تربیت
Tarbiat.Org

تفسیر نمونه، جلد24
آیت الله مکارم شیرازی با همکاری جمعی از فضلاء و دانشمندان‏‏‏‏‏

چه کسی آب جاری در اختیار شما قرار می دهد ؟

آیات فوق که آخرین آیات سوره ((ملک )) است و همه با کلم ((قل ))

@@تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 356@@@

خطاب به پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) شروع می شود ادامه بحثهائی است که در آیات قبل با کفار شده، که جنبه های دیگرش در این آیات، منعکس است .

نخست به آنها که غالبا انتظار مرگ پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) و یارانش را داشتند و گمان می کردند که با مرگ وی آئین او برچیده می شود و همه چیز پایان (و غالب دشمنان شکست خورده درباره رهبران راستین همیشه همین انتظار را دارند) می فرماید : ((بگو اگر خداوند مرا و تمام کسانی که با من هستند، هلاک کند، یا مورد ترحم قرار دهد چه کسی کافران را از عذاب دردناک پناه می دهد)) ؟ (قل اء راءیتم ان اهلکنی الله و من معی او رحمنا فمن یجیر الکافرین من عذاب الیم ) .

در بعضی از روایات آمده است که کافران مکه، به پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) و مسلمانان نفرین می کردند و تقاضای مرگ او را داشتند به گمان اینکه اگر آن حضرت از دنیا برود، دعوتش نیز برچیده می شود، آیه فوق نازل شد و به آنها پاسخ داد .

شبیه همین معنی در آیه 30 سوره طور آمده است، آنجا که می گوید : (ام یقولون شاعر نتربص به ریب المنون ) : ((آنها می گویند محمد شاعری است که انتظار مرگش را می کشیم )) !

غافل از اینکه مصطفی را الطاف حق وعده داده که گر بمیرد نمی رد نام حق، آری وعده پیروزی این آئین و سیطره آن را بر تمام جهان به او داده است، و حیات و مرگ پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) چیزی را تغییر نمی دهد .

بعضی تفسیر دیگری برای این آیه ذکر کرده اند که به پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) می فرماید : بگو ما با داشتن ایمان به خدا میان خوف و رجا هستیم شما درباره خود چه می اندیشید ؟ !

ولی تفسیر اول صحیحتر به نظر می رسد .

@@تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 357@@@

و در ادامه همین سخن می افزاید : ((به آنها بگو که او خداوند رحمان است، ما به او ایمان آورده ایم، و توکل کرده ایم، و به زودی می دانید چه کسی در گمراهی آشکار است )) (قل هو الرحمن آمنا به و علیه توکلنا فستعلمون من هو فی ضلال مبین ) .

یعنی ما اگر به خدا ایمان آورده ایم، و او را ولی و وکیل و سرپرست خود برگزیده ایم، دلیلش روشن است، او خدای رحمان است، رحمت عامش همه جا رسیده، و فیض انعامش دوست و دشمن را فرا گرفته، و نگاهی کوتاه به جهان هستی و صفحه زندگی شاهد این مدعا است، اما معبودهای شما چه کاری کرده اند ؟ !

گرچه ضلال و گمراهی شما همینجا آشکار است، ولی در آخرت برای شما روشنتر خواهد شد، و یا در همین دنیا به هنگامی که اسلام با امدادهای الهی بر لشکر کفر پیروز می گردد، پیروزی معجزه آسا، حقیقت روشنتر خواهد گشت .

این آیه در حقیقت نوعی دلداری به پیغمبر اسلام (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) و مؤمنان است که تصور نکنند در این مبارزه گسترده حق و باطل تنها هستند، بلکه خداوند بخشنده مهربان یار و یاور آنها است .

در آخرین آیه به عنوان ذکر یک مصداق از رحمت عام خداوند که بسیاری از مردم از آن غافلند، می گوید : ((به آنها بگو به من خبر دهید اگر آبهای مورد استفاده شما در زمین فرو رود چه کسی می تواند آب جاری در

@@تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 358@@@

دسترس شما قرار دهد)) ؟ ! (قل اء راءیتم ان اءصبح ماؤکم غورا فمن یاتیکم بماء معین ) .

می دانیم زمین از دو قشر مختلف تشکیل شده : ((قشر نفوذ پذیر)) که آب را در خود فرو می برد و در زیر آن ((قشر نفوذ ناپذیر)) است که آب را در آنجا نگاه می دارد، تمام چشمه ها، چاه ها، قناتها از برکت این ترکیب خاص به وجود آمده، زیرا اگر تمام روی زمین تا اعماق زیاد قشر نفوذپذیر بود آبها چنان در زمین فرو می رفتند که هرگز دست کسی به دامانشان نمی رسید، و اگر همه نفوذناپذیر بودند آبها روی زمین می ایستادند و تبدیل به یک باتلاق می شدند، یا به زودی به دریاها می ریختند، و به این ترتیب تمام ذخائر زیر زمینی آب از دست می رفت .

این نمونه کوچکی از رحمت عام خدا است که مرگ و حیات انسان سخت با آن گره خورده است .

((معین )) از ماده ((معن )) (بر وزن طعن ) به معنی جریان آب است، و گاه گفته اند از ((عین )) گرفته شده، و میم آن زائده است، لذا بعضی از مفسران ((معین )) را به معنی آبی گرفته اند که با چشم دیده می شود هر چند جاری نباشد .

ولی بیشتر آنرا به همان معنی آب جاری تفسیر کرده اند، گرچه آب نوشیدنی منحصر به آب جاری نیست، ولی بدون شک آبهای جاری بهترین نوع آنها محسوب می شوند، خواه به صورت چشمه ها باشد یا نهرها و یا قنات و چاه های جوشان .

بعضی از مفسران نقل کرده اند که یکی از کفار هنگامی که این آیه را شنید که می گوید : ((اگر آبهای مورد استفاده شما در زمین فرو رود چه کسی

@@تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 359@@@

آب جاری در اختیار شما می گذارد)) گفت : ((رجال شداد و معاول حداد)) ! ((مردان قوی پنجه و کلنگهای تیز . آب را از اعماق زمین بیرون می کشند)) ! اما شب خوابید آب سیاه چشمان او را فرا گرفت، در این حال صدائی شنید که می گوید : ((آن مردان قوی پنجه و کلنگهای تیز را بیاور تا این آب را از چشم تو بیرون کشند)) !

اما امروز می دانیم که اگر قشر ((نفوذ ناپذیر)) زمین از میان برود هیچ انسان قوی پنجه، و هیچ کلنگ تیز نمی تواند آبی استخراج کند . ** ابوالفتوح رازی جلد 11 صفحه 219 . ***

نکته :

در روایاتی که از ائمه اهلبیت (علیهمالسلام ) به ما رسیده، آیه اخیر به ظهور حضرت مهدی (علیه السلام ) و عدل جهان گستر او تفسیر شده است، از جمله در حدیثی از امام باقر (علیه السلام ) در تفسیر این آیه می خوانیم :

((نزلت فی الامام القائم (علیه السلام ) یقول ان اصبح امامکم غائبا عنکم، لا تدرون این هو ؟ فمن یاتیکم بامام ظاهر یاتیکم باخبار السموات و الارض، و حلال الله و حرامه، ثم قال : و الله ما جاء تاویل هذه الایة، و لابد اءن یجی ء تاویلها .

((این آیه درباره امامی نازل شده است که قیام به عدل الهی می کند (حضرت مهدی ) می گوید : اگر امام شما پنهان گردد، و نمی دانید کجاست ؟ چه کسی برای شما امامی می فرستد که اخبار آسمانها و زمین، و حلال و حرام

@@تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 360@@@

خدا را برای شما شرح دهد)) .

سپس فرمود : ((به خدا سوگند تاویل این آیه نیامد و سرانجام خواهد آمد)) . ** نور الثقلین جلد 5 صفحه 387 . ***

روایات در این زمینه فراوان است و باید توجه داشت که همه از باب ((تطبیق )) است، و به تعبیر دیگر ظاهر آیه مربوط به آب جاری است که مایه حیات موجودات زنده است، و باطن آیه مربوط به وجود امام و علم و عدالت جهان گستر او است که آن نیز مایه حیات جامعه انسانی است .

بارها گفته ایم که آیات قرآن معانی متعدد، و ظاهر و باطن دارد، ولی این نکته را نیز مؤکدا تکرار می کنیم که پی بردن به بطون آیات جز برای پیامبر و امام معصوم ممکن نیست و هیچکس حق ندارد چیزی به عنوان باطن آیه از پیش خود مطرح کند، آنچه ما می گوئیم مربوط به ظواهر آیات است، و آنچه مربوط به بطون آیات است فقط باید از معصومین بشنویم .

سوره ((ملک )) با حاکمیت و مالکیت خداوند شروع شد، و با رحمانیت او که آنهم شاخهای از حاکمیت و مالکیت او است پایان می گیرد، و به این ترتیب آغاز و انجامش کاملا منسجم است .

خداوندا ! ما را مشمول رحمت عام و خاصت گردان، و از آب حیات ولایت اولیائت سیراب فرما .

پروردگارا ! ظهور حضرت مهدی (علیه السلام ) آن چشمه آب حیات را تسریع کن، و تشنگان جمالش را با ظهورش سیراب گردان .

@@تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 361@@@

بارالها ! به ما چشم بینا و گوش شنوا و عقل دانا، مرحمت فرمودی، حجابهای خودخواهی و غرور را از مقابل آنها برگیر، تا چهره حقیقت را آنچنان که هست ببینیم، و در صراط مستقیم هدایت تو راست قامت گام برداریم .

آمین یا رب العالمین
@@تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 363@@@