گفتیم گر چه آیات فوق پیرامون همسران پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) سخن می گوید که اگر اطاعت خدا کنند پاداشی مضاعف دارند، و اگر گناه آشکاری مرتکب شوند کیفر مضاعف خواهند داشت، ولی از آنجا که ملاک و معیار اصلی همان داشتن مقام و شخصیت و موقعیت اجتماعی است، این حکم در باره افراد دیگر که موقعیتی در جامعه دارند نیز صادق است .
این گونه افراد تنها متعلق به خویشتن نیستند بلکه وجود آنها دارای دو بعد است، بعدی تعلق به خودشان دارد، و بعدی تعلق به جامعه، و برنامه زندگی آنها می تواند جمعی را هدایت یا عده ای را گمراه کند، بنابر این اعمال
@@تفسیر نمونه جلد 17 صفحه 285@@@
آنها دو اثر دارد، یک اثر فردی و دیگر اثر اجتماعی، و از این لحاظ هر یک دارای پاداش و کیفری است .
لذا در حدیثی از امام صادق (علیه السلام ) می خوانیم که فرمود: یغفر للجاهل سبعون ذنبا قبل ان یغفر للعالم ذنب واحد! هفتاد گناه جاهل بخشوده می شود پیش از آنکه یک گناه از عالم بخشوده شود!.**اصول کافی جلد اول صفحه 37 (باب لزوم الحجة علی العالم)***
از این گذشته همواره رابطه نزدیکی میان سطح علم و معرفت با پاداش و کیفر است، همانگونه که در بعضی از احادیث اسلامی می خوانیم : ان الثواب علی قدر العقل : پاداش به اندازه عقل و آگاهی انسان است .**اصول کافی جلد اول صفحه 9 کتاب العقل و الجهل***
و در حدیث دیگری از امام باقر (علیه السلام ) آمده است انما یداق الله العباد فی الحساب یوم القیامة علی قدر ما آتاهم من العقول فی الدنیا: خداوند در روز قیامت در حساب بندگان به اندازه عقلی که به آنها در دنیا داده دقت و سختگیری می کند.**همان***
حتی در روایتی از امام صادق (علیه السلام ) آمده است که : توبه عالم در بعضی از مراحل پذیرفته نخواهد شد، سپس به این آیه شریفه استناد، فرمود، انما التوبة علی الله للذین یعملون السوء بجهالة : توبه تنها برای کسانی است که از روی جهل و نادانی کار بدی انجام می دهند (سوره نساء آیه 17).**اصول کافی جلد اول صفحه 38 (باب لزوم الحجة علی العالم)***
و از اینجا روشن می شود که ممکن است مفهوم مضاعف یا مرتین در اینجا افزایش ثواب و عقاب باشد، گاه دو برابر و گاه بیشتر، درست همانند اعدادی که جنبه تکثیر دارد بخصوص اینکه راغب در مفردات در معنی
@@تفسیر نمونه جلد 17 صفحه 286@@@
ضعف می گوید: ضاعفته ضممت الیه مثله فصاعدا: آن را مضاعف ساختم یعنی همانندش و یا بیشتر و چند برابر آن افزودم (دقت کنید)
روایتی که در بالا درباره تفاوت گناه عالم و جاهل تا هفتاد برابر ذکر کردیم گواه دیگری بر این مدعا است .
اصولا سلسله مراتب اشخاص و تفاوت آن بر اثر موقعیت اجتماعی و الگو و اسوه بودن نیز ایجاب می کند که پاداش و کیفر الهی نیز به همین نسبت باشد.
این بحث را با حدیثی از امام سجاد علی بن الحسین (علیهم السلام ) پایان می دهیم : کسی به امام عرض کرد: انکم اهلبیت مغفور لکم : شما خانوادهای هستید که خداوند شما را مشمول آمرزش خود قرار داده .
امام در غضب شد و فرمود: نحن احری ان یجری فینا ما اجری الله فی ازواج النبی (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) من ان نکون کما تقول، انا نری لمحسننا ضعفین من الاجر و لمسیئنا ضعفین من العذاب، ثم قرء الایتین : ما سزاوارتریم که آنچه را خدا درباره همسران پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) جاری کرده در مورد ما جاری شود، نه چنانکه تو می گوئی، ما برای نیکوکارانمان دو پاداش، و برای بدکارانمان دو کیفر و عذاب قائل هستیم، سپس دو آیه فوق را به عنوان شاهد تلاوت فرمود.**(مجمع البیان) جلد 8 صفحه 354 (ذیل آیه مورد بحث)***
@@تفسیر نمونه جلد 17 صفحه 287@@@