضَى أَمْسِ بِمَا فِیهِ فَلَا یَرْجِعُ أَبَداً فَإِنْ كُنْتَ عَمِلْتَ فِیهِ خَیْراً لَمْ تَحْزَنْ لِذَهَابِهِ وَ فَرِحْتَ بِمَا اسْتَقْبَلْتَهُ مِنْهُ وَ إِنْ كُنْتَ قَدْ فَرَّطْتَ فِیهِ فَحَسْرَتُكَ شَدِیدَةٌ لِذَهَابِهِ وَ تَفْرِیطِكَ فِیهِ وَ أَنْتَ فِی یَوْمِكَ الَّذِی أَصْبَحْتَ فِیهِ مِنْ غَدٍ فِی غِرَّةٍ وَ لَا تَدْرِی لَعَلَّكَ لَا تَبْلُغُهُ وَ إِنْ بَلَغْتَهُ لَعَلَّ حَظَّكَ فِیهِ فِی التَّفْرِیطِ مِثْلُ حَظِّكَ فِی الْأَمْسِ الْمَاضِی عَنْكَ فَیَوْمٌ مِنَ الثَّلَاثَةِ قَدْ مَضَى أَنْتَ فِیهِ مُفَرِّطٌ وَ یَوْمٌ تَنْتَظِرُهُ لَسْتَ أَنْتَ مِنْهُ عَلَى یَقِینٍ مِنْ تَرْكِ التَّفْرِیطِ وَ إِنَّمَا هُوَ یَوْمُكَ الَّذِی أَصْبَحْتَ فِیهِ وَ قَدْ یَنْبَغِی لَكَ أَنْ عَقَلْتَ وَ فَكَّرْتَ فِیمَا فَرَّطْتَ فِی الْأَمْسِ الْمَاضِی مِمَّا فَاتَكَ فِیهِ مِنْ حَسَنَاتٍ أَلَّا تَكُونَ اكْتَسَبْتَهَا وَ مِنْ سَیِّئَاتٍ أَلَّا تَكُونَ أَقْصَرْتَ عَنْهَا وَ أَنْتَ مَعَ هَذَا مَعَ اسْتِقْبَالِ غَدٍ عَلَى غَیْرِ ثِقَةٍ مِنْ أَنْ تَبْلُغَهُ وَ عَلَى غَیْرِ یَقِینٍ مِنِ اكْتِسَابِ حَسَنَةٍ أَوْ مُرْتَدَعٍ عَنْ سَیِّئَةٍ مُحْبِطَةٍ فَأَنْتَ مِنْ یَوْمِكَ الَّذِی تَسْتَقْبِلُ عَلَى مِثْلِ یَوْمِكَ الَّذِی اسْتَدْبَرْتَ فَاعْمَلْ عَمَلَ رَجُلٍ لَیْسَ یَأْمُلُ مِنَ الْأَیَّامِ إِلَّا یَوْمَهُ الَّذِی أَصْبَحَ فِیهِ وَ لَیْلَتَهُ فَاعْمَلْ أَوْ دَعْ وَ اللَّهُ الْمُعِینُ عَلَى ذَلِكَ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 189 روایة: 1@*@
ترجمه :
1- على بن الحسین علیهما السلام فرمود: پیوسته امیرالمؤمنین علیه السلام مى‏فرمود: همانا روزگار سه روز است كه تو در میانه آنهائى: دیروز كه گذشت با هر آنچه در آن بود، و هرگز بر نگردد، پس اگر كار نیكى در آن انجام داده‏اى از رفتنش اندوهى ندارى و بدانچه بدان با وى روبرو شدى (یعنى بكار نیكى كه در آن انجام دادى) خوشحال و شاد هستى، و اگر تو در آن تقصیر روا داشته‏اى افسوس سختى برفتن آن و بتقصیریكه در آن كرده‏اى دارى. و تو در روزیكه هستى درباره فردایت غافلى و ندانى چه شود؟ شاید بدان نرسى و اگر هم برسى شاید بهره‏ات از لحاظ تقصیر و كوتاهى كردن مانند بهره دیروز گذشته‏ات باشد.
پس یكى از آن سه روز كه گذشته است و تو در آن كوتاهى كردى، و یكى روز آینده است كه انتظار آمدنش را دارى و یقین ندارى كه در آن كوتاهى نكنى، و همانا توئى و آن روزى كه در آن هستى، و تو را سزاوار است اگر تعقل كنى و در كوتاهى كردن گذشته‏ات بیندیشى كه چه حسناتى از دستت رفته تا (اكنون در این روز) بدست آرى، و چه گناهى كرده‏اى كه در آن كوتاهى كنى (و مرتكب آن نشوى) و تو با اینحال رو بفردائى هستى كه اطمینان ندارى كه بدان برسى، و یقین ندارى كه در آن كار نیكى بدست آورى (و انجام دهى) یا چیزى تو ار از گناهى تباه كننده (كه نیكیها را تباه سازد) باز دارد، پس تو نسبت بروزى كه در جلو در دارى مانند روزى هستى كه پشت سر گذاشته‏اى، پس كار كن مانند آن مردیكه از همه روزها امید ندارد جز بهمان روزى كه در آنست و شبش، پس كار كن یا (اگر نخواهى) واگذار و خدا بر كار تو كمك كند.
2- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ الْیَمَانِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْمَاضِی ص قَالَ لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یُحَاسِبْ نَفْسَهُ فِی كُلِّ یَوْمٍ فَإِنْ عَمِلَ حَسَناً اسْتَزَادَ اللَّهَ وَ إِنْ عَمِلَ سَیِّئاً اسْتَغْفَرَ اللَّهَ مِنْهُ وَ تَابَ إِلَیْهِ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 190 روایة: 2@*@
ترجمه :
2- حضرت موسى بن جعفر علیهما السلام فرمود: از ما نیست كسى كه هر روز حساب خود را نكند، پس اگر كار نیكى كرده است از خدا زیادى آن را خواهد، و اگر گناه و كار بدى كرده در آن گناه از خدا آمرزش خواهد و بسوى او بازگشت كند (و توبه نماید).
3- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی النُّعْمَانِ الْعِجْلِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ یَا أَبَا النُّعْمَانِ لَا یَغُرَّنَّكَ النَّاسُ مِنْ نَفْسِكَ فَإِنَّ الْأَمْرَ یَصِلُ إِلَیْكَ دُونَهُمْ وَ لَا تَقْطَعْ نَهَارَكَ بِكَذَا وَ كَذَا فَإِنَّ مَعَكَ مَنْ یَحْفَظُ عَلَیْكَ عَمَلَكَ وَ أَحْسِنْ فَإِنِّی لَمْ أَرَ شَیْئاً أَحْسَنَ دَرَكاً وَ لَا أَسْرَعَ طَلَباً مِنْ حَسَنَةٍ مُحْدَثَةٍ لِذَنْبٍ قَدِیمٍ
عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی النُّعْمَانِ مِثْلَهُ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 191 روایة: 3@*@
ترجمه :
3- ابو نعمان عجلى از حضرت باقر (ع) حدیث كند كه فرمود: اى ابا نعمان مردم تو را بخودت مغرور نكنند (و با مدح و ستایشت تو را از خودت غافل نكنند) زیرا (سزاى) كار (و كردارت) بتو رسد نه بآنها، و روزت را بچنین و چنان (یعنى سخنان بیهوده) بپایان مبر، زیرا با تو كسى هست كه كردار تو را بر تو نگهدارد (و یادداشت كند) و نیكى كن زیرا من ندیده‏ام چیزى براى تدارك گناه گذشته و كهنه بهتر و شتابانتر از كردار نیكى كه تازه باشد.
4- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ اصْبِرُوا عَلَى الدُّنْیَا فَإِنَّمَا هِیَ سَاعَةٌ فَمَا مَضَى مِنْهُ فَلَا تَجِدُ لَهُ أَلَماً وَ لَا سُرُوراً وَ مَا لَمْ یَجِئْ فَلَا تَدْرِی مَا هُوَ وَ إِنَّمَا هِیَ سَاعَتُكَ الَّتِی أَنْتَ فِیهَا فَاصْبِرْ فِیهَا عَلَى طَاعَةِ اللَّهِ وَ اصْبِرْ فِیهَا عَنْ مَعْصِیَةِ اللَّهِ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 191 روایة: 4@*@
ترجمه :
4- حضرت صادق (ع) فرمود: بر دنیا شكیبا باشید كه آن ساعتى است، زیرا آنچه كه از دنیاى گذشته (اكنون) نه دردى از آن احساس كنى و نه شادى، و آنچه نیامده كه ندانى چیست؟ همانا دنیاى تو آن ساعتى است كه در آنى پس در آن یكساعت بر طاعت خدا صبر كن و از نافرمانى خداوند شكیبا باش (و خود را نگاهدار).
شرح:
یعنى هر چه حساب كنى بیش از این یكساعتى كه در آنى نیست، اگر طاعتى دارى بر انجام آن شكیبا باش و اگر نافرمانى پیش آمده بر ترك آن شكیبا باش زیرا آنچه گذشته كه اكنون خبرى از آن نیست و درد و لذتى از آن بتو نرسد، و آنچه نیامده كه معلوم نیست بدان برسى یا نرسى، و اگر هم برسى وضع خوشى و ناخوشیست روشن نیست، پس همین ساعت كه در آن هستى براى تو باقى نماند، كه آنهم با شكیبایى در اطاعت یا معصیت مى‏توانى بسر برى. 5- عَنْهُ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع احْمِلْ نَفْسَكَ لِنَفْسِكَ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ لَمْ یَحْمِلْكَ غَیْرُكَ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 192 روایة: 5@*@
ترجمه :
5- حضرت صادق (ع) فرمود: خودت را براى خودت بردار (یعنى از خودت براى خودت استفاده كن) و اگر برندارى دیگرى تو را برندارد.
شرح:
یعنى از وجود خودت بنفع خود استفاده كن و اگر نكنى دیگرى از تو بنفع تو استفاده نكند. مجلسى (ره) گوید: یعنى نفس خود را از جاهاى پست دنیا و آخرت بردار، و یا اینكه نفس خود را براى رسیدن ببهشت و درجات عالیه بر مركب اطاعتها و اعمال صالحه سوار كن، و آنچه دیگران انجام دهند اگر بوصیت تو باشد كه از كارهاى او است (و نتیجه‏اش عاید او گردد) و اگر بوصیت تو نباشد چندان نفعى نبخشد و گذشته اعتمادى بر آن نیست.
6- عَنْهُ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لِرَجُلٍ إِنَّكَ قَدْ جُعِلْتَ طَبِیبَ نَفْسِكَ وَ بُیِّنَ لَكَ الدَّاءُ وَ عُرِّفْتَ آیَةَ الصِّحَّةِ وَ دُلِلْتَ عَلَى الدَّوَاءِ فَانْظُرْ كَیْفَ قِیَامُكَ عَلَى نَفْسِكَ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 192 روایة: 6@*@
ترجمه :
6- حضرت صادق (ع) بمردى فرمود: تو را طبیب خودت كرده‏اند، و درد را هم برایت گفته‏اند و نشانه سلامتى را هم برایت یاد داده‏اند، و بدارو هم تو را راهنمایى كرده‏اند اكنون بنگر تا چگونه درباره آن رفتار كنى.
شرح:
مجلسى (ره) گوید: درد همان اخلاق زشت گناهان كشنده است، و نشانه سلامتى همان نشانه‏هایست كه خدا و رسول و ائمه اطهار فرموده‏اند مانند اول سوره مؤمنون و سایر آنچه در اوصاف مؤمنین و متقین گفته شده است و بسیارى از آنها گذشت، و دارو و توبه و استغفار است و هم چنین هم نشینى با احیار و پرهیز كردن از اشرار و زهد در دنیا و تحقیق در اطراف امراض جسم كردن و مداواى هر كدام را بضد خودش.... تا آنجا كه گوید: «اكنون نگاه كن ببین چگونه در رسیدگى بخودت قیام كنى، و دردهاى آن را درمان كنى، و اگر در این باره كوتاهى كنى خود را كشته‏اى و هر كه خودكشى كند سزایش تا ابد دوزخ است.
7- عَنْهُ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لِرَجُلٍ اجْعَلْ قَلْبَكَ قَرِیناً بَرّاً أَوْ وَلَداً وَاصِلًا وَ اجْعَلْ عَمَلَكَ وَالِداً تَتَّبِعُهُ وَ اجْعَلْ نَفْسَكَ عَدُوّاً تُجَاهِدُهَا وَ اجْعَلْ مَالَكَ عَارِیَّةً تَرُدُّهَا
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 192 روایة: 7@*@
ترجمه :
7- و نیز آن حضرت علیه السلام بمردى فرمود: دل خود را (بمنزله) رفیقى خوش كردار، یا فرزندى سپاسگزار قرار ده، و كردارت را (بمنزله) پدرى كه از او پیروى كنى، و نفس (اماره) خود را (بجاى) دشمنى كه با او نبرد مى‏كنى، و مالت را (بمنزله) عاریتى كه برگردانى.
8- وَ عَنْهُ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع اقْصُرْ نَفْسَكَ عَمَّا یَضُرُّهَا مِنْ قَبْلِ أَنْ تُفَارِقَكَ وَ اسْعَ فِی فَكَاكِهَا كَمَا تَسْعَى فِی طَلَبِ مَعِیشَتِكَ فَإِنَّ نَفْسَكَ رَهِینَةٌ بِعَمَلِكَ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 192 روایة: 8@*@
ترجمه :
8- و نیز آنحضرت علیه السلام فرمود: خویشتن را از آنچه زیانش رساند بازگیر (و دست نفس را از آن كوتاهى كن) پیش از آنكه از تو جدا شود، و چنانچه در جستجوى روزى مى‏كوشى در رهائى آن بكوش، زیرا نفس تو در گرو كردار تو است.
9- عَنْهُ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع كَمْ مِنْ طَالِبٍ لِلدُّنْیَا لَمْ یُدْرِكْهَا وَ مُدْرِكٍ لَهَا قَدْ فَارَقَهَا فَلَا یَشْغَلَنَّكَ طَلَبُهَا عَنْ عَمَلِكَ وَ الْتَمِسْهَا مِنْ مُعْطِیهَا وَ مَالِكِهَا فَكَمْ مِنْ حَرِیصٍ عَلَى الدُّنْیَا قَدْ صَرَعَتْهُ وَ اشْتَغَلَ بِمَا أَدْرَكَ مِنْهَا عَنْ طَلَبِ آخِرَتِهِ حَتَّى فَنِیَ عُمُرُهُ وَ أَدْرَكَهُ أَجَلُهُ
وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع الْمَسْجُونُ مَنْ سَجَنَتْهُ دُنْیَاهُ عَنْ آخِرَتِهِ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 193 روایة: 9@*@
ترجمه :
9- و نیز آن حضرت علیه السلام فرمود: چه بسا جوینده دنیا كه بدان نرسیده، و (چه بسا كسانى كه) رسیده‏اند بدان و از آن مفارقت كرده‏اند، پس مبادا طلب دنیا تو را از كردارت باز دارد، و دنیا را از بخشنده و مالكش (كه خدا است) بخواه، چه بسا حریص بر دنیا كه دنیا او را بخاك افكنده، و بآنچه از آن بدست آورده از آخرتش باز مانده تا اینكه عمرش سپرى شده و مرگ در رسیده.
و فرمود: زندانى آن كسى است كه دنیا او را از طلب آخرت ببند گرفتار كرده (و بزندان خود افكنده است).
10- وَ عَنْهُ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ إِذَا أَتَتْ عَلَى الرَّجُلِ أَرْبَعُونَ سَنَةً قِیلَ لَهُ خُذْ حِذْرَكَ فَإِنَّكَ غَیْرُ مَعْذُورٍ وَ لَیْسَ ابْنُ الْأَرْبَعِینَ بِأَحَقَّ بِالْحِذْرِ مِنِ ابْنِ الْعِشْرِینَ فَإِنَّ الَّذِی یَطْلُبُهُمَا وَاحِدٌ وَ لَیْسَ بِرَاقِدٍ فَاعْمَلْ لِمَا أَمَامَكَ مِنَ الْهَوْلِ وَ دَعْ عَنْكَ فُضُولَ الْقَوْلِ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 193 روایة: 10@*@
ترجمه :
10- امام باقر علیه السلام فرمود: همین كه مرد چهل ساله شد باو گفته شود: خود را واپاى (و برحذر باش) زیرا معذور نیستى، و چهل ساله بحذر كردن سزاوارتر نیست از مرد بیست ساله (و هر دو باید بترسند) زیرا آنكه هر دو را مى‏جوید (و مى‏طلبد كه مرگ باشد) یكى است، و او خواب هم نیست، (كه از كسى غفلت كند) پس براى آن بیمى كه در پیش دارى كار كن، و زیادى گفتار را واگذار (زیرا: بعمل كار برآید بسخن دانى نیست).
11- عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ حَسَّانَ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع خُذْ لِنَفْسِكَ مِنْ نَفْسِكَ خُذْ مِنْهَا فِی الصِّحَّةِ قَبْلَ السُّقْمِ وَ فِی الْقُوَّةِ قَبْلَ الضَّعْفِ وَ فِی الْحَیَاةِ قَبْلَ الْمَمَاتِ‏
@@اصو ل كافى جلد 4 صفحه: 193 روایة: 11@*@
ترجمه :
11- حضرت صادق (ع) فرمود: از خودت براى خودت باز گیر، از تندرسیت پیش از آنكه بیمار شوى باز گیر، و در توانائى پیش از آنكه ناتوان گردى، و در زندگى پیش از مردن (از خودت بنفع خودت بهره بردارى كن).
12- عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ النَّهَارَ إِذَا جَاءَ قَالَ یَا ابْنَ آدَمَ اعْمَلْ فِی یَوْمِكَ هَذَا خَیْراً أَشْهَدْ لَكَ بِهِ عِنْدَ رَبِّكَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَإِنِّی لَمْ آتِكَ فِیمَا مَضَى وَ لَا آتِیكَ فِیمَا بَقِیَ وَ إِذَا جَاءَ اللَّیْلُ قَالَ مِثْلَ ذَلِكَ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 193 روایة: 12@*@
ترجمه :
12- حضرت صادق (ع) فرمود: چون روز آید (بمردمان) گوید: اى فرزند آدم در این روز كار نیكى كن تا من در روز قیامت نزد پروردگارت براى تو گواهى دهم، زیرا من كه در گذشته پیش تو نیامدم، و پس از این هم نزدت نیایم، و شب هم هنگامى كه آید همین سخن را گوید.
شرح:
گوید: گفتار شب و روز یا بزبان حال است یا گفتار فرشته‏اى است كه موكل روز و شب است.
13- الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَفَعَهُ قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَوْصِنِی بِوَجْهٍ مِنْ وُجُوهِ الْبِرِّ أَنْجُو بِهِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع أَیُّهَا السَّائِلُ اسْتَمِعْ ثُمَّ اسْتَفْهِمْ ثُمَّ اسْتَیْقِنْ ثُمَّ اسْتَعْمِلْ وَ اعْلَمْ أَنَّ النَّاسَ ثَلَاثَةٌ زَاهِدٌ وَ صَابِرٌ وَ رَاغِبٌ فَأَمَّا الزَّاهِدُ فَقَدْ خَرَجَتِ الْأَحْزَانُ وَ الْأَفْرَاحُ مِنْ قَلْبِهِ فَلَا یَفْرَحُ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الدُّنْیَا وَ لَا یَأْسَى عَلَى شَیْ‏ءٍ مِنْهَا فَاتَهُ فَهُوَ مُسْتَرِیحٌ وَ أَمَّا الصَّابِرُ فَإِنَّهُ یَتَمَنَّاهَا بِقَلْبِهِ فَإِذَا نَالَ مِنْهَا أَلْجَمَ نَفْسَهُ عَنْهَا لِسُوءِ عَاقِبَتِهَا وَ شَنَ‏آنِهَا لَوِ اطَّلَعْتَ عَلَى قَلْبِهِ عَجِبْتَ مِنْ عِفَّتِهِ وَ تَوَاضُعِهِ وَ حَزْمِهِ وَ أَمَّا الرَّاغِبُ فَلَا یُبَالِی مِنْ أَیْنَ جَاءَتْهُ الدُّنْیَا مِنْ حِلِّهَا أَوْ مِنْ حَرَامِهَا وَ لَا یُبَالِی مَا دَنَّسَ فِیهَا عِرْضَهُ وَ أَهْلَكَ نَفْسَهُ وَ أَذْهَبَ مُرُوءَتَهُ فَهُمْ فِی غَمْرَةٍ یَضْطَرِبُونَ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 194 روایة: 13@*@
ترجمه :
13- شعیب بن عبداللّه در حدیث مرفوعى (كه سند بمعصوم رسد) حدیث كند كه فرمود: مردى نزد امیر المؤمنین علیه السلام آمد و عرضكرد: اى امیرمؤمنان مرا سفارش كن براهى از راههاى خیر و خوبى كه بدان نجات یابم؟ امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: اى آنكه پرسیدى بشنو و سپس بفهم و پس از آن باور كن و سپس بكار بند:
مردم سه گروهند: زاهد (پارسا) و صابر (شكیبا) و راغب (خواهان دنیا)، اما زاهد كسى استكه اندوهها و شادیها از دلش بیرون رفته نه بچیزى از دنیا شاد شود، و نه بر چیزى كه از دستش رفته افسوس خورد پس او آسوده خاطر است، و اما صابر آنكس است كه در دل آرزوى دنیا كند و چون بدان رسد بخاطر سرانجام بد آن و زشتى منظر آن (در نظر خرد) بنفس خود لگام زند كه از آن برنگیرد، (و چنانست) كه اگر بر دلش آگاه شوى از پارسائى و فروتنى و دور اندیشى او در شگفت شوى، و اما راغب باك ندارد كه دنیا از چه راهى بدست او رسد: از حلال است یا از حرام، و باك ندارد كه درباره آن آبرویش چركین شود، و خود را هلاك كند، و مردانگى خود را از بین ببرد، پس آنهایند كه در گرداب سخت (دنیا) سرگردان و مضطربند.
14- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِیمٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ص لَا یَصْغَرُ مَا یَنْفَعُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ لَا یَصْغَرُ مَا یَضُرُّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَكُونُوا فِیمَا أَخْبَرَكُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ كَمَنْ عَایَنَ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 194 روایة: 14@*@
ترجمه :
14- حضرت صادق (ع) فرمود: امیر المؤمنین علیه السلام فرموده: آنچه در روز قیامت سود دهد و بكار آید كوچك نیست (یا كوچك شمرده نشود) و آنچه در روز قیامت زیان رساند كوچك نباشد، پس در آنچه خداى عزوجل بشما آگاهى داده مانند كسى باشد كه بچشم خود دیده باشد.
15- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیِّ جَمِیعاً عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَیْمَانَ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ یَقُولُ إِنْ قَدَرْتَ أَنْ لَا تُعْرَفَ فَافْعَلْ وَ مَا عَلَیْكَ أَلَّا یُثْنِیَ عَلَیْكَ النَّاسُ وَ مَا عَلَیْكَ أَنْ تَكُونَ مَذْمُوماً عِنْدَ النَّاسِ إِذَا كُنْتَ مَحْمُوداً عِنْدَ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ قَالَ أَبِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع لَا خَیْرَ فِی الْعَیْشِ إِلَّا لِرَجُلَیْنِ رَجُلٍ یَزْدَادُ كُلَّ یَوْمٍ خَیْراً وَ رَجُلٍ یَتَدَارَكُ مَنِیَّتَهُ بِالتَّوْبَةِ وَ أَنَّى لَهُ بِالتَّوْبَةِ وَ اللَّهِ لَوْ سَجَدَ حَتَّى یَنْقَطِعَ عُنُقُهُ مَا قَبِلَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مِنْهُ إِلَّا بِوَلَایَتِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ أَلَا وَ مَنْ عَرَفَ حَقَّنَا وَ رَجَا الثَّوَابَ فِینَا وَ رَضِیَ بِقُوتِهِ نِصْفِ مُدٍّ فِی كُلِّ یَوْمٍ وَ مَا سَتَرَ عَوْرَتَهُ وَ مَا أَكَنَّ رَأْسَهُ وَ هُمْ وَ اللَّهِ فِی ذَلِكَ خَائِفُونَ وَجِلُونَ وَدُّوا أَنَّهُ حَظُّهُمْ مِنَ الدُّنْیَا وَ كَذَلِكَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ وَ الَّذِینَ یُؤْتُونَ ما آتَوْا وَ قُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ أَنَّهُمْ إِلى‏ رَبِّهِمْ راجِعُونَ ثُمَّ قَالَ مَا الَّذِی آتَوْا آتَوْا وَ اللَّهِ مَعَ الطَّاعَةِ الْمَحَبَّةَ وَ الْوَلَایَةَ وَ هُمْ فِی ذَلِكَ خَائِفُونَ لَیْسَ خَوْفُهُمْ خَوْفَ شَكٍّ وَ لَكِنَّهُمْ خَافُوا أَنْ یَكُونُوا مُقَصِّرِینَ فِی مَحَبَّتِنَا وَ طَاعَتِنَا
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 195 روایة: 15@*@
ترجمه :
15- حفص بن غیاث گوید: شنیدم حضرت صادق (ع) مى‏فرمود: اگر بتوانى كه شناخته نشوى (و گمنام باشى) همان كار را بكن، چه باكى بر تو باشد كه مردم تو را نستایند؟ و چه باكى است تو را كه نزد مردم نكوهیده باشى در صورتیكه نزد خدا پسندیده باشى؟ سپس فرمود: پدرم على بن ابى‏طالب علیه السلام فرموده خیرى در زندگى نیست جز براى دو نفر: (یكى) مردى كه هر روز كار خیرى (بر كارهاى خیر گذشته) بیفزاید، و (دیگر) مردى كه مرگش را با توبه تدارك ببیند و كجا توبه تواند؟ بخدا سوگند اگر سجده كند تا گردنش بریده شود بجز با ولایت (و دوستى) ما اهل بیت، خداى تعالى توبه‏اش را نپذیرد، آگاه باشید آیا كیست كه حق ما را بشناسد و امید ثواب بوسیله ما داشته باشد؟ و بخوراك نیم مد (كه تقریباً پنج سیر است) در هر روز راضى باشد، و بدانچه از جامه كه عورتش را بپوشاند و سرش را در خود مستور سازد (خشنود باشد) با اینكه در همین اندازه هم ترسان و هراسان باشند، و دوست دارند بهره‏شان از دنیا همان باشد و بهمین سان خداى عزوجل آنها را توصیف كرده و فرموده است: «و آنانكه در راه خدا بدهند آنچه بآنها داده شده و دلشان ترسان است كه بسوى پروردگارشان بازگشت كنند» (سوره مؤمنون آیه 60) سپس فرمود: چه چیز بآنها داده شده؟ بخدا سوگند بدانها با اطاعت خدا محبت و ولایت (ما خاندان) داده شد و با اینحال باز هم ترسانند، ترسشان شك و تردید نیست، بلكه مى‏ترسند مبادا در دوستى و فرمانبردارى از ما مقصر باشند؟
16- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مِهْزَمٍ عَنِ الْحَكَمِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ دَخَلَ قَوْمٌ فَوَعَظَهُمْ ثُمَّ قَالَ مَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا وَ قَدْ عَایَنَ الْجَنَّةَ وَ مَا فِیهَا وَ عَایَنَ النَّارَ وَ مَا فِیهَا إِنْ كُنْتُمْ تُصَدِّقُونَ بِالْكِتَابِ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 196 روایة: 16@*@
ترجمه :
16- حكم بن سالم گوید: دسته‏اى از مردم وارد شدند (بر حضرت باقر و یا حضرت صادق علیهما السلام چنانچه مجلسى (ره) گوید) از آنحضرت آنها را موعظه كرد، سپس فرمود: هیچكدام نیست جز اینكه بهشت را با آنچه در آنست بچشم خود دیده، و دوزخ و آنچه در آنست دیده است اگر قرآن راست و درست دانید (و آن را باور دارید).
شرح:
یعنى اگر انسان ایمان بقرآن و آنچه در آنست داشته باشد و یقین داند كه هر چه خداوند در قرآن فرموده از حالات قیامت و نعمتهاى بهشتى و عذابهاى دوزخ بدون كم و زیاد بیاید و بدان برسد پس چنین كسى مانند آن كس است كه بچشم خود تمامى آن نعمتها عذابها و خود بهشت و دوزخ را دیده باشد.
17- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع یَقُولُ لَا تَسْتَكْثِرُوا كَثِیرَ الْخَیْرِ وَ تَسْتَقِلُّوا قَلِیلَ الذُّنُوبِ فَإِنَّ قَلِیلَ الذُّنُوبِ یَجْتَمِعُ حَتَّى یَصِیرَ كَثِیراً وَ خَافُوا اللَّهَ فِی السِّرِّ حَتَّى تُعْطُوا مِنْ أَنْفُسِكُمُ النَّصَفَ وَ سَارِعُوا إِلَى طَاعَةِ اللَّهِ وَ اصْدُقُوا الْحَدِیثَ وَ أَدُّوا الْأَمَانَةَ فَإِنَّمَا ذَلِكَ لَكُمْ وَ لَا تَدْخُلُوا فِیمَا لَا یَحِلُّ لَكُمْ فَإِنَّمَا ذَلِكَ عَلَیْكُمْ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 196 روایة: 17@*@
ترجمه :
17- سماعه گوید: از حضرت موسى بن جعفر علیهما السلام شنیدم كه مى‏فرمود: كار خیر زیاد هم كه باشد شما آن را زیاد نشمارید، و گناه كم هم اگر هست شما آن را كم نشمارید زیرا گناه كم است كه فراهم شود تا بسیار گردد، و از خدا در نهانى بترسید تا خودتان انصاف و عدالت كرده باشید، و بسوى اطاعت خداوند شتاب كنید، و راست بگوئید و امانت را بصاحبش بدهید زیرا كه آن بسود شماست و در آنچه بر شما حلال نیست وارد نشوید زیرا كه آن بزیان شما است.
شرح:
مجلسى (ره) در جمله «حتى تعطوا من انفسكم النصف....» گوید: یعنى انصاف باینكه از خدا مى‏ترسید یا اینكه خودتان قاضى و حاكم خود باشید و محتاج به حاكم دیگرى كه میان شما حكم كند نباشید.
18- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ مَا أَحْسَنَ الْحَسَنَاتِ بَعْدَ السَّیِّئَاتِ وَ مَا أَقْبَحَ السَّیِّئَاتِ بَعْدَ الْحَسَنَاتِ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 196 روایة: 18@*@
ترجمه :
18- محمد بن مسلم گوید: از امام باقر علیه السلام شنیدم كه میفرمود: چه بسیار خوب است حسنات (كارهاى نیك و شایسته) بدنبال سیئات (كارهاى بد و گناهان) و چه بسیار بد است سیئات در دنبال حسنات.
19- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّكُمْ فِی آجَالٍ مَقْبُوضَةٍ وَ أَیَّامٍ مَعْدُودَةٍ وَ الْمَوْتُ یَأْتِی بَغْتَةً مَنْ یَزْرَعْ خَیْراً یَحْصُدْ غِبْطَةً وَ مَنْ یَزْرَعْ شَرّاً یَحْصِدْ نَدَامَةً وَ لِكُلِّ زَارِعٍ مَا زَرَعَ وَ لَا یَسْبِقُ الْبَطِی‏ءَ مِنْكُمْ حَظُّهُ وَ لَا یُدْرِكُ حَرِیصٌ مَا لَمْ یُقَدَّرْ لَهُ مَنْ أُعْطِیَ خَیْراً فَاللَّهُ أَعْطَاهُ وَ مَنْ وُقِیَ شَرّاً فَاللَّهُ وَقَاهُ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 197 روایة: 19@*@
ترجمه :
19- حضرت صادق علیه السلام فرمود: همانا شما در عمرهاى گرفته شده و روزهاى شمرده شده هستید كه ناگهان مرگ در رسد، آنكه خوبى كشت كند (آنجا) غبطه (و آرزوى زیادتر داشتن را) درو كند، و هر كه بدى مى‏كارد پشیمانى بچیند، براى هر شخص كشتكارى همان است كه كشت كرده، هر كس از شما كه در تحصیل روزى كند است روزیش بر او پیشى نگیرد، یعنى كندیش سبب از دست رفتن روزى او نشود) و آنكه حریص است (هر قدر حرص زند) با آنچه مقدرش نشده دست نیابد، اگر بكسى خیلى رسد خداست كه آن را باو داده و اگر از بدى نگه داشته شود، خدا است كه او را از آن نگهداشته است.
شرح:
مجلسى (ره) گوید: «در عمرهاى گرفته شده» یعنى آن بآن و ساعت بساعت از آن مى‏گیرند و آن دائماً و پیوسته رو بنقص و زوال است، یا از بس كم و زودگذر است گویا هیچ در كار نیست و گرفته شده، ولى معناى اول آشكارتر است «و روزهاى شمرده شده» یعنى شماره و اندازه دارد و زیاد و كم نشود.
20- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ وَاصِلٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى أَبِی ذَرٍّ فَقَالَ یَا أَبَا ذَرٍّ مَا لَنَا نَكْرَهُ الْمَوْتَ فَقَالَ لِأَنَّكُمْ عَمَرْتُمُ الدُّنْیَا وَ أَخْرَبْتُمُ الْ‏آخِرَةَ فَتَكْرَهُونَ أَنْ تُنْقَلُوا مِنْ عُمْرَانٍ إِلَى خَرَابٍ فَقَالَ لَهُ فَكَیْفَ تَرَى قُدُومَنَا عَلَى اللَّهِ فَقَالَ أَمَّا الْمُحْسِنُ مِنْكُمْ فَكَالْغَائِبِ یَقْدَمُ عَلَى أَهْلِهِ وَ أَمَّا الْمُسِی‏ءُ مِنْكُمْ فَكَالْ‏آبِقِ یُرَدُّ عَلَى مَوْلَاهُ قَالَ فَكَیْفَ تَرَى حَالَنَا عِنْدَ اللَّهِ قَالَ اعْرِضُوا أَعْمَالَكُمْ عَلَى الْكِتَابِ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِی نَعِیمٍ وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِی جَحِیمٍ قَالَ فَقَالَ الرَّجُلُ فَأَیْنَ رَحْمَةُ اللَّهِ قَالَ رَحْمَةُ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ كَتَبَ رَجُلٌ إِلَى أَبِی ذَرٍّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ یَا أَبَا ذَرٍّ أَطْرِفْنِی بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْعِلْمِ فَكَتَبَ إِلَیْهِ أَنَّ الْعِلْمَ كَثِیرٌ وَ لَكِنْ إِنْ قَدَرْتَ أَنْ لَا تُسِی‏ءَ إِلَى مَنْ تُحِبُّهُ فَافْعَلْ قَالَ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ وَ هَلْ رَأَیْتَ أَحَداً یُسِی‏ءُ إِلَى مَنْ یُحِبُّهُ فَقَالَ لَهُ نَعَمْ نَفْسُكَ أَحَبُّ الْأَنْفُسِ إِلَیْكَ فَإِذَا أَنْتَ عَصَیْتَ اللَّهَ فَقَدْ أَسَأْتَ إِلَیْهَا
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 197 روایة: 20@*@
ترجمه :
20- حضرت صادق علیه السلام فرمود: مردى پیش ابى ذر آمد و گفت: اى اباذر چگونه است كه ما مرد را بد (و ناخوش) داریم؟ گفت: زیرا شما دنیا را آباد كرده‏اید و آخرت را ویران ساخته‏اید و خوش ندارید كه از (خانه) آبادان بمنزل ویران روید (آنمرد) از او پرسید: ورود ما را بر خداوند چگونه بینى؟ گفت: اما نیكوكاران شما مانند مسافرى است كه بخاندان خود وارد شود، و اما بدكرداران و (گناهكاران) شما چون بنده گریخته‏ایست كه نزد آقایش باز گردانند، گفت: حال ما را نزد خداوند چگونه بینى گفت: كردارتان را بر قرآن قبضه كنید (و بوسیله آن سنجش كنید) خداوند (در قرآن) فرماید: «همانا نیكان در نعمتها هستند و گنهكاران در دوزخند (سوره انفطار آیه 13 14) حضرت فرمود: پس آنمرد گفت: پس رحمت خدا كجاست؟ فرمود: رحمت خدا به نیكوكاران نزدیك است (یعنى باید مستحق رحمت باشد تا باو برسد).
و نیز امام صادق علیه السلام فرمود: مردى بابى ذر نوشت: اى اباذر چیزى از علم بمن تحفه بده، در جوابش نوشت: همانا علم بسیار است ولى اگر بتوانى بآنكه دوستش دارى بدى نكنى، آنرا بكن، آنمرد گفت: آیا تاكنون كسى را دیده‏اى كه بآنكه دوستش دارد بدى كند؟ گفت: آرى تو خودت را از همه كس بیشتر دوست دارى، و چون نافرمانى خدا كنى بداى بدى كرده‏اى.
21- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ اصْبِرُوا عَلَى طَاعَةِ اللَّهِ وَ تَصَبَّرُوا عَنْ مَعْصِیَةِ اللَّهِ فَإِنَّمَا الدُّنْیَا سَاعَةٌ فَمَا مَضَى فَلَیْسَ تَجِدُ لَهُ سُرُوراً وَ لَا حُزْناً وَ مَا لَمْ یَأْتِ فَلَیْسَ تَعْرِفُهُ فَاصْبِرْ عَلَى تِلْكَ السَّاعَةِ الَّتِی أَنْتَ فِیهَا فَكَأَنَّكَ قَدِ اغْتَبَطْتَ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 198 روایة: 21@*@
ترجمه :
21- سماعه گوید از حضرت صادق (ع) شنیدم كه مى‏فرمود: بر طاعت خدا صبر كنید و از نافرمانى خدا شكیبائى ورزید (و خود را بصیر وادار كنید) زیرا جز این نیست كه دنیا ساعتى است، چون آنچه گذشته است اكنون نه از شادى آن چیزى دست تو است و نه از اندوهش، و آنچه نیامده است كه ندانى چگونه است، پس اكنون بر آن ساعتى كه در آن هستى صبر كن (كه اگر صبر كردى) بزودى مورد رشك دیگران واقع شوى.
شرح:
مجلسى (ره) در جمله پایان حدیث گوید: یعنى پس از مرگ در حال نیكى قرار گیرى كه مردمان بر تو غبطه برند و آرزوى آن حال تو را كنند و تلخى صبر هم از كامت بیرون رفته و پایان یافته.
22- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ الْخَضِرُ لِمُوسَى ع یَا مُوسَى إِنَّ أَصْلَحَ یَوْمَیْكَ الَّذِی هُوَ أَمَامَكَ فَانْظُرْ أَیُّ یَوْمٍ هُوَ وَ أَعِدَّ لَهُ الْجَوَابَ فَإِنَّكَ مَوْقُوفٌ وَ مَسْئُولٌ وَ خُذْ مَوْعِظَتَكَ مِنَ الدَّهْرِ فَإِنَّ الدَّهْرَ طَوِیلٌ قَصِیرٌ فَاعْمَلْ كَأَنَّكَ تَرَى ثَوَابَ عَمَلِكَ لِیَكُونَ أَطْمَعَ لَكَ فِی الْآخِرَةِ فَإِنَّ مَا هُوَ آتٍ مِنَ الدُّنْیَا كَمَا هُوَ قَدْ وَلَّى مِنْهَا
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 198 روایة: 22@*@
ترجمه :
22- و نیز حضرت صادق علیه السلام فرمود: اى موسى بهترین دو روز (زندگانى دنیا و آخرتت) همان روزى كه در پیش دارى (كه روز آخرت باشد) پس ببین كه آنروز چه روزى است و جوابى براى آن آماده و مهیا كن، زیرا تو بازداشت شوى، و پرسش شوى، و تو پند خود را از دنیا بگیر، زیرا روزگار هم دراز است و هم كوتاه، پس چنان كار كن كه گویا ثواب كردارت را بچشم خود ببینى تا بآخرت خود امیدوارتر باشى، زیرا آنچه از دنیا بیاید همانند آنست كه رفته است.
شرح:
مجلسى (ره) گوید: اینكه حضرت فرمود «زیرا روزگار هم دراز است و هم كوتاه» چند احتمال دارد: اول اینكه روزگار پند دراز است زیرا میتواند پند بگیرد و در حال اهل سعادت و شقاوت از اول روزگار تا زمانى كه خودش در آنست بیندیشد گویا با همه آنها زندگى كرده است، و اما لذتهاى آن كوتاه است. دوم اینكه روزگار از جهت پند و اندرز دراز است زیرا انسان میتواند بكمتر زمانى بیدار شود، چون دنیا پیوسته در انقلاب و زیر و رو شدن است، ولى از جهت كار و عمل كوتاه است و باید فرصت را غنیمت شمرد، سوم اینكه روزگار براى نیكوكاران دراز است و مى‏توانند سعادتهاى بزرگى در كمترین زمانى بدست آوردند و اینان در این عمرهاى كوتاهشان كارهاى زیادى انجام دهند، و آثار نیكوئى از آنها بیادگار ماند، ولى براى بدكاران روزگار كوتاه است زیرا لذات آنها فانى شده و عقوبتهاى آن براى ایشان بجاى مانده، و از عمرشان سودى نبرند، چهارم اینكه مقصود این است كه تمام عمر گرچه طولانى و دراز است، اما آنچه اكنون در دست اوست یعنى آن ساعتى كه در آن است كوتاه است، زیرا آنچه گذشته است كه از دستش رفته، و آنچه پس از این آید كه وضعش در آن روشن نیست، چنانچه در روایات بسیارى گذشت.
23- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قِیلَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع عِظْنَا وَ أَوْجِزْ فَقَالَ الدُّنْیَا حَلَالُهَا حِسَابٌ وَ حَرَامُهَا عِقَابٌ وَ أَنَّى لَكُمْ بِالرَّوْحِ وَ لَمَّا تَأَسَّوْا بِسُنَّةِ نَبِیِّكُمْ تَطْلُبُونَ مَا یُطْغِیكُمْ وَ لَا تَرْضَوْنَ مَا یَكْفِیكُمْ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 199 روایة: 23@*@
ترجمه :
23- حضرت صادق (ع) فرمود: بامیر مؤمنان عرض شد: بما پند ده و مختصر كن (یعنى در قالب كوتاهى بریز) فرمود: حلال دنیا حساب است و حرامش عقاب، كجا براى شما آسایشى فراهم گردد (از هراسهاى قیامت) با اینكه بروش پیغمبرتان در نیامده‏اید؟ مى‏جویید آنچه شما را بسركشى برد، و خشنود نیستید بدانچه شما را كفایت كند (و بیش از حد كفایت خواهید).
توضیح مجلسى (ره) گوید: ظاهر این حدیث این است كه بنده را بآنچه از حلال بدست آورده و در حلال صرف كرده محاسبه كنند، ولى برخى از اخبار هست كه با این منافات دارد چنانچه در كتاب اطمعه (از فروع كافى) بیاید، سپس اخبارى نقل كند كه از دوتاى آنها استفاده شود كه از خوراك مؤمن و جامه‏اى كه مى‏پوشد و زنى كه باو كمك كند محاسبه نشود، یا از جامه‏اى عورتش را بدان پوشانده، یا لقمه نانى كه سد جوع بدان كرده یا خانه‏اى كه او را از سرما و گرما پوشانده محاسبه نشود، و در برخى از آنها است كه از نعمت ولایت محمد و آل محمد علیهم السلام پرسش شوند نه از چیز دیگر، و پس از نقل آنها گوید: ممكن است جمع میان این اخبار باینكه گوئیم اخبارى كه دلالت بر عدم حساب دارد حمل بر مؤمنین شود، و اخبار حساب حمل بر غیر آنها شود چنانچه ظاهر بیشتر اخبار است، یا اخبار عدم حساب حمل شود بر آنچه در ضروریات صرف گردد، و اخبار حساب بر آنچه بیش از ضرورت باشد، چون جمع مال بیش از اندازه حاجت و صرف آن در غیر مورد ضرورت.