تربیت
Tarbiat.Org

پرتوی از اسرار نماز
حاج شیخ محسن قرائتی

چگونه عبادت کنیم؟

روش عبادت را باید از قرآن و عترت آموخت. آنگونه که آدرس هر خانه را باید از صاحب خانه گرفت. آیات قرآن و احادیث معصومین، بهترین عبادت را کدام می‏دانند و چه اوصافی برای آن می‏شمارند؟ جواب را باید از قرآن و عترت دریافت. پس مروری به کلمات اولیاء دین می‏کنیم:
1- آگاهانه‏
در حدیث است:
«رَکْعَتانِ مِنْ عالِمٍ خَیرٌ مِن سَبْعینَ رَکْعَةً مِن جاهِلٍ»**سفینةالبحار، کلمه «عبد».*** دو رکعت نماز عالم، بهتر از هفتاد رکعت نماز جاهل است.
و رسولخدا صلی الله علیه و آله فرموده است: از نماز، آن قسمتی مورد قبول است که انسان بر اساس تعقّل و آگاهی بخواند.**محجةالبیضاء، ج‏1، ص‏366.***
در حدیث دیگر است: «اَلْمُتِعَبَّدُ عَلی غَیرِ فِقْهٍ کَحِمار الطّاحُونِة»**سفینةالبحار، عبد.***
عابدی که از روی فهم ودرک عبادت نکند، همچون‏الاغ آسیاب حرکت می‏کند ولی در جا می‏زند وپیش نمی‏رود.
نماز آگاهانه آنست که انسان بداند چه می‏کند، چه می‏گوید، با که صحبت می‏کند، حضور قلب و توجّه به خدا داشته باشد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: دو رکعت نماز با توجّه، از شب زنده داری غافلانه بهتر است.**بحارالانوار، ج‏84، ص‏259.***
قرآن می‏فرماید: «لَا تَقْرَبُواْ الصَّلَو ةَ وَأَنْتُمْ سُکَرَی حَتَّی تَعْلَمُواْ مَا تَقُولُونَ»**نساء، آیه 43.*** در حال مستی سراغ نماز نروید، تا بدانید که چه می‏گویید.
امام صادق علیه السلام می‏فرماید:
هر که دو رکعت نماز بخواند و بداند با که سخن می‏گوید و چه می‏گوید، گناهانش بخشیده می‏شود.**وافی، ج‏2، ص‏10.***
2- عاشقانه‏
آنگونه که بیمار، از غذای لذیذ، لذّت نمی‏برد، عبادت کنندگان بی شوق هم، لذّتی از پرستش نمی‏برند. عبادت باید همراه محبت و عشق و نشاط و لذّت باشد، نه همراه کسالت و بیحالی و افسرده دلی.
نشاط در عبادت، امتیازی است که انسانهای شیفته دل از آن برخوردارند. زمینه آن را هم باید با معرفت و توجّه بدست آورد. عبادت زوری و تحمیلی، بی نتیجه است.
امام صادق علیه السلام فرمود:
«لا تُکْرِهُوا اِلی‏ اَنْفُسِکُم الْعِبادَة»**اصول کافی، ج‏2، ص‏83.*** عبادت را به خودتان تحمیل نکنید.
آنگونه که برای دیدار یک شخصیت محبوب و بزرگ، نشاط و شوق می‏یابیم، برای دیدار با خدا و پرستش در آستان او هم باید قلبی مشتاق و با نشاط بیابیم. اولیاء دین و معصومین علیهم السلام چنان شیفته لحظه دیدار با خدا بودند و چنان عاشقانه نماز و عبادت داشتند که شگفت آور است (به نمونه‏هایی در بحث‏های بعد اشاره می‏شود).
3- خالصانه‏
گوهر خلوص، به عبادت‏ها ارزش و اعتبار می‏بخشد و عبادتی که خالص برای خدا نباشد و ریا، نفاق و شهرت‏طلبی و عوام فریبی باشد، فاقد ارزش است و نزد خداوند هم پذیرفته نیست.
قرآن می‏فرماید: «وَلَا یُشْرِکْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدَا»**کهف، آیه 110.***
(هر که به خدا و قیامت ایمان دارد) کسی را در عبادت، شریک خدا نسازد.
امام رضا علیه السلام فرمود: «مَنْ شَهَّرَ نَفْسَهُ بالْعِبادَةِ فَاتَّهَمُوهُ عَلی دینِه»**بحارالانوار، ج‏70، ص‏252 ؛ وسائل‏الشیعه، ج‏1، ص‏58.***
هر کس با طرح عبادت خویش در جامعه، خود را مشهور می‏کند، نسبت به دین او بدبین باشید.
چنین کسانی از دین، دامی برای فریب مردم می‏سازند. عبادت بی اخلاص، همچون جسم بی جان و پیکر بی روح است. و به تعبیر قرآن، مردم فرمان نیافته‏اند مگر آنکه با دینی خالص خدا را بپرستند: «وَمَآ أُمِرُواْ إِلَّا لِیَعْبُدُواْ اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَّهُ الدِّینَ»**بیّنه، آیه 5.***
4- خاشعانه‏
خشوع، آن توجّه قلبی به پروردگار و داشتن حالتی است که مناسب با عظمت خداوند است. پرستش خدا باید همراه با قلبی سرشار از احساس عظمت خدا و کوچکی و نیاز در مقابل او باشد. قرآن، در وصف‏مؤمنان رستگار، «خشوع در نماز» را بیان می‏کند: «الَّذِینَ هُمْ فِی‏صَلَاتِهِمْ خَشِعُونَ»**مؤمنون، آیه 3.***
این خشوع قلبی، باید سراسر وجود اهل عبادت را فرا بگیرد. راه بدست آوردن آن، اینست که نمازگزار، چنان عبادت کند که گویا خدا را می‏بیند و ذلت و کوچکی خویش را در برابر قدرت و عظمت او حسّ کند.
در حدیث است: «اُعْبُدُاللَّهَ کَاَنَّکَ تَراه»**مصباح الشریعه، ص 8.***
خدا را چنان عبادت کن که گویا او را می‏بینی.
در حدیث دیگر است: «فَصَلِّها لِوَقتِها صَلاةَ مُوَدِع»**بحارالانوار، ج‏84، ص‏223.***
نماز را در وقتش چنان بخوان، که گویا آخرین نماز توست و تو از نماز و دنیا خداحافظی می‏کنی.
5 - مخفیانه‏
انسان، مصون از دام‏های شیطان نیست و عبادت‏های عابد، چه بسا با عُجب و ریا و خودنمایی تباه می‏شود. راه غلبه بر این آفت، عبادت‏های پنهانی است.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «اَعْظَمُ الْعِبادَةِ اَجْراً اَخْفاها»**بحارالانوار، ج‏70، ص‏251.***
پاداش عبادتی بیشتر است که مخفی‏تر باشد.
البته این در مواردی است که خود اسلام، دستور به عبادت‏های علنی (مثل نماز جماعت و جمعه و حجّ) نداده باشد، چرا که نماز جماعت در مسجد، برتر از نماز فرادی‏ در خانه است. عبادت مخفیانه بسیاری اوقات، جلوی ریا و تباه شدن عبادت را می‏گیرد.