چنانکه دیدیم این سوره با مساءله قطع رابطه از دشمنان خدا آغاز شد و با همین امر نیز پایان می گیرد، و به تعبیر دیگر پایان سوره بازگشتی است به آغاز آن، می فرماید : ((ای کسانی که ایمان آورده اید با قومی که خداوند آنها را مورد غضب قرار داده دوستی نکنید)) (یا ایها الذین آمنوا لا تتولوا قوما غضب الله علیهم ) .
شما نباید آنها را به دوستی برگزینید و اسرار خود را در اختیار آنها بگذارید .
در اینکه ((قوم مغضوب علیهم )) چه اشخاصی هستند بعضی صریحا آنرا ناظر به یهود می دانند چرا که در آیات دیگر قرآن از آنها به این عنوان یاد شده است (چنانکه در آیه 90 بقره در مورد یهود می خوانیم : فباءوا بغضب علی غضب ) .
این تفسیر با شاءن نزولی که برای آیه ذکر کرده اند نیز سازگار است چه اینکه گفته اند جمعی از فقراء مسلمین بودند که اخبار مسلمانان را برای یهود
@@تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 52@@@
می بردند و در مقابل آنها از میوه های درختان خود به آنان هدیه می کردند، آیه فوق نازل شد و آنها را نهی کرد . ** مجمع البیان جلد 9 صفحه 276 . ***
ولی با اینهمه تعبیرات آیه مفهوم وسیع و گسترده ای دارد که همه کفار و مشرکین را شامل می شود، و تعبیر به غضب در قرآن مجید منحصر به ((یهود)) نیست، بلکه در مورد منافقان نیز آمده است (فتح - 6) و شاءن نزول نیز مفهوم آیه را محدود نمی کند .
بنابراین آنچه در آیه آمده هماهنگ با مطلب گسترده ای است که در نخستین آیه سوره تحت عنوان دوستی با دشمنان خدا آمده است .
سپس به ذکر مطلبی می پردازد که در حکم دلیل بر این نهی است، می فرماید : ((آنها به کلی از نجات در آخرت ماءیوسند همانگونه که کافران مدفون در قبرها ماءیوس می باشند)) (قد یئسوا من الاخرة کما یئس الکفار من اصحاب القبور) . ** بعضی احتمالات دیگر در تفسیر این آیه داده اند ازجمله این که : آنها از ثواب آخرت مایوسند همان گونه که مشرکان از زنده شدن اصحاب قبور مایوسند ولی تفسیری که در بالا ذکر کردیم مناسبتر است ( توجه داشته باشید طبق تفسیر اول من اصحاب القبور وصف برای کفار است و طبق تفسیر اخیر اخیر متعلق به یئس می باشد ) . ***
زیرا مردگان کفار در جهان برزخ نتائج کار خود را می بینند و راه بازگشت برای جبران ندارند لذا به کلی ماءیوسند، این گروه از زندگان نیز به قدری آلوده گناهند که هرگز امیدی به نجات خویش ندارند، درست همانند مردگان از کفار .
چنین افرادی مسلما افرادی خطرناک و غیر قابل اعتمادند، نه به قول آنها اعتمادی است، و نه برای صداقت و صمیمیتشان اعتباری، آنها ماءیوس از رحمت
@@تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 53@@@
حقند و به همین دلیل دست به هر جنایتی می زنند، با این حال چگونه بر آنها اعتماد می کنید، و طرح دوستی با آنان می ریزید ؟ !
خداوندا ! هرگز ما را از لطف بی پایانت محروم و ماءیوس مگردان .
پروردگارا ! چنان توفیقی رحمت فرما که همیشه با دوستانت دوست و با دشمنانت دشمن و در طریق دوستیت ثابت قدم باشیم .
بارالها ! ما را به تاءسی کردن به اولیاء و انبیاء گرامت موفق دار .
آمین یا رب العالمین
@@تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 55@@@