تشّهد، از واجبات نماز است. پس از هر دو رکعت (و در نماز مغرب، در رکعت سوّم نیز) باید نشست و تشّهد خواند، که شامل گواهی دادن به یکتایی خدا و رسالت پیامبر و صلوات است.
باید دو زانو نشست، بگونهای که پشتِ پای راست، روی کف پای چپ قرار گیرد و بهتر است سنگینی بدن به سمت چپ باشد.
از آنجا که در اصطلاح قرآنی، راست، مظهر حق و چپ، سمبل باطل است، امیرالمؤمنین علیه السلام در جواب این سؤال که چرا پای راست روی پای چپ قرار داده میشود، فرمود: تأویلش این است که: خدایا باطل را بمیران و حق را بر پای دار.**وسائلالشیعه، ج 4، ص 988. بحارالانوار، ج 82، ص 283.***
تشّهد، بازگو کردن همان شهادت و شعاری است که در آغاز نماز در اذان و اقامه گفته شد و این برای یادآوری خط صحیحی است که در اوّل گفتیم.**مضمون حدیثی از امام رضا علیه السلام در بحار، ج82، ص284.*** در تشهد گواهی به یگانگی خدا و رسالت پیامبر در کنار هم آمده و پیوند نبوت و رهبری را با توحید و عبودیت میرساند.
در حمد، به زبان جمع، اظهار عبودیت و استعانت میکردیم، در تشّهد به زبان اوّل شخص (شهادت میدهم) است. شاید گویای این باشد که این گواهی را هر کس باید با آگاهی و اعتقاد عمیق خود اظهار بدارد و بیعت خویش را با خدا و رسول، تجدید کند.
در شهادت به رسالت و عبودیت حضرت محمد صلی الله علیه و آله هم عظمت مقام آن حضرت نهفته، که خداوند، شهادت به رسالت او را در کنار توحید قرار داده است، هم پیوند نمازگزار را با خط رهبری الهی و قدردانی از او میرساند، و هم مقدّم بودن (عَبْدُهُ) بر (رسُولُه) میرساند که رمز رسالت پیامبر، عبودیّت اوست، و چون «بنده» خدا بوده به مقام پیامبری برگزیده شده است.
فراز دیگر تشّهد، «صلوات» است.
درود فرستادن بر پیامبر و خاندان او، شعار اسلام و به خصوص، شیعه است و نماز بدون آن، ناقص است.
گرچه اهل سنّت، این جمله را در تشّهد نمیخوانند، ولی «امام شافعی» - از رهبران اهل سنّت - در شعری چنین سروده است:
ای خاندان پیامبر! محبّت شما بر ما فرض است و خدا این را در قرآن نازل کرده است. در عظمت قدر شما همین بس که هر کس بر شما صلوات نفرستد، نمازش، نماز نیست.**الغدیر، ج 2، ص 303، به نقل از: مسند احمد بن حنبل، ج 6، ص 323.
یا اهل بیت رسول الله حبکم - فرض من الله فی القرآن انزله
کفاکم من عظیم القدر انکم - من لم یصل علیکم لا صلاةَ لهُ***
در کیفیّت صلوات بر پیامبر و آلش و نیز در اصل آن، حدیثهای متعددّی در کتب تفسیر و فقه و حدیث اهل سنّت نیز آمده است. حتّی در «صحیح بخاری» روایت است که از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسیدند: ما چگونه صلوات بفرستیم؟ فرمود: بگوئید: «اللّهم صلّ علی محمّد وعَلی آلمحمدٍ»**صحیح بخاری، ج 8، باب الصلاة علی محمّد.***
متأسفانه در نقل همین حدیث، کلمه «آل محمّد» را هنگام نوشتن صلوات بر آن حضرت، حذف میکند
در احادیث دیگری نیز «آل محمد» در کنار نام پیامبر آمده است.**تفسیر فخر رازی، ج 25 ص 227 و کنزالعّمال، ج 1، ص 495.***
و در احادیثی، نکوهش از کسانی شده که هنگام صلوات بر محمّد صلی الله علیه و آله اهل بیت آن حضرت را یاد نمیکنند، همچون: «مَنْ قالَ صلّی الله علی محمّد، و لم یُصَلِ علی آلهِ لم یَجِدْ ریحَ الجَنةِ»**وسائلالشیعه، ج 4، ص 1219 و بحارالانوار ج 91، ص 48.***
و در مقابل، تشویق از کسانی شده که بر اهلبیت پیامبر نیز درود میفرستند و پاداش شفاعت و قرب به پیامبر برای آنان بیان گشته، همچون این حدیث از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : «مَنْ اَرادَ التَوسُّلَ اِلیَّ وَ اَنْ تکُونَ لَهُ عِنْدی یَدُ اُشَفِّعُ لَهُ بها یَوْمَ القیامَةِ فَلْیُصَلِّ عَلی اَهل بیتی وَ یُدْخِلِ السُرورَ عَلیهمْ»**وسائلالشیعه، ج 4، ص 1221.***
و در روایت است: امام باقر علیه السلام به شخصی که خود را به کعبه چسبانده و تنها بر پیامبر صلوات میفرستاد (و اهلبیت را نمیگفت) خطاب کرد و فرمود: این، ظلم به ماست.**وسائلالشیعه، ج 4، ص 1218.*** و در روایاتی، اینگونه صلوات، ابتر و ناتمام شمرده شده است.**وسائلالشیعه، ج 4، ص 1222.***
به هر حال، یاد کردن از «آل پیامبر» در صلوات، نشان قدرشناسی از دودمان پیامبر و عمل به توصیه خود آن حضرت است.**به کتاب کنزالعمال، ج 1، ص 488 و 489 و به بحارالانوار، جلد 91 مراجعه شود.***
و... خود صلوات بر محمد و آل او، (طبق احادیث) نوری میشود که صراط قیامت شما را روشن میکند و درودهای ما به پیامبر میرسد و آن حضرت، پاسخ میدهد. صلوات، کفّاره گناهان و سبب تزکیه ماست: «وَجَعَلَ صَلَواتنا علیکم تزکیَةً لَنا و کَفَارَةً لِذُنوبنا»**زیارت جامعه کبیره، نیز: کنزالعمال، ج 1، ص 492.***
در حدیث دیگری آمده که: دسته جمعی و با صدای بلند، صلوات بفرستید، تا نفاق از میان شما ریشه کن شود.**قصارالجمل.***
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است: صلوات شما بر من، سبب استجابت دعا و رضایت پروردگار و پاکی و رشد اعمالتان میشود.**بحارالانوار، ج 91، ص 64 و 65.***
در روایاتی، آمده که هر کس بر پیامبر صلوات بفرستد، خدا و فرشتگان هم بر او صلوات میفرستند و در روز قیامت، از نزدیکترین افراد به پیامبر است.**بحارالانوار، ج 91، ص 64 و 65.***
حال که صلوات، این همه پاداش دارد و در اهمیتش همین بس که در تشّهد نماز هم آمده، ما هم برای برخورداری از این پاداشها، تکرار میکنیم: «اللّهم صلّ علی محمّد و آل محمّد»