پیروزی پیامبر اسلام (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) هر چند با تاءیید و امداد الهی بود، ولی عوامل زیادی از نظر ظاهر داشت که یکی از مهمترین آنها جاذبه اخلاقی پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) بود . آنچنان صفات عالی انسانی و مکارم اخلاق در او جمع بود که دشمنان سرسخت را تحت تاثیر قرار می داد، و به تسلیم وادار می کرد، و دوستان را سخت مجذوب می ساخت .
@@تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 378@@@
بلکه اگر این را معجزه اخلاقی پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) بنامیم اغراق نگفته ایم، چنانکه نمونه ای از این معجزه اخلاقی در فتح مکه نمایان گشت : هنگامی که مشرکان خونخوار و جنایت پیشه که سالیان دراز هر چه در توان داشتند بر ضد اسلام و شخص پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) به کار گرفتند، در چنگال مسلمین گرفتار شدند، پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) بر خلاف تمام محاسبات دوستان و دشمنان فرمان عفو عمومی آنها را صادر کرد، و تمام جنایات آنها را به دست فراموشی سپرد، و همین سبب شد که به مصداق ((یدخلون فی دین الله افواجا)) فوج فوج مسلمان شوند .
درباره حسن خلق پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) و عفو و گذشت و عطوفت و مهربانی و ایثار و فداکاری و تقوای آن حضرت (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) داستانهای زیادی در کتب تفسیر و تواریخ آمده است که همه آنها ما را از بحث تفسیری خارج می کند، ولی همینقدر باید بگوئیم : که در حدیثی از حسین بن علی (علیه السلام ) آمده است که می گوید : از پدرم امیر مؤمنان علی (علیه السلام ) درباره ویژگیهای زندگی پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) و اخلاق او سؤال کردم، و پدرم مشروحا به من پاسخ فرمود، در بخشی از این حدیث آمده است :
رفتار پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) با همنشینانش چنین بود که دائما خوشرو و خندان و سهل الخلق و ملایم بود، هرگز خشن و سنگدل و پرخاشگر و بدزبان و عیبجو و مدیحه گر نبود، هیچکس از او ماءیوس نمی شد، و هر کس به در خانه او می آمد نومید بازنمی گشت : سه چیز را از خود رها کرده بود : مجادله در سخن پرگوئی، و دخالت در کاری که به او مربوط نبود، و سه چیز را در مورد مردم رها کرده بود : کسی را مذمت نمی کرد، و سرزنش نمی فرمود، و از لغزشها و عیوب پنهانی مردم جستجو نمی کرد .
هرگز سخن نمی گفت مگر در مورد اموری که ثواب الهی را امید داشت ،
@@تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 379@@@
در موقع سخن گفتن به قدری نافذ الکلمه بود که همه سکوت اختیار می کردند و تکان نمی خوردند، و به هنگامی که ساکت می شد آنها به سخن درمی آمدند، اما نزد او هرگز نزاع و مجادله نمی کردند . . . هرگاه فرد غریب و ناآگاهی با خشونت سخن می گفت و درخواستی می کرد تحمل می نمود، و به یارانش می فرمود : هرگاه کسی را دیدید که حاجتی دارد به او عطا کنید، و هرگز کلام کسی را قطع نمی کرد تا سخنش پایان گیرد . ** معانی الاخبار صفحه 83 ( با کمی تلخیص ) . ***
آری اگر این اخلاق کریمه و این ملکات فاضله نبود آن ملت عقب مانده جاهلی و آن جمع خشن انعطاف ناپذیر در آغوش اسلام قرار نمی گرفتند، و به مصداق ((لانفضوا من حولک )) همه پراکنده می شدند .
و چه خوب است که این اخلاق اسلامی امروز زنده شود و در هر مسلمانی پرتوی از خلق و خوی پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) باشد .
روایات اسلامی نیز در این زمینه چه درباره شخص پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) و چه درباره وظیفه همه مسلمین فراوان است که در اینجا به چند روایت اشاره می کنیم :
1 - در حدیثی آمده است که پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) فرمود : (انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق : ((من برای این مبعوث شده ام که فضائل اخلاقی را تکمیل کنم )) . ** مجمع البیان جلد 10 صفحه 333 . ***
به این ترتیب یکی از اهداف اصلی بعثت پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) همین تکمیل اخلاق فضیله است .
2 - در حدیث دیگری از آن حضرت آمده است : (انما المؤمن لیدرک بحسن خلقه درجة قائم اللیل و صائم النهار) : ((مؤمن با حسن خلق خود به درجه کسی می رسد که شبها به عبادت می ایستد، و روزها روزهدار است )) . ** مجمع البیان جلد 10 صفحه 333 . ***
@@تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 380@@@
3 - و باز از همان حضرت آمده است که فرمود : ما من شی ء اثقل فی المیزان من خلق حسن : ((چیزی در میزان عمل در روز قیامت سنگین تر از خلق خوب نیست )) . ** مجمع البیان جلد 10 صفحه 333 . ***
4 - و نیز از آن حضرت نقل شده که فرمود : احبکم الی الله احسنکم اخلاقا الموطؤن اکنافا، الذین یالفون و یؤلفون، و ابغضکم الی الله المشاؤن بالنمیمة، المفرقون بین الاخوان، الملتمسون للبرءاء العثرات :
((از همه شما محبوبتر نزد خدا کسی است که اخلاقش از همه بهتر باشد، همان کسانی که متواضعند، با دیگران می جوشند، و مردم نیز با آنها می جوشند، و از همه شما مغبوضتر نزد خدا افراد سخن چینی هستند که در میان برادران جدائی می افکند، و برای افراد بی گناه در جستجوی لغزشند)) . ** مجمع البیان جلد 10 صفحه 333 . ***
5 - در حدیث دیگری از پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) می خوانیم : اکثر ما یدخل الناس الجنة تقوی الله و حسن الخلق : ((بیشترین چیزی که مردم را وارد بهشت می کند تقوی و حسن خلق است )) . ** سفینة البحار جلد 1 صفحه 410 ( همین مضمون در وسائل الشیعه جلد 8 صفحه 504 آمده است و همچنین در تفسیر قرطبی جلد 10 صفحه 6707 ) . ***
6 - در حدیثی از امام باقر (علیه السلام ) آمده است : ان اکمل المؤمنین ایمانا احسنهم خلقا : ((از میان مؤمنان کسی ایمانش از همه بهتر است که اخلاقش کاملتر باشد)) . ** وسائل الشیعه جلد 8 صفحه 506 حدیث 21 . ***
7 - در حدیثی از امام علی بن موسی الرضا (علیهماالسلام ) آمده است که پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) فرمود : علیکم بحسن الخلق، فان حسن الخلق فی الجنة لامحالة، و ایاکم و سوء الخلق فان سوء الخلق فی النار لامحالة :
@@تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 381@@@
((بر شما لازم است به سراغ حسن خلق بروید، زیرا حسن خلق سرانجام در بهشت است، و از سوء خلق بپرهیزید که سوء خلق سرانجام در آتش است )) . ** روح البیان جلد 10 صفحه 108 . ***
از مجموع اخبار فوق به خوبی استفاده می شود که حسن خلق کلید بهشت، وسیله جلب رضای خدا، نشانه قدرت ایمان، و همطراز عبادتهای شبانه و روزانه است، و حدیث در این زمینه بسیار فراوان است .
@@تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 382@@@