تربیت
Tarbiat.Org

اصول کافی جلد 4
ابی‏جعفر محمد بن یعقوب کلینی مشهور به شیخ کلینی

باب سهودل غفلت و فراموشى آن‏

بَابُ سَهْوِ الْقَلْبِ
1- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ وَ غَیْرِهِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الْقَلْبَ لَیَكُونُ السَّاعَةَ مِنَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ مَا فِیهِ كُفْرٌ وَ لَا إِیمَانٌ كَالثَّوْبِ الْخَلَقِ قَالَ ثُمَّ قَالَ لِی أَ مَا تَجِدُ ذَلِكَ مِنْ نَفْسِكَ قَالَ ثُمَّ تَكُونُ النُّكْتَةُ مِنَ اللَّهِ فِی الْقَلْبِ بِمَا شَاءَ مِنْ كُفْرٍ وَ إِیمَانٍ‏
عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ مِثْلَهُ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 148 روایة: 1@*@
ترجمه :
1- ابو بصیر و دیگران از حضرت صادق علیه السلام حدیث كنند كه فرمود: بدرستى كه ساعتى از شب و روز بر دل بگذرد كه نه در آن كفر است و نه ایمان، و بمانند پارچه كهنه است، گوید: سپس به من فرمود: آیا تو در نفس خودت چنین چیزى را درك نكرده‏اى؟ فرمود: سپس از طرف خدا است كه هر طور بخواهد نقطه‏اى به دل زند (نقطه) كفر باشد یا (نقطه) ایمان. مانند همین خبر از محمد بن أبى عمیر حدیث شده است.
شرح:
مجلس (ره) گوید: مقصود از قلب (و دل) در اینجا همان نفس ناطقه انسانى است كه محل ایمان و كفر است و نه آن عضو (گوشتى) صنوبرى كه در طرف چپ سینه است، و جهت اینكه به نفس ناطقه قلب گفته‏اند براى انقلاب و تغییر پیدا كردن حالات او است، یا براى این است كه تعلق نفس انسانى در اول به روح حیوانى است و آن بخاطر لطیفى است كه از قلب برخیزد. و مقصود از ساعت (كه فرمود: ساعتى از شب و روز بر دل بگذرد...) همان ساعت غفلت از حق تعالى و مشغول بودن به ما سواى اوست، یعنى در آن ساعت به یاد هیچ یك از ایمان و كفر نیست، یا در حالى است كه حكم به كفرش نتوان كرد و توجه به عالم قدس و حق نیز ندارد، و در معناى «نكتة» گوید: در نهایة گفته است: نكتة یعنى اثر كمى مانند چركى روى آینه و شمشیر مانند آن دو، و در قاموس گوید: «نكت»: آنست كه با چوب یا چیز دیگرى بزمین بزنى كه آن اثرى بجا بگذارد، و «نكتة» بمعناى نقطه ایست و شبیه بچركى است كه در آن آئینه باشد. و مقصود از اینكه نكته از جانب خدا است به اعتبار توفیق و نبودن آن از جانب خدا است كه هر دوى آنها نیز اختیار كردن خوب و بد خود بنده است...
2- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ یَكُونُ الْقَلْبُ مَا فِیهِ إِیمَانٌ وَ لَا كُفْرٌ شِبْهَ الْمُضْغَةِ أَ مَا یَجِدُ أَحَدُكُمْ ذَلِكَ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 149 روایة: 2@*@
ترجمه :
2- ابو بصیر گوید: شنیدم كه حضرت باقر علیه السلام فرمود: گاهى در دل آن (هیچ یك) از ایمان و كفر نیست، مانند یك قطعه گوشت، آیا هیچ یك از شما اینرا (كه گفتم) نیافته (و درك نكرده است؟).
3- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنِ الْعَمْرَكِیِّ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَى ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ قُلُوبَ الْمُؤْمِنِینَ مَطْوِیَّةً مُبْهَمَةً عَلَى الْإِیمَانِ فَإِذَا أَرَادَ اسْتِنَارَةَ مَا فِیهَا نَضَحَهَا بِالْحِكْمَةِ وَ زَرَعَهَا بِالْعِلْمِ وَ زَارِعُهَا وَ الْقَیِّمُ عَلَیْهَا رَبُّ الْعَالَمِینَ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 149 روایة: 3@*@
ترجمه :
3- حضرت موسى بن جعفر علیه السلام فرمود: خداوند دلهاى مؤمنان را پیچیده و بسته به ایمان آفریده (یعنى مانند نامه لوله كرده و خانه بسته كه جز نویسنده نامه و صاحب خانه كسى ندادند چه در آن است) و هنگامى كه بخواهد آنچه در آن است بدرخشد به باران حكمت آبیاریش كند، و بذر علم در آن بكارد، و زارع و سرپرست آن پروردگار جهانیان است.
شرح:
مجلسى (ره) گوید: این كه حضرت تعبیر به پیچیدگى و بستگى دل فرمود اشاره بسهو و غفلت دل است و از این روى (كلینى (ره)از حدیث را در این باب آورده است، و گفته شده: كه چوه خلقت دنبال علم است و باریتعالى پیش از آفرینش هر چیزى علم بآن دارد چنانچه پس از آفرینش آن علم بآن دارد و قلب مؤمن باختیار خود او بایمان متصف گردد، پس این تعبیر درست است كه خداوند آن را باین وصف آفریده و جبرى لازم نیاید.
و گویا مقصود از حكمت (در حدیث) آن اضافاتى است كه از طرف پروردگار عالم شود، و مقصود از علم چیزى است كه انسان با اندیشه و تدبر بدست آورد و از كتاب و سنت برگیرد، پس امام (علیه السلام) باین كلام اشاره فرموده كه با تدبر و اندیشه بتنهائى بدون اضافات سبحانى است به باران، و چنانچه تخم افشاندن در زمین بدون باران ثمر ندهد و سبز نشود، كوشش بنده بدون افاضه پروردگار بى‏نتیجه ماند.
4- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الْقَلْبَ لَیَتَرَجَّجُ فِیمَا بَیْنَ الصَّدْرِ وَ الْحَنْجَرَةِ حَتَّى یُعْقَدَ عَلَى الْإِیمَانِ فَإِذَا عُقِدَ عَلَى الْإِیمَانِ قَرَّ وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ یَهْدِ قَلْبَهُ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 150 روایة: 4@*@
ترجمه :
4- حضرت صادق علیه السلام فرمود: دل میان سینه و گلو گاه لرزان است تا به ایمان بسته شود، و چون به ایمان بسته شد قرار گیرد، و این است گفتار خداى عزوجل: «و آنكه ایمان بخدا آرد دلش راه یابد و آرام گردد» (سوره تغابن آیه 11)
5- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الْقَلْبَ لَیَتَجَلْجَلُ فِی الْجَوْفِ یَطْلُبُ الْحَقَّ فَإِذَا أَصَابَهُ اطْمَأَنَّ وَ قَرَّ ثُمَّ تَلَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع هَذِهِ الْ‏آیَةَ فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ إِلَى قَوْلِهِ كَأَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماءِ
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 150 روایة: 5@*@
ترجمه :
5- و نیز حلبى از آن حضرت حدیث كند كه فرمود: براستى دل در درون انسان مضطرب و لرزان است و حق را جستجو كند، و چون بدان رسد آرامشى پیدا كند و قرار گیرد، سپس این آیه را تلاوت فرمود: «آنكس را كه خداوند بخواهد رهنمائیش كند سینه‏اش را براى (پذیرفتن) اسلام بگشاید تا آنجا كه مى‏فرماید: «چنانكه گویى به آسمان بالا رود» (سوره انعام آیه 125).
شرح:
تمام آیه این است كه «و آنكسى را كه خواهد گمراه سازد سینه‏اش را تنگ و گرفته كند چنانچه گوئى به آسمان بالا رود» و در این تشبیه كه خداوند فرموده است وجوهى گفته‏اند: یكى اینكه معناى آن این است كه چون او را به اسلام دعوت كنند پذیرش آن براى او مانند این است كه او را به بالا رفتن به آسمان تكلیف كرده‏اند، دیگر اینكه مانند این است كه قلبش را به آسمان كشند به خاطر اینكه دست كشیدن از روش باطل و مذهب خودش براى او بسیار سخت و دشوار است.
6- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنَّ الْقَلْبَ یَكُونُ فِی السَّاعَةِ مِنَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ لَیْسَ فِیهِ إِیمَانٌ وَ لَا كُفْرٌ أَ مَا تَجِدُ ذَلِكَ ثُمَّ تَكُونُ بَعْدَ ذَلِكَ نُكْتَةٌ مِنَ اللَّهِ فِی قَلْبِ عَبْدِهِ بِمَا شَاءَ إِنْ شَاءَ بِإِیمَانٍ وَ إِنْ شَاءَ بِكُفْرٍ
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 151 روایة: 6@*@
ترجمه :
6- ابو بصیر گوید: شنیدم از حضرت صادق علیه السلام كه مى‏فرمود: در ساعتى از شب و روز كه در دل نه ایمان باشد و نه كفر، آیا تو چنین نیافته‏اى؟ كه پس از آن (ساعت) نكته‏اى از جانب خداوند به هرچه خواهد در دل بنده‏اش افتد، اگر خواهد كه ایمان و اگر خواهد به كفر.
توضیح:
این حدیث همانند حدیث اول است كه با شرحش گذشت.
7- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ قُلُوبَ الْمُؤْمِنِینَ مُبْهَمَةً عَلَى الْإِیمَانِ فَإِذَا أَرَادَ اسْتِنَارَةَ مَا فِیهَا فَتَحَهَا بِالْحِكْمَةِ وَ زَرَعَهَا بِالْعِلْمِ وَ زَارِعُهَا وَ الْقَیِّمُ عَلَیْهَا رَبُّ الْعَالَمِینَ‏
@@اصول كافى جلد 4 صفحه: 151 روایة: 7@*@
ترجمه :
7- و نیز یونس بن ظبیان از آنحضرت علیه السلام حدیث كند كه فرمود: خداوند دلهاى مؤمنین را سربسته به ایمان آفریده، و چون خواهد آنچه در آنها است بدرخشد آنها را به حكمت بگشاید و تخم علم در آنها كشت كند،
و زارع و سرپرست آنها پروردگار جهانیان است.
توضیح:
این حدیث نیز مانند حدیث سوم است كه با شرحش گذشت.