از آنجا که در آیات پیشین سخن از عقیده انحرافی مشرکان و عواقب شوم آن بود، در آیات مورد بحث از دلائل توحید سخن می گوید تا بحث گذشته را با ذکر دلیل تکمیل کند، و نیز در آیات گذشته سخن از این بود که حمایت خداوند به تنهائی کافی است این مساءله نیز با ذکر دلیل در آیات مورد بحث دنبال شده است .
نخست می فرماید: ((اگر از آنها سؤال کنی چه کسی آسمانها و زمین را آفریده ؟ مسلما می گویند خدا)) (و لئن سئلتهم من خلق السموات و الارض لیقولن الله ) .
چرا که هیچ وجدان و خردی نمی پذیرد که این عالم وسیع و پهناور با آن همه عظمت، مخلوق موجودی زمینی باشد تا چه رسد به بتهای بی روح و فاقد عقل و شعور، و به این ترتیب قرآن آنها را به داوری عقل و حکم وجدان و فطرت می برد، تا نخستین پایه توحید را که مساءله خالقیت آسمان و زمین است در قلوب آنها محکم کند .
در مرحله بعد سخن از سود و زیان و تاءثیر در منافع و مضار انسان به میان می آورد، تا ثابت کند بتها هیچ نقشی در این زمینه ندارند می افزاید: به آنها بگو آیا هیچ درباره معبودانی غیر خدا می خوانید اندیشه می کنید که اگر خدا زیانی برای من بخواهد آیا آنها می توانند آن را بر طرف سازند؟ و یا اگر رحمتی برای من اراده کند آیا آنها توانائی دارند جلو رحمت او را بگیرند؟! (قل افرأ یتم ما تدعون من دون الله ان ارادنی الله بضر هل هن کاشفات ضره او ارادنی برحمة هل هن ممسکات رحمته ) . ** مفسران و ارباب لغت معمولا جمله افرأیتم را به اخبرونی تفسیر می کنند ، در حالی که هیچ مانعی ندارد که رویت در اینجا به معنی اصلی خود یعنی دیدن با چشم یا قلب تفسیر کنیم بنابر این می توان آن را در فارسی به آیا مشاهده کردید یا آیا دانستید معنی کرد . ***
@@تفسیر نمونه جلد 19 صفحه 472@@@
اکنون که نه ((خالقیت )) از آن آنها است و نه ((قدرت بر سود و زیانی )) دارند پرستش آنها چه معنی دارد؟ چرا مبدء جهان آفرینش و مالک هر سود و زیان را رها کنید و دست بدامن این موجودات بی خاصیت و بی شعور بزنید؟ حتی اگر معبودان شعوری داشته باشند همچون جن و فرشتگان که از سوی جمعی از بت پرستان مورد پرستش واقع شده اند باز هم نه خالقند و نه مالک سود و زیان .
اینجا است که به عنوان یک نتیجه گیری کلی و نهائی می فرماید: ((بگو: خدا برای من کافی است، و متوکلان باید همه بر او توکل کنند )) (قل حسبی الله و علیه یتوکل المتوکلون ) .
این سخن که مشرکان خالقیت آسمان و زمین را مخصوص خداوند می دانستند کرارا در آیات قرآن آمده است . ** عنکبوت 61 و 63 ، لقمان 31 ، زخرف 9 و 87 . ***
این امر نشان می دهد که مطلب نزد آنها کاملا مسلم بوده است، و این خود بهترین سندی است بر ابطال شرک چرا که ((توحید خالقیت و مالکیت و ربوبیت )) عالم هستی خود بهترین دلیل بر ((توحید عبودیت )) است، و نتیجه آن توکل بر ذات پاک خدا و چشم بر گرفتن از غیر او است .
و اگر می بینیم در برخورد ابراهیم بتشکن با نمرود طاغی او ادعای ربوبیت عالم هستی می کند و مرگ و حیات مردم را به دست خود می داند سپس در برابر پیشنهاد ابراهیم (علیه السلام ) که اگر راست می گوئی خورشید را از مغرب طالع کن مبهوت و خاموش می شود، این طرز عقیده در میان بت پرستان نادر است، و تنها از مغز ناتوان پرغرور و بی شعوری همچون نمرود ممکن است برخیزد .
قابل توجه اینکه ضمیری که به معبودهای دروغین آنها در این آیه برگشته همچنین صیغه های جمع همه جا به صورت جمع مونث است (هن - کاشفات - ممسکات ) .
@@تفسیر نمونه جلد 19 صفحه 473@@@
این به خاطر آن است که ((اولا)) بتهای بزرگ معروف عرب نام مؤنث داشته اند (لات - منات و عزی ) ((ثانیا)) چون آنها معتقد به ضعف و ناتوانی جنس مؤنث بودند، خداوند با این بیان می خواهد ناتوانی بتها را طبق اعتقاد خودشان مجسم سازد، ((ثالثا)) چون در میان بتها موجودات بی روح فراوان بوده و صیغه جمع مؤنث گاه برای موجودات بی جان نیز به کار می رفته، لذا در آیه مورد بحث از آن استفاده شده است .
این نکته نیز قابل توجه است که جمله ((علیه یتوکل المتوکلون )) بخاطر مقدم شدن ((علیه )) معنی حصر را می رساند، یعنی متوکلان ((تنها)) بر او تکیه می کنند .
در آیه بعد آنهائی را که در برابر منطق عقل و وجدان تسلیم نیستند با یک تهدید الهی و مؤثر مخاطب ساخته می فرماید: ((به آنها بگو ای قوم من ! شما بر موضع خود باشید و هر چه در توان دارید انجام دهید، من نیز به وظیفه خود عمل می کنم، اما به زودی خواهید دانست )) (قل یا قوم اعملوا علی مکانتکم انی عامل فسوف تعلمون ) . ** در این که مکانة از چه ماده ای است ؟ غالب مفسران و ارباب لغت آن را به معنی محل و جایگاه و منزلت و از ماده کون دانسته اند ولی تصریح می کنند چون واژه مکان زیاد به این صورت استعمال شده تصور شده میم در آن اصلی است ، و لذا جمع مکسر آن را منکه آورده اند ، ولی در لسان عرب این احتمال نیز داده شده که از ماده منکه و نمکن بوده باشد که به معنی توانایی و قدرت است ، به هر حال در صورت اول مفهوم آیه این می شود که شما بر موضوع خود باشید و در صورت دوم معنی این می شود که هر چه در توان دارید انجام دهید . ***
@@تفسیر نمونه جلد 19 صفحه 474@@@
خواهید دانست چه کسی عذاب خوارکننده دنیا به سراغش خواهد آمد و (من یاتیه عذاب یخزیه و یحل علیه عذاب مقیم ) .
و به این ترتیب آخرین سخن را به آنها می گوید که یا تسلیم منطق عقل و خرد باشید: عذابی در دنیا که باعث خواری و رسوائی است، و عذابی در آخرت که جاودانی و همیشگی است، و اینها همان عذابهائی است که با دست خود فراهم کرده اید، و آتشی است که هیزم آن را خودتان جمع کرده و افروخته اید .
@@تفسیر نمونه جلد 19 صفحه 475@@@