مشهور در میان جمعی از محققین این است که تمام این سوره در مکه نازل شده است، و به این ترتیب محتوای آن هماهنگ با محتوای سوره های مکی است سخن از مبدء و معاد است، سخن از قیام انبیای بزرگ پیشین و مبارزه آنها با مشرکان و بت پرستان جبار و ستمگر و پیروزی آنها و نابودی این گروه ظالم است .
سخن از دعوت به سوی حق و آزمایشهای الهی و بهانه جوئیهای کفار در زمینه های مختلف است .
هر چند جمعی یازده آیه آغاز این سوره را استثناء کرده اند و معتقدند این یازده آیه در مدینه نازل شده است، انگیزه آنها بر این اعتقاد، شاید پاره ای از شاءن نزولهائی است که بعدا به آن اشاره خواهیم کرد و بحث از جهاد که در این آیات وارد شده، و همچنین اشاره ای که در بعضی از آنها به مساءله منافقین است، و اینها متناسب با سوره های مدنی است .
ولی بعدا خواهیم دید که این امور منافاتی با ((مکی)) بودن سوره ندارد، و به هر حال نامگذاری این سوره به سوره عنکبوت از آیه 41 آن گرفته شده که بت پرستان را که تکیه بر غیر خدا می کنند تشبیه به عنکبوت می کند که تکیه گاهش، تارهای سست و بی بنیاد است .
به طور کلی می توان گفت بحثهای این سوره در چهار بخش خلاصه می شود:
1 - بخش آغاز این سوره که پیرامون مساءله ((امتحان)) و ((وضع منافقان)) است و این دو پیوند ناگسستنی با هم دارند، چرا که شناخت منافقان جز در طوفانهای امتحانات و آزمونها ممکن نیست .
2 - بخش دیگری که در حقیقت برای دلداری پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) و مؤمنان اندک
@@تفسیر نمونه جلد 16 صفحه 199@@@
نخستین از طریق بیان گوشه هائی از سرنوشت پیامبران بزرگی همچون نوح و ابراهیم و لوط و شعیب است که در برابر گردنکشانی همچون نمرود و ثروتمندان خودخواه قرار داشتند، ابزار این مبارزه، کیفیت این مبارزه و پایان آن، مشخص شده است تا هم دلداری برای مؤمنان باشد و هم هشداری برای بت پرستان سنگدل و ستمگر که در عصر پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) بودند .
3 - بخش دیگری از این سوره که مخصوصا در اواخر سوره قرار گرفته از توحید، و نشانه های خدا در عالم آفرینش، و مبارزه با شرک، سخن می گوید، و وجدان و فطرت انسانها را در اینجا به داوری می طلبد .
4 - قسمت دیگری از این سوره مباحث متنوعی پیرامون ضعف و ناتوانی معبودهای ساختگی، و عابدان ((عنکبوت صفت)) آنها است و همچنین عظمت قرآن و دلائل حقانیت پیامبر اسلام و لجاجت مخالفان و نیز یک سلسله مسائل تربیتی همچون نماز، نیکی به پدر و مادر، اعمال صالح و طرز بحث و برخورد منطقی با مخالفان دور می زند .
@@تفسیر نمونه جلد 16 صفحه 200@@@