آیه
َلَمْ تَرَوْاْ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فِی السَّمَوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً وَمِنَ النَّاسِ مَن یُجَادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدیً وَلَا کِتَابٍ مُّنِیرٍ
ترجمه
آیا ندیدید که خداوند آنچه را در آسمانها و آنچه را در زمین است برای شما مسخّر کرده، و نعمتهای ظاهری و باطنی خود را بر شما سرازیر کرده است، ولی بعضی از مردم بدون هیچ دانش و هدایتی و بدون هیچ کتاب روشنگری، دربارهی خداوند به جدال و ستیز میپردازند.
نکته ها
«اِسباغ» به معنای گسترانیدن و توسعه دادن است.
در این آیه به دو گونه نعمت اشاره شده است، نعمت ظاهری مانند: سلامتی، روزی، زیبایی و امثال اینها و نعمت باطنی مانند: ایمان، معرفت، اطمینان، حسن خلق، امداد غیبی، علم، فطرت، ولایت و... .
شاید بتوان گفت: مراد از علم در آیه، استدلال عقلی و مراد از هدایت، هدایتهای فطری و مراد از کتاب، وحی الهی است، که برخی افراد بدون استناد به هیچ یک از عقل، فطرت و وحی، دربارهی خدا سخن میگویند و اظهار نظر میکنند.
پیام ها
1- بیتوجّهی به آفریدهها و نقش آنها در زندگی بشر، سبب سرزنش و توبیخ است. «ألم تروا» سعدی میگوید:
این همه نقش عجب بر در و دیوار وجود
هر که فکرت نکند نقش بود بر دیوار
2- تمام آفریدهها هدفدار و به خاطر بهرهگیری انسان است. «سخّر لکم»
3- انسان قادر است آنچه را در آسمان و زمین است، به تسخیر خود درآورد. «سخّر لکم»
4- نعمتهای الهی، هم گسترده وفراوان است، «اسبغ» هم در دسترس بندگان، «علیکم» و هم متنّوع. «ظاهرة و باطنة»
5 - نباید از نعمتهای باطنی خداوند غفلت کنیم و به آنها بیتوجّه باشیم. «ألم تروا... باطنة»
6- علیرغم گستردکی و فراوانی نعمتها، انسان دربارهی خدا مجادله میکند و این نوعی کفران نعمت است. «اسبغ علیکم نعمه... یجادل فی اللّه»
7- جدالِ منطقی نیکوست، «و جادلهم بالّتی هی احسن»** نحل، 125.*** ولی جدالی که بدون پشتوانهی علمی و به دور از هدایت الهی و مخالف با کتاب خدا باشد، بیارزش است.**ملاّصدرا در کتاب اسفار خود میگوید: «تبّاً لفلسفة تخالف الکتاب و السنّة»، نابود باد آن فلسفهای که با کتاب و سنّت مخالفت کند.*** «یجادل فی اللّه بغیر علم و لاهُدیً و لاکتاب منیر»
8 - در جهانبینی الهی، عقل، فطرت و وحی، منابع معتبر شناخت هستند، نه غیر آن. «علمٍ، هدیً، کتابٍ منیر»