این سوره به طور کلی بیانگر نعمتهای مختلف ((معنوی)) و ((مادی)) خداوند است که بر بندگان خود ارزانی داشته، و آنها را غرق در آن ساخته است، به طوری که می توان نام این سوره را ((سوره رحمت)) یا سوره نعمت گذارد، و به همین دلیل با نام مبارک ((الرحمن)) که ((رحمت واسعه الهی)) را بازگو می کند آغاز شده، و با جلال و اکرام خداوند پایان گرفته است، و 31 بار جمله ((فبای آلاء ربکما تکذبان)) که به وسیله آن از بندگانش اقرار برنعمتهای خود می گیرد در آن ذکر شده.
بنابراین از یک نظر مجموع سوره یک بخش به هم پیوسته پیرامون نعمتهای خداوند منان است، و اما از نظر دیگر می توان محتوای آن را به چند بخش تقسیم کرد:
((بخش اول)) که مقدمه و آغاز سوره است از نعمتهای بزرگ خلقت، تعلیم و تربیت، حساب و میزان، وسائل رفاهی انسان، و غذاهای روحی و جسمی او سخن می گوید.
((بخش دوم)) توضیحی است بر مساءله چگونگی آفرینش انس و جن.
((بخش سوم)) بیانگر نشانه ها و آیات خداوند در زمین و آسمان است.
در بخش چهارم از نعمتهای دنیوی فراتر رفته، سخن از نعمتهای جهان دیگر است که با دقت و ظرافت خاصی ریزه کاریهای نعمتهای بهشتی اعم از باغها، چشمه ها، میوه ها، همسران زیبا و باوفا، و انواع لباسها، توضیح داده شده است.
@@تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 92@@@
و بالاخره در ((بخش پنجم)) این سوره اشاره کوتاهی به سرنوشت مجرمان و قسمتی از مجازاتهای دردناک آنها آمده است، ولی از آنجا که اساس سوره بر بیان رحمت الهی است در این قسمت توضیح زیادی داده نشده، به عکس نعمتهای بهشتی که به طور مشروح و گسترده آمده است آنچنان که دلهای مؤمنان را غرق سرور و امید کرده، غبار غم را از دل برمی دارد، و نهال شوق را در خاطر می نشاند.
تکرار آیه ((فبای آلاء ربکما تکذبان)) آن هم در مقطعهای کوتاه آهنگ جالب و زیبائی به سوره داده، و چون با محتوای زیبایش آمیخته می شود و جاذبه خیره کننده ای پیدا می کند، لذا جای تعجب نیست که در حدیثی از پیغمبر گرامی اسلام (صلی اللّه علیه و آله) نقل شده است که فرمود: لکل شیء عروس و عروس القران سورة الرحمن جل ذکره: ((برای هر چیزی عروسی است، و عروس قرآن سوره الرحمن است)).**(مجمع البیان) آغاز (سوره الرحمن) این حدیث در (درالمنثور) جلد 6 صفحه 140 نیز آمده است.***
قابل توجه اینکه واژه ((عروس)) گرچه در زبان فارسی به خصوص زن اطلاق می شود، ولی در فرهنگ عرب به مرد و زن هر دو مادام که در مراسم عروسی هستند اطلاق می گردد.**(لسان العرب) و (مجمع البحرین) و (صحاح اللغة و...).***
و از آنجا که مرد و زن در چنین مراسمی در بهترین و زیباترین حالات و کاملترین احترامات قرار دارند این واژه به موجودات بسیار زیبا و گرامی اطلاق می شود.
علت انتخاب نام ((الرحمن)) برای این سوره و نیز تناسبش ناگفته پیداست.
@@تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 93@@@