این سوره در ((مکه)) نازل شده، و لحن و محتوای آن گواه روشنی بر این معنی است، همچنین شاءن نزولی که به خواست خدا بعدا به آن اشاره می شود دلیل دیگری بر این مدعا است، و اینکه بعضی احتمال داده اند مدنی باشد بسیار بعید به نظر می رسد .
لحن سوره نشان می دهد در زمانی نازل شده که مسلمانان در اقلیت بودند و کفار در اکثریت، و پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) از ناحیه آنها سخت در فشار بود، و اصرار داشتند او را به سازش با شرک بکشانند، پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) دست رد بر سینه همه آنها می زند، و آنها را به کلی ماءیوس می کند، بدون آنکه بخواهد با آنها درگیر شود .
این سرمشقی است برای همه مسلمانان که در هیچ شرائطی در اساس دین و اسلام با دشمنان سازش نکنند، و هر وقت چنین تمنائی از ناحیه آنها صورت گیرد آنها را کاملا ماءیوس کنند، مخصوصا در این سوره دو بار این معنی تاءکید شده که من معبودهای شما را نمی پرستم و این تاءکید برای ماءیوس ساختن آنها است، همچنین دوباره تاءکید شده که شما هرگز معبود من، خدای یگانه را نمی پرستید و این دلیلی است بر لجاجت آنها، و سرانجامش این است که من و آئین توحیدیم، و شما و آئین پوسیده شرک آلودتان !
درباره فضیلت این سوره روایات فراوانی نقل شده که حاکی از اهمیت فوق العاده محتوای آن است از جمله :
در حدیثی (از پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) نقل شده که فرمود : من قراء قل یا
@@تفسیر نمونه جلد 27 صفحه 381@@@
ایها الکافرون فکانما قراء ربع القرآن و تباعدت عنه مردة الشیاطین، و براء من الشرک، و یعافی من الفزع الاکبر : کسی که سوره قل یا ایها الکافرون را بخواند گوئی ربع قرآن را خوانده، و شیاطین طغیانگر از او دور می شوند، و از شرک پاک می گردد، و از فزع (روز قیامت) در امان خواهد بود .**(مجمع البیان) جلد 10 صفحه 551***
تعبیر به ((ربع القرآن)) شاید به خاطر آن است که حدود یک چهارم قرآن مبارزه با شرک و بت پرستی است، و عصاره آن در این سوره آمده است، و دور شدن شیاطین سرکش به خاطر آن است در این سوره دست رد بر سینه مشرکان زده شده، و می دانیم شرک مهمترین ابزار شیطان است .
نجات در قیامت نیز در درجه اول در گرو توحید و نفی شرک است، همان مطلبی که این سوره بر محور آن دور می زند .
در حدیث دیگری از پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) می خوانیم : مردی خدمتش آمد عرض کرد ای رسول خدا ! برای این آمده ام که چیزی به من یاد دهی که به هنگام خواب بخوانم، فرمود : اذا اخذت مضجعک فاقراء قل یا ایها الکافرون ثم نم علی خاتمتها فانها براءة من الشرک : هنگامی که به بستر رفتی سوره یا ایها الکافرون را بخوان، بعد از آن بخواب که این بیزاری از شرک است .**(مجمع البیان) جلد 10 صفحه 551***
و نیز در روایتی از رسول خدا (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) آمده است که به جبیر بن مطعم فرمود : آیا دوست داری هنگامی که به سفر میروی از بهترین یارانت از نظر زاد و توشه باشی ؟ گفت : آری پدرم و مادرم فدایت ای رسول خدا !
فرمود : این پنج سوره را بخوان : ((قل یا ایها الکافرون))، و ((اذا جاء نصر الله و الفتح))، و ((قل هو الله احد))، و ((قل اعوذ برب الفلق ،)) و ((قل اعوذ برب
@@تفسیر نمونه جلد 27 صفحه 382@@@
الناس))، و قرائت خود را با ((بسم الله الرحمن الرحیم)) آغاز کن .**(مجمع البیان) جلد 10 صفحه 551***
و در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) می خوانیم که می فرمود : پدرم می گفت قل یا ایها الکافرون ربع قرآن است، و هنگامی که از آن فراغت می یافت می فرمود : اعبدالله وحده، اعبدالله وحده : من تنها خدا را عبادت می کنم من تنها خدا را عبادت می کنم .**(مجمع البیان) جلد 10 صفحه 551***
@@تفسیر نمونه جلد 27 صفحه 383@@@
ََآیه 1 - 6