آیه
وَجَزآؤُاْ سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِّثْلُهَا فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الظَّالِمِینَ
وَلَمَنِ انتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ فَأُوْلَئِکَ مَا عَلَیْهِم مِّن سَبِیلٍ
ترجمه
و جزای بدی بدیی مانند آن است، پس هر که عفو کند و اصلاح نماید پس پاداش او بر خداست همانا او ستمکاران را دوست ندارد.
و کسانی که بعد از ظلم دیدنشان (برای رفع آن) یاری میطلبند بر آنان راه (نکوهشی) نیست.
نکته ها
در قرآن کریم دوبار عبارت «فأجره علی اللّه» آمده است: یک بار در سورهی نساء آیه 100 که مربوط به مهاجرین مخلص است و یک بار در این آیه که مربوط به عفو از بدیهای مردم است، پس معلوم میشود پاداش عفو و اصلاح هم وزن پاداش مهاجرت الی اللّه است.
قانون مماثلت در اسلام: از آنجا که قوانین اسلام طبق عقل وفطرت و عدل است، در امور مختلف برابری را با صراحت مطرح کرده است که ما چند نمونه را در اینجا بیان میکنیم:
* «فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیکم»**بقره، 149.*** هرکس به شما تعدّی و تجاوز کرد، به مانند آن بر او تعدّی کنید.
* «و لهنّ مثل الّذی علیهنّ بالمعروف»**بقره، 228.***، و برای زنان همانند وظایفی که بر دوش آنها است، حقوق شایستهای قرار داده شده است.
* «و مَن قتله منکم متعمّداً فجزاء مثل ما قتل من النعم»**مائده، 95.***، هر کس از شما به عمد شکاری را در حال احرام بکشد کیفر و کفّارهاش کشتن نظیر آن حیوان از چهار پایان است.
* «و ان عاقبتم فعاقبوا بمثل ما عوقبتم به»**نحل، 126.*** و هرگاه خواستید مجازات کنید تنها به مقداری که بر شما تعدّی شده کیفر دهید.
نمونه مماثلت در سنّتهای الهی:
* «مکروا و مکراللّه»**آلعمران، 54.*** دشمنان نقشه کشیدند و خداوند چارهجویی کرد.
* «یخادعون اللّه و هو خادعهم»**نساء، 142.*** (منافقین) میخواهند خدا را فریب دهند در حالی که او آنها را فریب میدهد.
* «انما نحن مستهزؤون اللّه یستهزیء بهم»**بقره، 14 - 15.*** (میگویند:) ما (آنها) را مسخره میکنیم، خداوند آنها را مسخره میکند.
* «نسوا اللّه فانساهم»**حشر، 19.*** خدا را فراموش کردند و خدا نیز آنان را به فراموشی گرفتار کرد.
* «فلمّا زاغوا ازاغ اللّه»**صف، 5.*** هنگامی که آنها از حقّ منحرف شدند، خداوند قلوبشان را منحرف ساخت.
* «و ان عُدتم عُدنا»**اسراء، 8.*** هرگاه برگردید، ما بازمیگردیم.
* «للّذین احسنوا الحسنی وزیادة»**یونس، 26.*** کسانی که نیکی کردند، پاداش نیک وزیاده بر آن دارند.
* «رضی اللّه عنهم و رضوا عنه»**مائده، 119.*** خداوند از آنها خشنود و آنها از او خشنود خواهند بود.
* آنان که در دنیا میگفتند: «سواء علینا اوعظت ام لم تکن من الواعظین»**شعراء، 136.*** برای ما تفاوت نمیکند که ما را انذار کنی یا نکنی، (بیهوده خود را خسته نکن) در قیامت میگویند: «سواء علینا اجزعنا ام صبرنا»**ابراهیم، 21.*** چه بیتابی کنیم و چه شکیبایی، تفاوتی برای ما ندارد.
* «مَن کان فی هذه اعمی فهو فی الآخرة اعمی»**اسراء، 72.*** آنها که در این جهان (از دیدن چهره حقّ) نابینا بودند، در آنجا نیز نابینا هستند.
* «فاذکرونی اذکرکم»**بقره، 152.*** به یاد من باشید تا به یاد شما باشم.
* اگر خداوند به ما دستور میدهد: «صلّوا علیه و سلّموا تسلیما»**احزاب، 56.*** بر پیامبر درود فرستید و سلام گویید وتسلیم فرمانش باشید، در مقابل به پیامبر دستور میدهد: «و صلّ علیهم»** توبه، 103.*** به آنها که زکات میپردازند درود بفرست.
پیام ها
1- انتقام عادلانه در مقابل خشونت جایز است. «و جزاء سیّئة سیّئة مثلها»
2- عفو و اصلاح از کسی که قدرت انتقام دارد، پاداش بزرگی در پی خواهد داشت. «فمن عفا و اصلح فاجره علی اللّه»
3- قصاص و مجازات باید مطابق جنایت باشد (نه متفاوت با آن که موجب افراط و تفریط شود). «جزاء سیّئة سیّئة مثلها»
4- مقدّمه و بستر اصلاح گذشت است، در شرایط انتقام و کیفر، اصلاح زمینهای ندارد. «فمن عفا و اصلح»
5 - عفو از بدی دیگران کافی نیست باید او را اصلاح کرد. «عفا و اصلح»
6- تنها برخورد قانونی کافی نیست، بلکه اخلاق و عاطفه نیز لازم است. «سیئة مثلها» قانون است و «عفا و اصلح» عاطفه و اخلاق است.
7- دریافت الطاف الهی مشروط به عفو و اصلاح است نه انتقام. «فاجره علی اللّه»
8 - در انتقام پاداش نیست ولی در عفو پاداش است. «فمن عفا... فاجره علی اللّه»
9- تشویق به عفو و اصلاح، برای دفاع از ظالم نیست. «انّه لا یحبّ الظالمین»
10- ظالم محبوب خدا نیست خواه ابتدائاً ظلم کند یا در انتقام پا را از حقّ فراتر گذارد. «انّه لا یحبّ الظالمین»
11- انتقام برای کسی است که قدرت دارد، ولی هر کس توان ندارد حقّ اوست که از دیگران استمداد طلبد. «لمن انتصر بعد ظلمه»
12- قصاص قبل از جنایت نارواست. «بعد ظلمه...»
13- انتقام از ستمگر، حقّ مشروع انسان است که نه در دنیا مورد سرزنش است و در آخرت عقاب دارد. «و لمن انتصر بعد ظلمه فاولئک ما علیهم من سبیل»