((دوران )) در لغت عرب به حرکت دایره مانند گفته میشود، در حالی که ((جریان )) اشاره به حرکات طولی است، جالب اینکه در آیات فوق برای خورشید هم حرکت جریانی قائل شده، و هم دورانی، یکجا می گوید: و الشمس تجری ... و در جای دیگر از شناور بودن خورشید در فلک (مسیر دایره مانند) سخن می گوید (کل فی فلک یسبحون ).
آن روز که این آیات نازل شد فرضیه هیئت ((بطلمیوس )) با قدرت هر چه تمامتر بر محافل علمی حاکم بود، طبق این فرضیه اجرام آسمانی به خودی خود گردشی نداشتند، بلکه در دل افلاک که اجسامی بلورین و متراکم روی هم همچون طبقات پوست پیاز بودند میخکوب شده بودند و حرکت آنها تابع حرکت افلاکشان بود، بنا بر این در آن روز نه شناور بودن خورشید مفهومی داشت، و نه حرکت طولی و جریانی آن .
اما بعد از فرو ریختن پایه های فرضیه بطلمیوس در پرتو کشفیات قرون اخیر، و آزاد شدن اجرام آسمانی از قید و بند افلاک بلورین، این نظریه قوت گرفت که خورشید در مرکز منظومه شمسی ثابت و بیحرکت است، و تمام منظومه شمسی پروانه وار به گرد او می چرخند.
در اینجا باز مفهوم تعبیرات آیات فوق که حرکت طولی و دورانی را به خورشید نسبت میداد روشن نبود.
تا اینکه باز علم به پیشرفت خود ادامه داد و در این اواخر چند نوع حرکت برای خورشید ثابت شد:
حرکت وضعی آن به دور خودش .
حرکت طولی آن همراه منظومه شمسی به سوی نقطه مشخصی از آسمان .
@@تفسیر نمونه جلد 18 صفحه 389@@@
حرکت دورانی آن همراه مجموعه کهکشانی که جزئی از آن است . و به این ترتیب یک معجزه دیگر علمی قرآن به ثبوت رسید.
برای روشنتر شدن این مساله قسمتی از بحثی را که در یکی از دائرة المعارفها پیرامون حرکت خورشید آمده است در اینجا می آوریم :
در خورشید دارای حرکات ((ظاهری )) (حرکت یومی و حرکت سالیانه ). و حرکات ((واقعی )) است .
خورشید در حرکت یومی و حرکت ظاهری کره آسمان شرکت دارد، در نیمکره ما از مشرق طلوع می کند، در طرف جنوب از نصف النهار محل می گذرد و در مغرب غروب میکند، عبور آن از نصف النهار ظهر حقیقی را مشخص می سازد.
خورشید، حرکت (ظاهری ) سالیانهای به دور زمین نیز دارد که هر ((روز)) آن را قریب یکدرجه از مغرب به طرف مشرق میبرد، در این حرکت، خورشید سالی یکبار از مقابل برجها میگذرد، مدار این حرکت در صفحه ((دائرة البروج )) واقع است، این حرکت در تاریخ نجوم اهمیت فراوان داشته است، ((اعتدالین )) و ((انقلاب )) و ((میل کلی )) مربوط به آن، و سال شمسی مبتنی بر آن است .
علاوه بر این حرکات ظاهری حرکت دورانی کهکشان، خورشید را با سرعت حدود یک میلیون و یکصد و سی هزار کیلومتر در ساعت ! در فضا میگرداند، اما در داخل کهکشان هم خورشید ثابت نیست، بلکه با سرعتی قریب هفتاد و دو هزار و چهارصد کیلومتر در ساعت ! به جانب صورت فلکی ((جاثی علی رکبتیه ))**(جاثی علی رکبتیه) مجموعه ای از ستارگان است که یک صورت فلکی را تشکیل می دهد و شبیه کسی است که بر سر زانو نشسته و آماده برخاستن است و این تعبیر از همین معنی گرفته شده است*** حرکت می کند.
و اینکه ما از این حرکت سریع خورشید در فضا بی خبریم به سبب دوری اجرام
@@تفسیر نمونه جلد 18 صفحه 390@@@
فلکی است که ماخذ تشخیص این حرکت وضعی خاص نیز هست .
دوره حرکت وضعی خورشید در استوای آن حدود بیست و پنج شبانه روز می باشد**یعنی خورشید در بیست و پنج شبانه روز ما یکبار به دور خود می گردد این مساله را دانشمندان از مطالعه روی کلفها (لکه های سطحی) خورشید به دست آورده اند زیرا دیده اند این کلفها جابجا می شود و بعد از بیست و پنج روز کاملا به جای خود باز می گردد***و**نقل از دائرة المعارف (دهخدا) ماده خورشید(جلد 22)***.