آیه
مَا یُجَادِلُ فِی آیَاتِ اللَّهِ إِلَّا الَّذِینَ کَفَرُواْ فَلَا یَغْرُرْکَ تَقَلُّبُهُمْ فِی الْبِلاَدِ
ترجمه
جز کسانی که کفر ورزیدند کسی در آیات خداوند جدال و ستیزه نمیکند پس تحرّک آنان در شهرها تو را نفریبد.
نکته ها
«جدل» در لغت به معنای تاباندن طناب است و در اصطلاح به گفتگوهایی که طرفین میخواهند یکدیگر را در پیچ و تابهای بحث شکست دهند، گفته میشود.
جدال و گفتگو
جدال دو نوع است:
الف) جدال نیکو که سیرهی انبیاست و نوعی گفتگو و تلاش برای ارشاد مردم است. چنانکه کفّار به حضرت نوح میگفتند: تو برای ارشاد ما بسیار جدل و تلاش میکنی. «یا نوح قد جادلتنا فاکثرت جدالنا»**هود، 32.***
ب) جدال باطل که به منظور محو یا کم رنگ کردن حقّ، انواع طرحهای انحرافی و باطل را به میان میآورد. «و جادلوا بالباطل لیدحضوا به الحقّ»**غافر، 5 .***
در مسائل علمی و عقیدتی باید از جدل پرهیز کرد مگر با روش نیکو؛
«و لا تجادلوا اهل الکتاب الاّ بالّتی هی احسن»**عنکبوت، 46.***
«جادلهم بالتی هی احسن»**نحل، 125.***
نمونههایی از جدال نیکو
* حضرت ابراهیم علیه السلام نمرود را به خداپرستی دعوت کرد و فرمود: خدایی را پرستش کن که مرگ و حیات به دست اوست. نمرود گفت: مرگ و حیات در دست من نیز هست. میتوانم دستور اعدام دهم یا یک اعدامی را آزاد کنم.
ابراهیم فرمود: خداوند نظام را آن گونه طراحی کرده که طلوع خورشید از مشرق است، تو خورشید را از مغرب ظاهر کن، نمرود مبهوت شد.**مضمون آیه 258 بقره.***
* قرآن کریم بارها در گفتگو با مخالفان اظهار داشته که اگر کتابی مثل من یا ده سوره مثل سورههای من یا یک سوره مثل من بیاورید، من دعوت خود را پس میگیرم. حتّی به آنان فرموده که از هر کس میخواهید برای همکاری دعوت کنید ولی بدانید که هرگز حتّی یک سوره مثل قرآن نخواهید آورد.**مضمون آیه 38 یونس و آیات 22 و 23 بقره.***
جدال باطل با تحریک شیطان است. «انّ الشیاطین لیوحون الی اولیائهم لیجادلوکم»**انعام، 121.***
مفاسد جدال:
1. سبب گمراهی است. «ما ضلّ قومٌ بعد هدیً کانوا علیه الاّ اوتوا الجَدَل»**نهج الفصاحه، حدیث 2648.*** هیچ گروه هدایت شدهای منحرف نشدند مگر به خاطر جدالهای ناروا.
2. سبب قهر الهی است. «من جادل فی خصومة بغیر علم لم یزل فی سخط اللّه حتّی ینزع»**همان، حدیث 2865.*** هر کس بدون آگاهی در موارد نزاع به جدل بپردازد، در قهر الهی است مگر آنکه از جدال دست بر دارد.
3. مایهی پشیمانی است. «ایّاک و اللجاجة فان اوّلها جهل و آخرها الندامة»**همان، حدیث، 1008.*** از لجاجت که زمینه جدال است دوری کن که آغازش نادانی و پایانش پشیمانی است.
روش گفتگو و جدال نیکو
1. از رقیب، دلیل بخواهد. «قل هاتوا برهانکم»**بقره، 111.***
2. از اوّل خود را برتر نبیند. «انّا او ایّاکم لعلی هدی او فی ضلال مبین»**سبأ، 24.***
3. آن چه را حقّ است بپذیرد گرچه به دلیل مصلحت آن را رد کند. «فیهما اثم کبیر و منافع للناس و اثمهما اکبر»**بقره، 219.***
4. به رقیب، فرصت فکر کردن بدهد. «و ان احد من المشرکین استجارک فاجره»**توبه، 6.***
5. ادب و متانت را رعایت کند. «لا تسبّوا الذّین یدعون من دون اللّه عدوّاً»**انعام، 108.***
6. منصف باشد و همه را به یک چشم نبیند. «فریق منهم»**آل عمران، 23.***
7. سخن منطقی بگوید. «قولاً سدیدا»**احزاب، 70.***
8. سخن نرم بگوید. «قولاً لیّنا»**طه، 44.***
پیام ها
1- مجادله با حقّ، عاملی جز کفر ندارد. «ما یجادل... الاّ الذّین کفروا»
2- توقع نداشته باشید که سخن حقّ شما را همه بپذیرند. «یجادل فی آیات اللّه»
3- شیوه کفّار، جدال به باطل است. («ما یجادل» فعل مضارع، نشانه دوام است).
4- انبیا نیز به تذکّر و موعظه نیاز دارند. «فلا یغررک...»
5 - مرعوب کفّار نشوید و در موضع انفعالی قرار نگیرید. «فلا یغررک تقلّبهم»
6- تحرکات کفّار، مهلتی است که خداوند به آنان داده تا پیمانهی آنها به سر آید، نگران نباشید. «فلا یغررک»
7- کفّار در تلاشند، غفلت نکنید. «تقلّبهم فی البلاد» (مانورهای نظامی، کنفرانسهای سیاسی، سفرهای دورهای و قراردادهای بین المللی که از سوی سران استکبار برگزار میشود، از مصادیق «تقلّبهم فی البلاد» است).
8 - رهبر جامعهی اسلامی باید از تحرکات کفّار آگاه باشد. «تقلّبهم فی البلاد»