آیه فوق گرچه برای اثبات این مطلب کافی است، ولی دلیل خاتمیت پیامبر اسلام (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) منحصر به آن نمی باشد، چه اینکه هم آیات دیگری در قرآن مجید به این معنی اشاره می کند، و هم روایات فراوانی در این باره وارد شده است .
از جمله در آیه 19 سوره انعام می خوانیم : و اوحی الی هذا القرآن لا نذرکم به و من بلغ : ((این قرآن بر من وحی شده تا شما و تمام کسانی را که این قرآن به آنها می رسد انذار کنم )) (و به سوی خدا دعوت نمایم ).
وسعت مفهوم تعبیر و من بلغ (تمام کسانی که این سخن به آنها می رسد) رسالت جهانی قرآن و پیامبر اسلام را از یکسو و مساله خاتمیت را از سوی دیگر روشن می سازد.
آیات دیگری که عمومیت دعوت پیامبر اسلام (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) را برای جهانیان اثبات می کند مانند تبارک الذی نزل الفرقان علی عبده لیکون للعالمین نذیرا: ((جاوید و پر برکت است خداوندی که قرآن را بر بنده اش نازل کرد تا تمام اهل جهان را انذار کند)) (فرقان آیه 1).
و مانند و ما ارسلناک الا کافة للناس بشیرا و نذیرا: ((ما تو را جز برای عموم مردم به عنوان بشارت و انذار نفرستادیم )) (توبه آیه 28).
و آیه قل یا ایها الناس انی رسول الله الیکم جمیعا: ((بگو: ای مردم ! من فرستاده خدا به همه شما هستم )) (اعراف آیه 158).
با توجه به وسعت مفهوم ((عالمین )) و ((ناس )) و ((کافة )) نیز مؤید این معنی است از این گذشته اجماع علماء اسلام از یکسو و ضروری بودن این مساله در میان مسلمین از سوی دیگر، و روایات فراوانی که از پیامبر و دیگر پیشوایان اسلام رسیده
@@تفسیر نمونه جلد 17 صفحه 342@@@
از سوی سوم مطلب را روشنتر می سازد که به عنوان نمونه به ذکر چند روایت زیر قناعت می کنیم !
1 - در حدیث معروفی از پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) می خوانیم که فرمود: حلالی حلال الی یوم القیامة و حرامی حرام الی یوم القیامة : ((حلال من تا روز قیامت حلال است و حرام من تا روز قیامت حرام )).**(بحارالانوار) جلد دوم صفحه 260 باب 31 حدیث 17***
این تعبیر بیانگر ادامه این شریعت تا پایان جهان می باشد.
گاهی حدیث فوق به صورت حلال محمد حلال ابدا الی یوم القیامة و حرامه حرام ابدا الی یوم القیامة لا یکون غیره و لا یجی ء غیره نیز نقل شده است : ((حلال محمد همیشه تا روز قیامت حلال است و حرام او همیشه تا قیامت حرام است، غیر آن نخواهد بود و غیر او نخواهد آمد)).**(اصول کافی) جلد اول (باب البدع و الرای و المقائیس) حدیث 19***
2 - حدیث معروف ((منزله )) که در کتب مختلف شیعه و اهل سنت در مورد علی (علیه السلام ) و داستان ماندن او بجای پیامبر در مدینه به هنگام رفتن رسولخدا (صلی اللّه علیه و آله و سلّم )، به سوی جنگ تبوک آمده نیز کاملا مساله خاتمیت را روشن می کند، زیرا در این حدیث می خوانیم : پیامبر به علی (علیه السلام ) فرمود: انت منی بمنزلة هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی : ((تو نسبت به من، به منزله هارون نسبت به موسی هستی، جز اینکه بعد از من پیامبری نیست )) (بنابر این تو همه منصبهای هارون را نسبت به موسی داری جز نبوت ).**ایم حدیث را (محب الدین طبری) در )ذخائر العقبی) صفحه 79 (طبع مکتبة القدس) و (ابن حجر) در (صواعق المحرقه) صفحه 177 (طبع مکتبة القاهره) و تاریخ بغداد جلد 7 صفحه 452 (طبع السعاده) و کتب دیگری همچون (کنز العمال) و (منتخب کنز العمال) و (ینابیع الموده) نقل کرده اند (برای توضیح بیشتر درباره حدیث منزله به جلد ششم تفسیر نمونه صفحه 346 مراجعه فرمائید)***
@@تفسیر نمونه جلد 17 صفحه 343@@@
3 - این حدیث نیز مشهور است و در بسیاری از منابع اهل سنت نقل شده که فرمود: مثلی و مثل الانبیاء کمثل رجل بنی بنیانا فاحسنه و اجمله، فجعل الناس یطیفون به یقولون ما راءینا بنیانا احسن من هذا الا هذه اللبنة، فکنت انا تلک اللبنة : ((مثل من در مقایسه با انبیاء پیشین همانند مردی است که بنائی بسیار زیبا و جالب بسازد، مردم گرد آن بگردند و بگویند بنائی زیباتر از این نیست جز اینکه جای یک خشت آن خالی است و من همان خشت آخرینم ))!
این حدیث در صحیح مسلم به عبارات مختلف و از روات متعدد نقل شده، حتی در یک مورد در ذیل آن این جمله آمده است : و انا خاتم النبیین .
و در حدیث دیگری در ذیل آن می خوانیم : جئت فختمت الانبیاء: ((آمدم و پیامبران را پایان دادم )).**صحیح مسلم جلد 4 صفحه 1790 و 1791 (باب ذکر کونه (ص) خاتم النبین از کتاب الفضائل)***
و نیز در صحیح بخاری (کتاب المناقب ) و مسند احمد حنبل، و صحیح ترمذی، و نسائی و کتب دیگر نقل شده، و از احادیث بسیار معروف و مشهور است و مفسران شیعه و اهل سنت مانند طبرسی در مجمع البیان و قرطبی در تفسیرش ذیل آیه مورد بحث آورده اند.
4 - در بسیاری از خطبه های نهج البلاغه نیز خاتمیت پیامبر اسلام (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) صریحا آمده است از جمله در خطبه 173 در توصیف پیامبر اسلام (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) چنین می خوانیم : امین وحیه و خاتم رسله و بشیر رحمته و نذیر نقمته : ((او (محمد) امین وحی خدا، و خاتم پیامبران، و بشارت دهنده رحمت و انذار کننده از عذاب او بود)).
و در خطبه 133 چنین آمده است : ارسله علی حین فترة من الرسل، و تنازع من الالسن، فقفی به الرسل و ختم به الوحی : ((او را پس از یک دوران
@@تفسیر نمونه جلد 17 صفحه 344@@@
فترت بعد از پیامبران گذشته فرستاد به هنگامی که میان مذاهب مختلف نزاع در گرفته بود به وسیله او سلسله نبوت را تکمیل کرده و وحی را با او ختم نمود)).
و در خطبه نخستین نهج البلاغه بعد از شمردن برنامه های انبیاء و پیامبران پیشین می فرماید: الی ان بعث الله سبحانه محمدا رسول الله (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) لانجاز عدته و اتمام نبوته : ((تا زمانی که خداوند سبحان محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) رسولش را برای تحقق بخشیدن به وعده هایش و پایان دادن سلسله نبوت مبعوث فرمود.
5 - و در پایان خطبه حجة الوداع همان خطبه ای که پیامبر اسلام (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) در آخرین حج و آخرین سال عمر مبارکش به عنوان یک وصیتنامه جامع برای مردم بیان کرد نیز مساله خاتمیت صریحا آمده است آنجا که می فرماید: الا فلیبلغ شاهد کم غائبکم لا نبی بعدی و لا امة بعدکم : ((حاضران به غائبان این سخن را برسانند که بعد از من پیامبری نیست، و بعد از شما امتی نخواهد بود، سپس دستهای خود را به سوی آسمان بلند کرد آنچنان که سفیدی زیر بغلش نمایان گشت و عرضه داشت : اللهم اشهد انی قد بلغت : ((خدایا گواه باش که من آنچه را باید بگویم گفتم )).**(بحارالانوار) جلد 21 صفحه 381***
6 - در حدیث دیگری که در کتاب کافی از امام صادق (علیه السلام ) آمده است چنین می خوانیم : ان الله ختم بنبیکم النبیین فلا نبی بعده ابدا و ختم بکتابکم الکتب فلا کتاب بعده ابدا: ((خداوند با پیامبر شما سلسله انبیاء را ختم کرد، بنابر این هرگز بعد از او پیامبری نخواهد آمد و با کتاب آسمانی شما کتب آسمانی را پایان داد پس کتابی هرگز بعد از آن نازل نخواهد گشت ))**(اصول کافی) جلد اول***
حدیث در این زمینه در منابع اسلامی بسیار زیاد است بطوری که در کتاب معالم النبوة 135 حدیث از کتب علماء اسلام از شخص پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) و پیشوایان
@@تفسیر نمونه جلد 17 صفحه 345@@@
بزرگ اسلام در این زمینه جمع آوری شده است .**-معالم النبوه-بخش نصوص خاتمیت***