ارزش عبادت به صحّت و درستی آنست و صحّت آن، به دو عامل مهم بستگی دارد:
1- صحیح بودن هدف
2- صحیح بودن شکل آن
امّا «هدف»: کسب رضای الهی و انجام وظیفه، باید هدف انسان در عبادت باشد. از این رو، عبادتی که از روی ریا، یا کسب وجهه و خوشایند مردم باشد یا انسان انتظار ستایش از غیر خدا داشته باشد، شرک است. البته اگر هدف، خدا باشد و مردم متوجّه کار خالصانه انسان شوند، اشکال ندارد.**تفسیر صافی، ج2، ص 35.***
ریا در عبادت، علاوه بر آنکه حرام است، موجب بطلان آن نیز میباشد. باید کوشید تا نیّت خالص عبادت، به انگیزههای غیر خدایی آمیخته نشود.
درباره اخلاص در عمل امام صادق علیه السلام فرموده است:
وَالْعَمَلُ الْخالِصُ الَّذی لا تُریدُ اَنْ یَحمَدک عَلَیهِ اَحدٌ اِلاَّ اللّه»**بحارالانوار، ج 70، ص 230.***
عمل خالص، آنست که از احدی، بجز خداوند، انتظار مدح و ستایش نداشته باشی.
در آثار اخلاص، از رسولخدا صلی الله علیه و آله روایت است که:
«ما اَخْلَصَ عَبْدُ لِلّه عَزَّوجلَّ اَربَعینَ صَباحاً اِلاّ جَرَتْ یَنابیعُ الْحِکْمَةِ مِن قَلْبِهِ الی لِسانِه»**بحارالانوار، ج 70، ص 242. ***بندهای نیست که چهل روز تمام، کارهای خود را خالصانه برای خدا انجام دهد، مگر آنکه چشمههای حکمت و خرد، از روح و جانش بر زبانش جاری میشود.
اخلاص، دانشگاهی است که در مدّت چهل روز، فارغ التحصیلانی حکیم و فرزانه، تحویل میدهد.
امّا «شکل کار»:
عبادتی صحیح است که به همان شکل و شیوه و صورت معین از سوی خدا و مکتب انجام گیرد، نه روی سلیقههای شخصی یا روشهای منحرف از دستور دین.
رسول خدا صلی الله علیه و آله میفرماید: «لا قَول وَ لا عَمَل وَ لا نِیَّة اِلا بِاصابَةِ السُّنَّةِ»**قصارالجمل، ج 2، ص 73.***
ارزشی برای گفتهها و عملها و نیّتها نیست، مگر آن که طبق دستور و سنت انجام گیرد.
پس شکل عبادت را هم باید از اولیاء دین آموخت.
حضرت ابراهیم علیه السلام از خداوند درخواست میکند که نحوه صحیح عبادت را به ما نشان بده «وأرِنا مَناسِکنا»**بقره، آیه 128.***
در اینکه نماز را کجا باید شکسته یا تمام، آهسته یا بلند خواند، تعداد رکعتها و امثال آن، باید متعبّد بود. در غیر اینصورت، ارزشی نخواهد داشت. مثل آنکه اگر بگویند: در صد قدمی شما گنجی نهفته است، میتوانید آنرا تصاحب کنید. اگر شما 98 قدمی یا 102 قدمی را حفر کنید، به گنجی نمیرسید و رنج بیهوده بردهاید.
یا اگر بخواهید با کسی یا شهرستانی تماس تلفنی بگیرید، با یک شماره کم یا زیاد، شخص دیگر جواب میدهد یا شهر دیگری را میگیرید. پس در عبادات هم دقیقاً باید به همان صورتی انجام داد که دستور دادهاند. مانند دندانههای یک کلید که اگر اندکی ریز یا درشت شود، دیگر قفل را باز نمیکند.
امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه 189 بقره «وَأْتُواْ الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوَبِهَا» از در خانهها وارد شوید، نه از بیراهه، فرمود:
مقصود آنست که هر کاری را از راهش وارد شده و انجام دهید و طبق دستور عمل کنید.**المیزان، ج 2، ص 59.***