تربیت
Tarbiat.Org

اصول کافی جلد 4
ابی‏جعفر محمد بن یعقوب کلینی مشهور به شیخ کلینی

كسیكه آهنگ كار نیك یا كار بد كند

بَابُ مَنْ یَهُمُّ بِالْحَسَنَةِ أَوْ السَّیِّئَةِ
1- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَدِیدٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى جَعَلَ لآِدَمَ فِی ذُرِّیَّتِهِ مَنْ هَمَّ بِحَسَنَةٍ وَ لَمْ یَعْمَلْهَا كُتِبَتْ لَهُ حَسَنَةٌ وَ مَنْ هَمَّ بِحَسَنَةٍ وَ عَمِلَهَا كُتِبَتْ لَهُ بِهَا عَشْراً وَ مَنْ هَمَّ بِسَیِّئَةٍ وَ لَمْ یَعْمَلْهَا لَمْ تُكْتَبْ عَلَیْهِ سَیِّئَةٌ وَ مَنْ هَمَّ بِهَا وَ عَمِلَهَا كُتِبَتْ عَلَیْهِ سَیِّئَةٌ
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 160 روایة: 1@*@
ترجمه :
1- زراره از یكى از دو امام باقر و یا صادق علیه السلام حدیث كند كه فرمود: همانا خداى تبارك و تعالى براى آدم در فرزندانش مقرر ساخته كه هر كه آهنگ كار نیكى كند و آن كار را نكند براى او یك حسنه نوشته شود، و هر كه آهنگ كار نیكى كند و بكند براى او ده حسنه نوشته شود، و هر كه آهنگ كار بد كند و آن را نكند بر او نوشته نشود، و هر كه آهنگ آن كند و انجام دهد یك گناه بر او نوشته شود.
شرح:
مجلسى (ره) در شرح این حدیث كلامى طولانى دارد كه ملخص آن با پاره‏اى توضیحات نقل مى‏شود:
این حدیث دلالت دارد كه بر قصد گناه تا هنگامى كه انجام نشود مؤاخذه‏اى نیست و این دو احتمال دارد: یكى اینكه گناهى كوچك باشد كه همان ترك آن كفاره‏اش باشد. دیگر اینكه بگوئیم قصد هرگز متصف بخوبى بدى نشود تا عملى دنبال آن نباشد (چنانچه ظاهر حدیث است) و جمعى بدان قائل شده‏اند، ولى احتمال اول ظاهرتر است، بلى اگر محض خطور در دل بدون اختیار البته تكلیفى بآن تعلق نگیرد و تفصیل آن در باب وسوسه گذشت.
و محقق طوسى در تجرید گفته است: اراده كردن كار قبیح قبیح است، و تفصیل این كلام اینست كه آنچه در نفس است بر سه گونه‏اند: 1- خاطراتى كه بى‏اختیار آید و در دل مستقر نگردد و گفتیم كه آنها مؤاخذه ندارد و خلافى در این باره میان امت نیست. 2- خاطراتى كه با اختیار آید و آهنگ كند و این همان حدیث نفس اختیارى است كه كارى را بكند یا نكند كه (حدیث گوید:) اگر كار نیك باشد و نكند یك حسنه دارد و اگر بكند... و در این هم خلافى نیست. 3- عزم و تصمیم و مهیا شدن بر انجام كارى (كردن یا نكردن) و در این اختلاف است و بیشتر اصحاب بخاطر ظاهر این اخبار گفته‏اند: مؤاخذه ندارد، و بیشتر سنیان و متكلمین و محدثین گفته‏اند مؤاخذه دارد لكن نه مؤاخذه دارد لكن نه مؤاخذه بآن گناهى كه تصمیم انجام آن را دارد بلكه مؤاخذه بهمین تصمیم و عزم بر گناه.
تا آنجا كه گوید: ظاهر از این حدیث است كه فرقى در نكردن گناه با آهنگ آن میان آنجائى كه از ترس خدا نكند یا براى حفظ آبرو و ترس از مردم، نیست و آن گناه بر او نوشته نشود و نیز ظاهر اینست كه اینك قصد گناه مؤاخذه ندارد مخصوص بمؤمنین است پس منافاتى با بعضى اخبار دیگر ندارد (مترجم گوید: شاهد بر اینكلام حدیث (2) است كه بیاید)
شرح:
سپس كلامى از شهید (ره) و شیخ بهائى (قده) نقل مى‏كند كه ملخص آن اینست كه شهید (ره) فرموده است: قصد گناه تا مرتكب آن گناه نشود نه عقابى دارد و نه مذمتى، شیخ بهائى در این كلام گفته است: غرض شهید (ره) اینست كه نیت گناه گرچه خودش گناه است ولى چون اخبار در عفو آن رسیده است عقاب و مذمتى بر او نیست گرچه استحقاق آندو را دارد، و گرنه حرام بودن عزم و قصد بر گناه در نزد ما و هم چنین نزد عامه شكى در آن نیست سپس برخى از كلام عامه و خاصه را در این باره در تفسیر آیه شریفه: «ان السمع و البصر و الفؤاد كل اولئك كان عنه مسئولاً» (سوره اسراء آیه 36) نقل كند كه این آیه دلالت دارد بر اینكه انسان به نیت گناه هم كه در دل كند مؤاخذه شود، و نیز كلامى از سید مرتضى و صاحب تفسیر كشاف در تفسیر آیه شریفه: «اذ همت طائفتان منكم ان تفشلا و اللّه ولیهما» (سوره آل عمران آیه 132) بهمین مضمون نقل كند، و در آخر كلام نتیجه گیرد كه این اخبارى كه در این باب آمده است (مانند همین خبر و خبر بعد از این) دلالت ندارند بر اینكه عزم بر گناه، گناه نیست، و جز این نیست كه دلالت دارند بر اینكه كسى كه عزم بر گناهى مانند شرب خمیر یا زنا مثلاً كرد ولى آن گناه را انجام نداد بر او نوشته نشود نه اینكه یكسره گناهى نكرده، بلكه گناه هست ولى نوشته نشود و ان عفو شده است.
2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَهُمُّ بِالْحَسَنَةِ وَ لَا یَعْمَلُ بِهَا فَتُكْتَبُ لَهُ حَسَنَةٌ وَ إِنْ هُوَ عَمِلَهَا كُتِبَتْ لَهُ عَشْرُ حَسَنَاتٍ وَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَهُمُّ بِالسَّیِّئَةِ أَنْ یَعْمَلَهَا فَلَا یَعْمَلُهَا فَلَا تُكْتَبُ عَلَیْهِ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 162 روایة: 2@*@
ترجمه :
2 حضرت صادق علیه السلام فرمود: همانا مؤمن آهنگ كار نیك كند و انجام ندهد، و براى او حسنه‏اى نوشته شود، و اگر انجام دهند براى او نوشته شود، و همانا مؤمن آهنگ كار بد كند كه آنرا بجا آورد و نكند، چیزى بر او نوشته نشود.
3- عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَفْصٍ الْعَوْسِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ السَّائِحِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَلَكَیْنِ هَلْ یَعْلَمَانِ بِالذَّنْبِ إِذَا أَرَادَ الْعَبْدُ أَنْ یَفْعَلَهُ أَوِ الْحَسَنَةِ فَقَالَ رِیحُ الْكَنِیفِ وَ رِیحُ الطِّیبِ سَوَاءٌ قُلْتُ لَا قَالَ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا هَمَّ بِالْحَسَنَةِ خَرَجَ نَفَسُهُ طَیِّبَ الرِّیحِ فَقَالَ صَاحِبُ الْیَمِینِ لِصَاحِبِ الشِّمَالِ قُمْ فَإِنَّهُ قَدْ هَمَّ بِالْحَسَنَةِ فَإِذَا فَعَلَهَا كَانَ لِسَانُهُ قَلَمَهُ وَ رِیقُهُ مِدَادَهُ فَأَثْبَتَهَا لَهُ وَ إِذَا هَمَّ بِالسَّیِّئَةِ خَرَجَ نَفَسُهُ مُنْتِنَ الرِّیحِ فَیَقُولُ صَاحِبُ الشِّمَالِ لِصَاحِبِ الْیَمِینِ قِفْ فَإِنَّهُ قَدْ هَمَّ بِالسَّیِّئَةِ فَإِذَا هُوَ فَعَلَهَا كَانَ لِسَانُهُ قَلَمَهُ وَ رِیقُهُ مِدَادَهُ وَ أَثْبَتَهَا عَلَیْهِ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 163 روایة: 3@*@
ترجمه :
3 عبداللّه بن موسى بن جعفر گوید: از پدرم (موسى بن جعفر علیه السلام) پرسیدم از دو فرشته (موكل) بر انسان كه آیا هرگاه بنده قصد گناه كند یا قصد كار نیك كند مى‏دانند؟ فرمود: بوى مبال و بوى عطر یكى است؟ گفتم: نه، فرمود: همانا بنده چون آهنگ كار نیك كند نفسش خوشبو بیرون آید، پس فرشته دست راست بفرشته دست چپ گوید: بر خیز (و دنبال كار خود رو) زیرا این بنده آهنگ كار خوب كرده، و هنگامیكه آن كار خوب را انجام داد زبانش قلم او باشد و آب دهانش مركب او و آن را براى او ثبت كن (و دست نگهدار و چیزى ننویس) زیرا او آهنگ گناه كرده، و چون آن گناه را بجا آورد زبانش قلم او است و مركبش آب دهان او، و آن گناه را بر او ثبت كند.
4- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ فَضْلِ بْنِ عُثْمَانَ الْمُرَادِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِیهِ لَمْ یَهْلِكْ عَلَى اللَّهِ بَعْدَهُنَّ إِلَّا هَالِكٌ یَهُمُّ الْعَبْدُ بِالْحَسَنَةِ فَیَعْمَلُهَا فَإِنْ هُوَ لَمْ یَعْمَلْهَا كَتَبَ اللَّهُ لَهُ حَسَنَةً بِحُسْنِ نِیَّتِهِ وَ إِنْ هُوَ عَمِلَهَا كَتَبَ اللَّهُ لَهُ عَشْراً وَ یَهُمُّ بِالسَّیِّئَةِ أَنْ یَعْمَلَهَا فَإِنْ لَمْ یَعْمَلْهَا لَمْ یُكْتَبْ عَلَیْهِ شَیْ‏ءٌ وَ إِنْ هُوَ عَمِلَهَا أُجِّلَ سَبْعَ سَاعَاتٍ وَ قَالَ صَاحِبُ الْحَسَنَاتِ لِصَاحِبِ السَّیِّئَاتِ وَ هُوَ صَاحِبُ الشِّمَالِ لَا تَعْجَلْ عَسَى أَنْ یُتْبِعَهَا بِحَسَنَةٍ تَمْحُوهَا فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ أَوِ الِاسْتِغْفَارِ فَإِنْ هُوَ قَالَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ عَالِمَ الْغَیْبِ وَ الشَّهَادَةِ الْعَزِیزَ الْحَكِیمَ الْغَفُورَ الرَّحِیمَ ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ لَمْ یُكْتَبْ عَلَیْهِ شَیْ‏ءٌ وَ إِنْ مَضَتْ سَبْعُ سَاعَاتٍ وَ لَمْ یُتْبِعْهَا بِحَسَنَةٍ وَ اسْتِغْفَارٍ قَالَ صَاحِبُ الْحَسَنَاتِ لِصَاحِبِ السَّیِّئَاتِ اكْتُبْ عَلَى الشَّقِیِّ الْمَحْرُومِ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 163 روایة: 4@*@
ترجمه :
4 فضل بن عثمان مرادى گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم كه رسول خدا (ص) فرمود: چهار خصلت است كه در هر كه باشد (هنگام) ورود به (پیشگاه) خداوند پس از آنها هلاك نگردد مگر آنكه سزاوار هلاكت باشد: بنده آهنگ كار خوب كند كه آنرا انجام دهد، كه اگر آنرا نكند یك حسنه خداوند براى او بنویسد بخاطر حسن نیت او، و اگر آن را بكند خداوند برایش ده حسنه بنویسد، و بنده آهنگ كار بد بكند كه آن را انجام دهد، پس اگر انجام ندهد چیزى بر او نوشته نشود و اگر بجا آورد تا هفت ساعت مهلتش دهند و فرشته موكل حسنات سیئات كه در طرف چپ است گوید: شتاب مكن شاید دنبال آن (كار بد) كار خوبى كند كه آن را محو سازد (و از بین ببرد) زیرا خداى عزوجل فرماید: «همانا كارهاى خوب كارهاى بد را ببرند» (سوره هود آیه 114) و یا آنكه آمرزش خواهد استغفار كند پس اگر بگوید: «استغفر اللّه لذى لا اله الا هو، عالم الغیب و الشهادة العزیز الحكیم الغفور الرحیم ذوالجلال و الاكرام و اتوب الیه» چیزى بر او نوشته نشود، و اگر هفت ساعت بگذرد و دنبالش حسنه‏اى نیاورد (و كار نیكى نكند) و استغفار هم نكند فرشته حسنات بفرشته سیئات گوید: بنویس (گناه را) بر این بدبخت محروم (از خیر).
توضیح مجلسى (ره) گوید: این ذكر استغفارى كه فرموده است بهترین افراد استغفار است این مقصود منحصر بودن استغفار باین ذكر مخصوص است.