روش عبادت را باید از قرآن و عترت آموخت. آنگونه که آدرس هر خانه را باید از صاحب خانه گرفت. آیات قرآن و احادیث معصومین، بهترین عبادت را کدام میدانند و چه اوصافی برای آن میشمارند؟ جواب را باید از قرآن و عترت دریافت. پس مروری به کلمات اولیاء دین میکنیم:
1- آگاهانه
در حدیث است:
«رَکْعَتانِ مِنْ عالِمٍ خَیرٌ مِن سَبْعینَ رَکْعَةً مِن جاهِلٍ»**سفینةالبحار، کلمه «عبد».*** دو رکعت نماز عالم، بهتر از هفتاد رکعت نماز جاهل است.
و رسولخدا صلی الله علیه و آله فرموده است: از نماز، آن قسمتی مورد قبول است که انسان بر اساس تعقّل و آگاهی بخواند.**محجةالبیضاء، ج1، ص366.***
در حدیث دیگر است: «اَلْمُتِعَبَّدُ عَلی غَیرِ فِقْهٍ کَحِمار الطّاحُونِة»**سفینةالبحار، عبد.***
عابدی که از روی فهم ودرک عبادت نکند، همچونالاغ آسیاب حرکت میکند ولی در جا میزند وپیش نمیرود.
نماز آگاهانه آنست که انسان بداند چه میکند، چه میگوید، با که صحبت میکند، حضور قلب و توجّه به خدا داشته باشد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: دو رکعت نماز با توجّه، از شب زنده داری غافلانه بهتر است.**بحارالانوار، ج84، ص259.***
قرآن میفرماید: «لَا تَقْرَبُواْ الصَّلَو ةَ وَأَنْتُمْ سُکَرَی حَتَّی تَعْلَمُواْ مَا تَقُولُونَ»**نساء، آیه 43.*** در حال مستی سراغ نماز نروید، تا بدانید که چه میگویید.
امام صادق علیه السلام میفرماید:
هر که دو رکعت نماز بخواند و بداند با که سخن میگوید و چه میگوید، گناهانش بخشیده میشود.**وافی، ج2، ص10.***
2- عاشقانه
آنگونه که بیمار، از غذای لذیذ، لذّت نمیبرد، عبادت کنندگان بی شوق هم، لذّتی از پرستش نمیبرند. عبادت باید همراه محبت و عشق و نشاط و لذّت باشد، نه همراه کسالت و بیحالی و افسرده دلی.
نشاط در عبادت، امتیازی است که انسانهای شیفته دل از آن برخوردارند. زمینه آن را هم باید با معرفت و توجّه بدست آورد. عبادت زوری و تحمیلی، بی نتیجه است.
امام صادق علیه السلام فرمود:
«لا تُکْرِهُوا اِلی اَنْفُسِکُم الْعِبادَة»**اصول کافی، ج2، ص83.*** عبادت را به خودتان تحمیل نکنید.
آنگونه که برای دیدار یک شخصیت محبوب و بزرگ، نشاط و شوق مییابیم، برای دیدار با خدا و پرستش در آستان او هم باید قلبی مشتاق و با نشاط بیابیم. اولیاء دین و معصومین علیهم السلام چنان شیفته لحظه دیدار با خدا بودند و چنان عاشقانه نماز و عبادت داشتند که شگفت آور است (به نمونههایی در بحثهای بعد اشاره میشود).
3- خالصانه
گوهر خلوص، به عبادتها ارزش و اعتبار میبخشد و عبادتی که خالص برای خدا نباشد و ریا، نفاق و شهرتطلبی و عوام فریبی باشد، فاقد ارزش است و نزد خداوند هم پذیرفته نیست.
قرآن میفرماید: «وَلَا یُشْرِکْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدَا»**کهف، آیه 110.***
(هر که به خدا و قیامت ایمان دارد) کسی را در عبادت، شریک خدا نسازد.
امام رضا علیه السلام فرمود: «مَنْ شَهَّرَ نَفْسَهُ بالْعِبادَةِ فَاتَّهَمُوهُ عَلی دینِه»**بحارالانوار، ج70، ص252 ؛ وسائلالشیعه، ج1، ص58.***
هر کس با طرح عبادت خویش در جامعه، خود را مشهور میکند، نسبت به دین او بدبین باشید.
چنین کسانی از دین، دامی برای فریب مردم میسازند. عبادت بی اخلاص، همچون جسم بی جان و پیکر بی روح است. و به تعبیر قرآن، مردم فرمان نیافتهاند مگر آنکه با دینی خالص خدا را بپرستند: «وَمَآ أُمِرُواْ إِلَّا لِیَعْبُدُواْ اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَّهُ الدِّینَ»**بیّنه، آیه 5.***
4- خاشعانه
خشوع، آن توجّه قلبی به پروردگار و داشتن حالتی است که مناسب با عظمت خداوند است. پرستش خدا باید همراه با قلبی سرشار از احساس عظمت خدا و کوچکی و نیاز در مقابل او باشد. قرآن، در وصفمؤمنان رستگار، «خشوع در نماز» را بیان میکند: «الَّذِینَ هُمْ فِیصَلَاتِهِمْ خَشِعُونَ»**مؤمنون، آیه 3.***
این خشوع قلبی، باید سراسر وجود اهل عبادت را فرا بگیرد. راه بدست آوردن آن، اینست که نمازگزار، چنان عبادت کند که گویا خدا را میبیند و ذلت و کوچکی خویش را در برابر قدرت و عظمت او حسّ کند.
در حدیث است: «اُعْبُدُاللَّهَ کَاَنَّکَ تَراه»**مصباح الشریعه، ص 8.***
خدا را چنان عبادت کن که گویا او را میبینی.
در حدیث دیگر است: «فَصَلِّها لِوَقتِها صَلاةَ مُوَدِع»**بحارالانوار، ج84، ص223.***
نماز را در وقتش چنان بخوان، که گویا آخرین نماز توست و تو از نماز و دنیا خداحافظی میکنی.
5 - مخفیانه
انسان، مصون از دامهای شیطان نیست و عبادتهای عابد، چه بسا با عُجب و ریا و خودنمایی تباه میشود. راه غلبه بر این آفت، عبادتهای پنهانی است.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «اَعْظَمُ الْعِبادَةِ اَجْراً اَخْفاها»**بحارالانوار، ج70، ص251.***
پاداش عبادتی بیشتر است که مخفیتر باشد.
البته این در مواردی است که خود اسلام، دستور به عبادتهای علنی (مثل نماز جماعت و جمعه و حجّ) نداده باشد، چرا که نماز جماعت در مسجد، برتر از نماز فرادی در خانه است. عبادت مخفیانه بسیاری اوقات، جلوی ریا و تباه شدن عبادت را میگیرد.