آیه
وَلَوْ أَنَّمَا فِی الْأَرْضِ مِن شَجَرَةٍ أَقْلاَمٌ وَالْبَحْرُ یَمُدُّهُ مِن بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مَّا نَفِدَتْ کَلِمَاتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ
ترجمه
و اگر آنچه درخت در زمین است، قلم شوند، و دریا و از پسِ آن هفت دریا به کمک آیند، (و مرکّب شوند تا کلمات خدا را بنویسند،) کلمات خدا به پایان نرسد، همانا خداوند شکستناپذیر و حکیم است.
نکته ها
در آیه 109 سورهی کهف نیز میخوانیم: «قل لو کان البحر مداداً لکلمات ربّی لَنَفدَ البحر قبلَ أن تَنفد کلمات ربّی و لو جئنا بمِثله مَدَداً» بگو: اگر دریا برای نوشتن کلمات پروردگارم مرکّب شود، دریا پایان میگیرد، پیش از آن که کلمات پروردگارم تمام شود، هر چند همانند آن (دریای اوّل) را کمک قرار دهیم.
شاید مراد از «سبعة ابحر»، کثرت باشد و عدد خصوصیّتی نداشته باشد. یعنی اگر آب همهی دریاها هم مرکّب شود، باز هم نمیتوانند همهی نعمتهای الهی را بنویسند.
پیام ها
1- مکتب انبیا، انسان را از سادهنگری و محدود بینی بریده و به بینهایت مرتبط میکند. «و لو اَنّما... ما نفدت کلمات اللّه»
2- کلمات الهی، قابل شمارش نیستند. «ما نفدت کلمات اللّه»
کلمة اللّه چیست؟
1. نعمتهای خداوند. «قل لو کان البحر مداداً لکلمات ربّی لنفد البحر...»**کهف، 109.***
2. سنّتهای الهی. «و لقد سبقت کلمتنا لعبادنا المرسلین . انّهم لهم المنصورون»**صافات، 171-172.*** و «ولولا کلمة الفصل لقضی بینهم»**شوری، 21.***
3. آفریدههای ویژهی خداوند. «انّما المسیح عیسی ابن مریم رسولاللّه و کلمته»**نساء، 171.***
4. حوادثی که انسان با آنها آزمایش میشود. «و اذا ابتلی ابراهیم ربّه بکلمات»** بقره، 124.***
5. آیات الهی. دربارهی حضرت مریم میخوانیم: «و صدّقت بکلمات ربّها»**تحریم، 12.***
6. اسباب پیروزی حقّ بر باطل. «و یرید اللّه ان یحقّ الحق بکلماته و یقطع دابر الکافرین»**انفال، 7.***، «و یمح اللّه الباطل و یحقّ الحق بکلماته»**شوری، 24.***
از جمع مطالب گذشته به دست میآید که مراد از «کلمة» تنها لفظ نیست، بلکه مراد سنّتها، مخلوقات، اراده و الطاف الهی است که در آفرینش جلوه میکند.
بنابراین، اگر همهی درختان قلم و همهی دریاها مرکّب شوند، نمیتوانند کلمات الهی را بنویسند، یعنی نمیتوانند آفریدههای خدا، الطاف الهی و سنّتهایی را که در طول تاریخ برای انسانها و همهی موجودات وجود داشته است بنویسند. «واللّه العالم»
در روایت میخوانیم: امام کاظمعلیه السلام فرمود: «مصداق کلمات اللّه ما هستیم که فضایل ما قابل ادراک و شماره نیست».**تفسیر نورالثقلین، ذیل آیه.***
آری، اولیای خدا از طرف ذات مقدّس او واسطهی فیض هستند و هر لطف و کمالی، از طریق آن بزرگواران به دیگران میرسد.