بدون شک تحصیل علم، مشکلات فراوانی دارد، ولی این مشکلات هر قدر باشد در برابر برکات حاصل از علم ناچیز است، بیچارگی انسان روزی خواهد بود که زحمت تحصیل علم را بر خود هموار کند، اما چیزی از برکاتش عائد او نشود، درست بسان چهارپائی است که سنگینی یک بار کتاب را به پشت خود احساس می کند . بی آنکه از محتوای آن بهره گیرد .
در بعضی از تعبیرات عالم بیعمل به ((شجر بلاثمر)) (درخت بی میوه ) یا ((سحاب بلامطر)) (ابر بی باران ) یا شمعی که می سوزد و اطراف خود را روشن می کند ولی خودش از بین می رود، یا چهارپائی که به ((طاحونه )) (آسیاب ) می بندند و دائما زحمت می کشد و طی طریق می کند، اما چون به دور خود می گردد، هرگز راهی را طی نمی کند و به جائی نمی رسد و مانند این
@@تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 120@@@
تشبیهات که هر کدام بیانگر گوشه ای از سرنوشت شوم عالم بی عمل است .
در روایات اسلامی نیز در نکوهش این گونه عالمان، تعبیرات تکان دهنده ای آمده است :
از جمله : از رسول خدا (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) نقل شده که فرمود : ((هر کس علمش افزوده شود ولی بر هدایتش نیفزاید، این علم، جز دوری از خدا، برای او، حاصلی ندارد)) ((من ازداد علما و لم یزدد هدی لم یزدد من الله الا بعدا)) ** محجة البیضاء جلد 1 صفحه 126 و125 . ***
در جای دیگر از امیر مؤمنان علی (علی ه السلام ) می خوانیم : ((علم با عمل تواءم است، هر کس چیزی را می داند باید به آن عمل کند و علم فریاد می زند و عمل را دعوت می کند، اگر به او پاسخ مثبت نداد، از آنجا کوچ می کند)) ! : ((العلم مقرون بالعمل، فمن علم عمل، و العلم یهتف بالعمل فان اجابه و الا ارتحل عنه )) . ** نهج البلاغه کلمات قصار جمله 366 . ***
اصولا از بعضی از روایات استفاده می شود که عالم بی عمل، شایسته نام ((عالم )) نیست، رسول خدا (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) می فرماید : ((لا یکون المرء عالما حتی یکون بعلمه عاملا)) . ** محجة البیضاء جلد 1 صفحه 126 و125 . ***
و از این بالاتر آنکه : او تمام مسؤلیت عالم را بر دوش می کشد، بی آنکه از مزایای علم بهره مند باشد، لذا در حدیثی از امیر مؤمنان علی (علیه السلام ) می خوانیم که ضمن خطبه ای بر فراز منبر فرمود :
ایها الناس ! اذا علمتم فاعملوا بما علمتم لعلکم تهتدون، ان العالم العامل بغیره کالجاهل الحائر الذی لا یستفیق عن جهله بل قد راءیت ان الحجة علیه اعظم و الحسرة ادوم :
((ای مردم ! هنگامی که چیزی را دانستید عمل کنید تا هدایت یابید ،
@@تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 121@@@
زیرا عالمی که بر خلاف علمش عمل می کند، مانند جاهل سرگردانی است که هرگز از جهلش هشیار نمی شود، بلکه من حجت را بر چنین عالمی بزرگتر، و حسرت را پایدارتر می بینم )) . ** اصول کافی جلد 1 ( باب استعمال العلم حدیث 6 ) . ***
و بدون شک وجود چنین علما و دانشمندانی، بزرگترین بلا برای یک جامعه، محسوب می شود، و سرنوشت مردمی که عالمشان چنین باشد، سرنوشت خطرناکی است که به گفته شاعر :
و راعی الشاة یحمی الذئب عنها - فکیف اذا الرعاة لها ذئاب !
: شبان، گوسفندان را از چنگال گرگ نجات می دهد اما وای به حال گوسفندانی که شبانشان گرگان باشند .