این سوره چنانکه از نامش پیدا است (سوره اخلاص و سوره توحید) از توحید پروردگار، و یگانگی او سخن می گوید، و در چهار آیه کوتاه چنان توصیفی از یگانگی خداوند کرده که نیاز به اضافه ندارد .
در شاءن نزول این سوره از امام صادق (علیه السلام) چنین نقل شده : یهود از رسول الله (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) تقاضا کردند خداوند را برای آنها توصیف کند، پیغمبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) سه روز سکوت کرد و پاسخی نگفت، تا این سوره نازل شد و پاسخ آنها را بیان کرد .
در بعضی از روایات آمده که این سؤال کننده عبد الله بن صوریا یکی از سران معروف یهود بود، و در روایت دیگری آمده که عبد الله بن سلام چنین سؤالی را از پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) در مکه کرد، سپس ایمان آورد، و ایمان خود را همچنان مکتوم می داشت .
در روایات دیگری آمده است که مشرکان مکه چنین سؤالی را کرده اند .**(المیزان) جلد 20 صفحه 546***
در بعضی از روایات نیز آمده که سؤال کنندگان گروهی از مسیحیان نجران بودند .
در میان این روایات تضادی وجود ندارد زیرا ممکن است این سؤال از ناحیه همه آنها مطرح شده باشد و این خود دلیلی است بر عظمت فوق العاده این سوره که پاسخگوی سؤالات افراد و اقوام مختلف است .
در فضیلت تلاوت این سوره روایات زیادی در منابع معروف اسلامی آمده
@@تفسیر نمونه جلد 27 صفحه 429@@@
است که حاکی از عظمت فوق العاده آن می باشد از جمله : در حدیثی از پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) می خوانیم که فرمود : ایعجز احدکم ان یقراء ثلث القرآن فی لیلة ؟ : ((آیا کسی از شما عاجز است از اینکه یک سوم قرآن را در یک شب بخواند)) ؟ !
یکی از حاضران عرض کرد : ای رسول خدا ! چه کسی توانائی بر این کار دارد ؟ !
پیغمبر فرمود : اقرؤاقل هو الله احد : سوره قل هو الله را بخوانید .
در حدیث دیگری از امام صادق (علیه السلام) می خوانیم : هنگامی که رسول خدا (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) بر جنازه سعد بن معاذ نماز گزارد فرمود : هفتاد هزار ملک که در میان آنها جبرئیل نیز بود بر جنازه او نماز گزاردند ! من از جبرئیل پرسیدم او به خاطر کدام عمل مستحق نماز گزاردن شما شد ؟
گفت : به خاطر تلاوت ((قل هو الله احد)) در حال نشستن، و ایستادن، و سوار شدن، و پیاده روی و رفت و آمد .**(مجمع البیان) جلد 10 صفحه 561***
و در حدیث دیگری از امام صادق (علیه السلام) می خوانیم : ((کسی که یک روز و شب بر او بگذرد و نمازهای پنجگانه را بخواند و در آن قل هو الله احد را نخواند به او گفته می شود یا عبد الله ! لست من المصلین ! : 0ای بنده خدا ! تو از نماز گزاران نیستی)) ! .**(مجمع البیان) جلد 10 صفحه 561 و کتب دیگر تفسیر و حدیث***
در حدیث دیگری از پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) آمده است که فرمود : ((کسی که ایمان به خدا و روز قیامت دارد خواندن سوره قل هو الله احد را بعد از هر نماز ترک نکند، چرا که هر کس آن را بخواند خداوند خیر دنیا و آخرت را برای او جمع می کند، و خودش و پدر و مادر و فرزندانش را می آمرزد)) .**(مجمع البیان) جلد 10 صفحه 561 و کتب دیگر تفسیر و حدیث***
@@تفسیر نمونه جلد 27 صفحه 430@@@
از روایت دیگری استفاده می شود که خواندن این سوره به هنگام ورود به خانه روزی را فراوان می کند و فقر را دور می سازد .**(مجمع البیان) جلد 10 صفحه 561 و کتب دیگر تفسیر و حدیث***
روایات در فضیلت این سوره بیش از آن است که در این مختصر بگنجد، و آنچه نقل کردیم تنها قسمتی از آن است .
در اینکه چگونه سوره ((قل هو الله)) معادل یک سوم قرآن است ؟ بعضی گفته اند به خاطر اینکه قرآن مشتمل بر احکام و عقائد و تاریخ است، و این سوره بخش ((عقائد)) را به طور فشرده بیان می کند .
بعضی دیگر گفته اند : قرآن سه بخش است ((مبداء)) و ((معاد)) و ((آنچه در میان این دو)) قرار دارد، و این سوره بخش اول را شرح می دهد .
این سخن قابل قبول است که تقریبا یک سوم قرآن پیرامون توحید بحث می کند و عصاره آن در سوره توحید آمده .
این سخن را با حدیث دیگری در باره عظمت این سوره پایان می دهیم : از امام علی بن الحسین (علیهماالسلام) در باره سوره توحید سؤال کردند، فرمود : ان الله عز و جل علم انه یکون فی آخر الزمان اقوام متعمقون، فانزل الله تعالی قل هو الله احد، و الایات من سورة الحدید الی قوله : ((و هو علیم بذات الصدور)) فمن رام وراء ذلک فقد هلک : خداوند متعال می دانست که در آخر الزمان اقوامی می آیند که در مسائل تعمق و دقت می کنند، لذا سوره قل هو الله احد، و آیات آغاز سوره حدید، تا علیم بذات الصدور را (پیرامون مباحث توحید و خداشناسی) نازل فرمود، هر کس بیش از آن را طلب کند هلاک می شود .**(اصول کافی ) جلد 1 باب النسبه حدیث 3***
@@تفسیر نمونه جلد 27 صفحه 431@@@
ََآیه 1 - 4