در نخستین روز ماه شوّال، که «عید فطر» است، پس از یک ماه عبادت و روزه، به شکرانه این توفیق نماز باید خواند. این نماز، در زمان حضورامام علیه السلام واجب است وباید به جماعت خوانده شود ولی در زمان ما مستحبّ است.
وقت آن، از اوّل آفتاب روز عید، تا ظهر است ولی بهتر است که در آغاز روز، پس از بلند شدن آفتاب بخوانند.
در رکعت اوّل بعد از خواندن حمد و سوره، باید پنج تکبیر گفت و پس از هر تکبیر، قنوت گرفت. در قنوت، هر دعایی میتوان خواند، ولی بهتر، دعای «اللهم اهل الکبریاء والعظمة...» است. در رکعت دوّم چهار تکبیر است، که پس از هر تکبیر، قنوت لازم است.
نماز عید فطر، با معنویت خاصّی که دارد، دلها را متوجّه خدا میکند، حالت توبه و استغفار در دلها ایجاد میسازد و مستحب است که انسان، پیش از نماز عید، غسل کند، دعاهای خاصّی را بخواند، و در فضای باز و در زیر آسمان به نماز بایستد.
امام رضا علیه السلام میفرماید: «انّما جُعِلَ یَوْمُ الفِطْر العیدُ، لِیکُونَ لِلمُسلِمینَ مُجْتمعاً یَجْتَمِعُونَ فیه و یَبْرُزُونَ لِلّهِ عزّوجلّ فَیُمجّدونَهُ عَلی ما مَنَّ عَلیهم، فَیَکُونُ یَومَ عیدٍ و یَومَ اجتماعٍ وَ یَوْمَ زکاةٍ وَ یَوْمَ رَغْبةٍ و یَوْمَ تَضَرُّعٍ»**وسائلالشیعه، ج 5، ص 141، من لایحضر، ج 1، ص 522.***
خداوند، روز فطر را بدین سبب «عید» قرار داد، تا مسلمانان، مجمعی داشته باشند که در آنروز، جمع شوند و در برابر خداوند، بخاطر منّتها و نعمت هایش، به تمجید و تعظیم بپردازند، پس آنروز، روز عید و تجمّع و زکات و رغبت و نیایش است.
در این حدیث شریف، فلسفه این نماز و عید را در محورهای زیر، بیان کرده است:
1- اجتماع و گردهمایی
2- زکات و رسیدگی به فقرا
3- رغبت و گرایش به خدا
4- تضرّع و نالیدن به درگاه پروردگار
و اینها، هم ناظر به بعد معنوی و عرفانی این نماز و مراسم عبادی است، هم توجّه به آثار اجتماعی و فوائدی دارد که به مردم میرسد و مردم با پرداختِ «زکات فطره» بینوایان مستمند را به نوایی میرسانند و به یک لحاظ، از نظر تأمین معاش محرومان، عید فطر، «عید فقرا» محسوب میشود.
اضافه بر آثار اجتماعی و سیاسی که این اجتماع عظیم سالانه دارد و نشان شوکت و قدرت امّت اسلامی است.**نماز عیدی که امام رضا علیه السلام میخواست بخواند و مأمون، ترسید و جلوگیری کرد و نماز عیدی که در اولین راهپیمائی انقلاب، در قیطریه تهران برگزار شد و شهید مفتح، امت ما را به حرکتی عظیم، بسیج کرد، نشان بعد اجتماعی و سیاسی این تجمّع با شکوه است.***
جایزه الهی
عمدهترین چیزی که در این نماز، از خدا خواسته میشود، آمرزش و مغفرت الهی و مبارک ساختن این عید، با قبولی طاعات است و این، بهترین جایزهای است که خداوند به نمازگزاران روزه دار، عطا میکند.
امام باقر علیه السلام میفرماید: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هرگاه روز اوّل ماه شوال (عید فطر) فرا میرسد، یک منادی از سوی خداوند ندا میدهد:
«ایُّها المُؤمنونَ! اُغْدُوا اِلی جَوائِزِکم»!
بشتابید به سوی جایزه هایتان.
آنگاه، امام باقر علیه السلام رو به جابر کرده، فرمود: ای جابر! جوایز خدا، مثل جایزههای این پادشاهان نیست!... امروز، روز جایزههاست!**وسائلالشیعه، ج 5، ص 140، من لایحضر، ج 1، ص 511.***
عید فطر، صحنهای از قیامت
از آثار تربیتی و سازنده نماز عید فطر، آنست که در آن اجتماع دعایی و حضور نیازمندانه، در مصلای بی سقف، انسان به یاد خدا و قیامت و نیازمندی خویش به رحمت الهی میافتد و صحنه قیامت در نظرها مجسّم میشود. یادآوری قیامت در آنروز، سفارش امیرالمؤمنین علیه السلام است.
در روایت است که علی علیه السلام در یک روز فطری در خطبهای که خواند، خطاب به مردم فرمود: ای مردم!
این روز شما، روزی است که نیکان، پاداش میگیرند.
در این روز، بدکاران، زیان میکنند.
این روز، شبیهترین روز به قیامت شماست.
با بیرون آمدنتان از خانهها به مصلا، بیرون آمدنتان از قبرها را به یاد آورید.
با توقف خود در مصلا و انتظار نماز، توقّف در حضور خدا را در قیامت به خاطر آورید.
و با بازگشت خود به خانهها، بازگشتتان را به خانههای خود در بهشت یا جهنم به یاد آورید.**وسائلالشیعه، ج 5، ص 141.***
امام مجتبی علیه السلام روز عید فطر، به عدهّای برخورد که به خنده و بازی مشغول بودند، به همراهان خویش فرمود: خداوند، رمضان را، میدانی برای مسابقه و دستیابی به رحمت و رضوان خویش قرار داده بود، که عدّهای پیش تاخته و بردند، عدّهای هم عقب مانده و باختند. شگفت از آنکه در این روز پاداش، به خنده و بازی مشغول است...**من لا یحضر، ج 1، ص 511.***