بعضی از طرفداران ((حرکت جوهری)) به آیاتی از قرآن استدلال کرده و یا لااقل آنرا اشاره ای برمقصود خود می دادند، از جمله همین آیه ((کل یوم هو فی شان)) است.
توضیح اینکه: قدمای فلاسفه معتقد بودند حرکت تنها در چهار مقوله عرضیه امکانپذیر است (مقوله های ((این)) و ((کم)) و ((کیف))و ((وضع) و به تعبیر ساده تر ممکن است یک جسم از نظر مکان تغییر محل دهد، و یا نمو کرده برکمیتش افزوده شود، و یا فی المثل رنگ و بو و طعم آن (همچون یک سیب بر درخت) تغییر یابد، و یا در جای خود و به دور خویش بگردد (مانند حرکت وضعی زمین) ولی معتقد بودند هرگز در جوهر و ذات جسم حرکت امکانپذیر نیست، چرا که در هر حرکتی باید ذات متحرک ثابت باشد، و عوارض آن دگرگون شود، و گرنه حرکت مفهومی نخواهد داشت.
ولی فلاسفه متاخرین این نظریه را رد کردند و معتقد به حرکت جوهری شدند، و گفتند: اساس حرکت در ذات و جوهر است که آثار آن در عوارض ظاهر می شود.
نخستین کسی که این نظر را به صورت مشروح و مستدل عرضه کرد ((ملاصدرای شیرازی)) بود، او گفت: تمام ذرات کائنات و جهان ماده یکپارچه حرکت است، و یا به تعبیر دیگر ماده اجسام وجودی است سیال که دائما ذاتش دگرگون می شود، و هر لحظه وجود تازه ای است که با وجود قبل فرق دارد، اما چون این
@@تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 144@@@
دگرگونیها با هم اتصال دارد یک شیء محسوب می شود، بنابراین ما هر لحظه وجود تازه ای هستیم، اما این وجودات متصل و مستمر است، و صورت واحدی دارد، یا به تعبیر دیگر: ماده دارای چهار بعد است: طول و عرض و عمق و بعد دیگری که نامش را زمان می گذاریم، و این زمان چیزی جز مقدار حرکت در جوهر نیست (دقت کنید).
اشتباه نشود حرکت جوهری ارتباطی با مساءله حرکت درون اتمها ندارد، چرا که آن حرکتی است در مکان و حرکتی است در عرض.
حرکت جوهری مفهوم بسیار عمیقتری دارد که ذات و هویت جسم را شامل می شود، و عجب اینکه در اینجا متحرک عین حرکت می شود، و اشیاء دالانی می شوند برای خودشان! (دقت کنید).
آنها برای اثبات این مقصد دلائل متعددی دارند که اینجا جای شرح آن نیست، ولی بد نیست که به نتیجه این عقیده فلسفی اشاره کنیم نتیجه اش این است که ما مساءله خداشناسی را از هر زمان روشنتر درک کنیم، چرا که خلقت و آفرینش تنها در آغاز دنیا نبوده، بلکه هر ساعت و هر لحظهای آغازی است، و دائما خداوند دست در کار خلقت و آفرینش جدیدی است، و دائما ما وابسته او و مستفیض از فیض ذات او هستیم، و کل یوم هو فی شان را نیز به این معنی تفسیر کرده اند، البته مانعی ندارد که آن هم جزئی از مفهوم گسترده آیه باشد.
@@تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 145@@@