آیه
أللَّهُ یَتَوَفَّی الْأَنفُسَ حِینَ مَوْتِهَا وَالَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنَامِهَا فَیُمْسِکُ الَّتِی قَضَی عَلَیْهَا الْمَوْتَ وَیُرْسِلُ الْأُخْرَی إِلَی أَجَلٍ مُّسَمّیً إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ
ترجمه
خداوند است که جانها را به هنگام مرگشان به طور کامل میگیرد، و (جان) آن را که نمرده است در هنگام خواب (میگیرد)، پس آن را که مرگ بر او قطعی شده نگاه میدارد و جانهای دیگر را (که مرگش فرا نرسیده) برای مدّتی معین (به جسم آنان) باز میگرداند. بی شک در این (گرفتن و دادن روح هنگام خواب و بیداری)، برای گروهی که فکر میکنند نشانههایی بزرگ (از قدرت خدا) وجود دارد.
نکته ها
«یَتوفّی» از «وَفی» به معنای دریافت کامل امری است و در مورد مرگ به معنای گرفتن جان به طور کامل است.
سؤال: در آیهی 61 سورهی انعام میفرماید: «توفّته رسلنا» فرشتگان ما جان را میگیرند و در آیهی 11 سورهی سجده میفرماید: «یتوفّاکم ملک الموت» ملک الموت جان شما را میگیرد و این آیه میفرماید: خدا جانها را میگیرد، کدام صحیح است؟
پاسخ: امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند برای عزرائیل «ملک الموت» یاورانی از فرشتگان قرار داده است که جان مردم را میگیرند و تحویل او میدهند و او جانها را با آنچه شخصاً قبض کرده به خدا تحویل میدهد.** بحار، ج 6، ص 144.***
در حدیث میخوانیم: به هنگام خواب روح در بدن میماند ولی نفس به آسمان میرود و رابطه میان نفس و روح مثل رابطه خورشید و شعاع خورشید است. اگر خدا بخواهد و مرگش رسیده باشد روح نیز از بدن جدا و به نفس میپیوندد وگرنه نفس از آسمان نازل و به روح ملحق میشود.**تفسیر مجمع البیان.***
سؤال: هنگام مرگ که روح از بدن جدا میشود کجا میرود؟
پاسخ: هنگام مرگ، روح به بدنی مثل همین بدن که نامش قالب مثالی است ملحق و در برزخ با آن بدن، کامیاب یا عذاب میشود و در خواب نیز، روح با همان بدن سبک و قالب مثالی رؤیا میبیند و به اطراف میرود.
جسم انسان در حکم یک اتومبیل و روح در حکم رانندهی آن است؛
گاهی هم ماشین روشن است و هم راننده پشت فرمان، که این، حالت بیداری است.
گاهی ماشین روشن است ولی راننده پیاده میشود و میرود که این حالت خواب است. زیرا قلب و معده و کلیه کار میکنند ولی روح جدا میشود و به بَدَنی مشابه ملحق شده و به اطراف میرود. این همان بدنی است که ما در رؤیاهای خود با آن سیر و سفر میکنیم و قالب مثالی نام گذاری شده و به قدری سبک و چابک است که بدون واسطه میتواند در آسمانها پرواز و در اقیانوسها شنا و در یک لحظه به اطراف دنیا برود.
گاهی هم ماشین خاموش و هم راننده جدا میشود که این حالت مرگ است.**اینجانب در کتاب معاد در بحث برزخ در این زمینه مطالبی آوردهام.***
در سخنان پیشوایان دینی نیز مرگ و قیامت، به خواب و بیداری مثال زده شده است. در حدیث میخوانیم: «کما تنومون تموتون» همان گونه که میخوابید میمیرید و همان گونه که بیدار میشوید زنده میگردید.
لقمانِ حکیم به فرزندش میگفت: اگر قدرت داشتی خواب و بیداری را از خود دور کنی خواهی توانست مرگ و معاد را هم از خود دور نمایی!** تفسیر مخزن العرفان.***
پیام ها
1- جسم و روح، دو حقیقت مستقل هستند و به هنگام مرگ یا خواب از هم جدا میشوند و روح پس از مرگ باقی میماند. «اللّه یتوفّی الانفس»
2- مرگ و خواب، برادر یکدیگرند. «حین موتها - فی منامها»
3- اگر بدانیم که هر شب جان میدهیم، از غرور و غفلت و گناه فاصله میگیریم. «و الّتی لم تمت فی منامها»
4- مرگ و حیاتِ ما به دست خداست. «اللّه یتوفّی - قضی علیها الموت - یرسل...»
5 - هیچ کس برای همیشه زنده نمیماند. «یرسل الاخری الی اجلٍ مسمّی»
6- خواب و بیداری برای همهی انسانهاست، ولی تنها اهل فکر از آن درس میگیرند. «لآیات لقوم یتفکّرون»