در اینکه منظور از دو جمله الذی یراک حین تقوم و تقلبک فی الساجدین چیست؟ مفسران تفسیرهای گوناگونی بیان کرده اند.
ظاهر آیه همان است که بالا گفتیم: خداوند هنگامی که تو قیام می کنی
@@تفسیر نمونه جلد 15 صفحه 370@@@
می بیند و گردش و حرکتت را در میان سجده کنندگان مشاهده می کند.
این قیام ممکن است قیام برای نماز باشد، یا قیام از خواب برای عبادت، و یا قیام به معنی نماز فرادی در برابر تقلبک فی الساجدین که اشاره به نماز جماعت است و یا همه اینها.
تقلب به معنی گردش و حرکت و از حالی به حالی منتقل شدن است، این تعبیر ممکن است اشاره به سجده پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) در میان سجده کنندگان در حال نماز باشد، و یا گردش پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) در میان یارانش که مشغول عبادت بودند و از حال آنها جستجو می کرد.
و در مجموع اشاره به این است که هیچ حالی از حالات تو، و هیچ تلاشی از تلاشهایت، چه آنها که جنبه فردی دارد، و چه آنها که همراه سایر مؤمنان به صورت جمعی برای سامان بخشیدن به امور بندگان و نشر آئین حق انجام می گیرد، بر خداوند مخفی نیست (توجه داشته باشید که فعلهائی که در آیه آمده مضارع است و معنی حال و آینده را می رساند).
ولی در اینجا دو تفسیر دیگر نیز ذکر شده که با ظاهر آیه چندان هماهنگ نیست و ممکن است از بطون آیه باشد.
نخست نگاههای پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) به نمازگزارانی که پشت سر او قرار می گرفتند به خاطر اینکه آن حضرت همانگونه که از پیش رو می توانست اجسام را ببیند، از پشت سر نیز توانائی دید اشخاص و موجودات را داشت، چنانکه در حدیثی آمده است که فرمود: لا ترفعوا قبلی و لا تضعوا قبلی، فانی اراکم من خلفی کما اراکم من امامی!: پیش از من سر از سجده برندارید، و قبل از من به سجده نروید که من شما را از پشت سر می بینم همانگونه که از پیش رو می بینم، سپس پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) آیه فوق را به عنوان شاهد سخن تلاوت فرمود.**مجمع البیان ذیل آیه مورد بحث***
@@تفسیر نمونه جلد 15 صفحه 371@@@
دیگر اینکه منظور، نقل و انتقال رسول خدا (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) در صلب پیامبران از آدم تا عبدالله همه تحت نظر لطف پروردگار صورت گرفته، یعنی هنگامی که نطفه پاک تو از پیامبر موحد و ساجدی به پیامبر دیگری منتقل می شد، خدا از همه آگاه بود.
در تفسیر علی بن ابراهیم از امام باقر (علیه السلام) در تفسیر جمله و تقلبک فی الساجدین چنین آمده است: فی اصلاب النبیین صلوات الله علیهم یعنی در صلب پیامبران که درود خدا بر آنها باد.**تفسیر (نورالثقیلن) جلد 4 ص 69***
و در تفسیر مجمع البیان در توضیح همین جمله از امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) چنین آمده است: فی اصلاب النبیین نبی بعد نبی، حتی اخرجه من صلب ابیه عن نکاح غیر سفاح من لدن آدم: یعنی در صلب پیامبران قرار داشت، پیامبری بعد از پیامبر دیگر، تا اینکه خداوند او را از صلب پدرش از ازدواجی پاک، و دور از هر گونه ناپاکی از زمان آدم به بعد، بیرون فرستاد.**(مجمع البیان) ذیل آیات مورد بحث***
البته قطع نظر از آیات فوق و تفسیر آن دلائلی در دست داریم که نشان می دهد پدر و اجداد پیامبران خدا هرگز مشرک نبودند و در محیطی پاک از آلودگیهای شرک و بی عفتی تولد یافتند (برای توضیح بیشتر به جلد 5 تفسیر نمونه صفحه 305 ذیل آیه 74 سوره انعام مراجعه فرمائید) ولی تفسیرهای فوق جزء بطون آیه است.